Qazaqstan ükımetı daiyndaǧan «Halyq densaulyǧy jäne densaulyq saqtau jüiesı turaly» kodeks jobasyna qarsy petisiiaǧa bırneşe myŋ adam qol qoidy. Onlain petisiia avtorlary balalarǧa jasalatyn ekpenı mındetteu turaly ūsynysqa kelıspeidı. Olar kodekstıŋ donordy retteitın jäne adam aǧzasyn şetelge şyǧaruǧa rūqsat beretın bölımderıne de qarsylyq bıldırdı.
EKPE MINDETTI BOLA MA?
Qaraǧandylyq Viktoriia - "Halyq densaulyǧy jäne densaulyq saqtau jüiesı turaly" kodeks jobasyna qarsylardyŋ bırı. Ekı balanyŋ anasy densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ ekpenı mındetteu turaly ūsynysymen kelıspeidı.
Soŋǧy ekı jarym jyl boiy Viktoriia men onyŋ otbasy qyzynyŋ densaulyǧy üşın küresıp jür. 2017 jyly jaŋa tuǧan säbige därıgerler tuberkulezge qarsy ekpe salǧan. Osydan keiın säbidıŋ aǧzasy asqynǧan. Qyzdyŋ aiyǧyp ketuı ekıtalai.
- Perzenthanada tuberkulezge qarsy ekpe salǧanda, osyndai saldary boluy mümkın dep eşkım eskertken joq. Ekı ailyǧynda qyzymnyŋ qoltyǧynan auzy ırıŋdegen kışkentai tüiın baiqadyq. Ekpeden keiın asqynǧan dep, bızdı ftiziatrǧa jıberdı. Bırneşe künnen keiın tüiın jaŋǧaqtyŋ kölemındei ūlǧaidy. Otadan keiın qyzymnyŋ immunitetı älsıredı. Älgı tüiınder denesıne qaptap şyǧa bastady. Qazır de solai. Bızdı taŋdau qūqyǧynan aiyrǧanyna üzıldı-kesıldı qarsymyz. Ekpenı küştep salatyn bolsa qaitemız? Onyŋ saldaryna kım jauap beredı? - deidı Viktoriia.
Viktoriianyŋ qyzy otadan keiın älı em qabyldap jür. Emdeuge köp qarjy kerek. Viktoriianyŋ sözınşe, jarty jylda qyzynyŋ em-domy men därılerıne şamamen 350 myŋ teŋge (şamamen 900 dollar) ketedı. Mūndai aqşany keide bır aida-aq jūmsauǧa tura keledı.
Viktoriia perinataldy ortalyqty sotqa bergen. Sot jarty jyldan keiın perinataldy ortalyqty 200 myŋ teŋge töleuge mäjbürlegen. Viktoriia sot prosesın ärı qarai jalǧastyrmai, bar küşın qyzynyŋ densaulyǧyn qalpyna keltıruge jūmsaǧan. Qazır qyzyn jekemenşık emhanadaǧy därıger-immunologqa qaratady.
Qazaqstan ükımetınıŋ densaulyq saqtau turaly zaŋnamaǧa ūsynǧan özgerısterıne qarsy adamdar bırıgıp, onlain petisiia jariialaǧan. Petisiiaǧa şamamen segız myŋ adam qol qoiǧan. Älı de qol jinalyp jatyr.
Säbige ekpe salyp jatqan sät. Körnekı suret.
- Būl bastamaǧa balanyŋ densaulyǧy tuberkulezge qarsy ekpeden keiın naşarlaǧany däleldengen sot täjıribesı türtkı boldy. Bız qoǧamdyq densaulyq departamentıne ekpenıŋ saldary turaly tolyq aqparat berudı sūrap hat jazdyq. Resmi jauapta tuberkulezge qarsy ekpenıŋ bes saldary körsetılgen. Ekpeden süiek kemıgı zaqymdanuy mümkın degenı menı tıptı taŋǧaldyrdy. Ekpenıŋ saldary turaly ata-analarǧa eşkım eskertpeitını yzamyzdy keltırdı. Odan bölek, bır top ana bızge osy bastamamen keldı. Ünımızge qūlaq türedı dep ümıttenemız. Būl öte kürdelı mäsele, - deidı tūtynuşylar qūqyǧyn qorǧaityn (medisinalyq qyzmetterdı qosa alǧanda) "Garant" qoǧamdyq bırlestıgınıŋ basşysy Jasūlan Aitmaǧanbetov.
Kodeks jobasynda balalaryna profilaktikalyq ekpe saldyrudan bas tartqan ata-analardy äkımşılık jauapqa tartu ūsynylǧan. Odan bölek, ekpe salynbaǧan balalardy balabaqşalar men mektepke deiıngı bılım beru mekemelerıne kırgızbeu qarastyrylǧan. Petisiia mätının daiyndaǧan bastamaşyl top kodekstıŋ ata-ana ekpege qaǧaz jüzınde kelısım beru ne bas tartu arqyly bıldıretın qazırgı nūsqasyn qaldyrudy qoldaidy.
Densaulyq saqtau ministrlıgı osyǧan deiın ekpenı mındetteu - azamattardyŋ densaulyǧyna jauapkerşılıgın arttyratyn şara dep tüsındırgen. Densaulyq saqtau ministrı Eljan Bırtanov ötken aida Facebook paraqşasyna elde ekpeden bas tartqan ata-analar köbeiıp kele jatqanyn, mūnyŋ soŋy balalardyŋ mügedek bop qaluyna nemese ölımıne soqtyruy mümkın ekenın jazǧan. Bırtanovtyŋ pıkırınşe, balalarǧa arnalǧan profilaktikalyq ekpenı mındetteu normasy "memleket, azamattar men medisina qyzmetkerlerınıŋ halyq densaulyǧy üşın jauapkerşılıgın küşeitetın jaŋa kodekstıŋ ideologiiasyna säikes keledı". "Qazır barlyǧyna, tıptı tegın ekpeden bas tartyp, özıne nemqūraily qaraǧan nauqastyŋ densaulyǧyna da därıger jauap beredı" - dep jazdy ministr. Bıraq ol ekpe qauıp töndıretın kez sirek te bolsa bar ekenın aita ketken.
Qazaqstannyŋ densaulyq saqtau ministrı Eljan Bırtanov.
EKPEDEN BASQA QAUIP BAR
Balalarǧa ekpe saludy mındetteu – bastamaşyl toptyŋ narazylyǧyn tuǧyzǧan jalǧyz bölım emes. Zaŋ jobasynda qoǧam belsendılerınıŋ köŋılı tolmaityn tūstar köp. Mysaly, "kämelet jasyna tolmaǧan nemese aqyl-esı kem balalardyŋ zaŋdy ökılderı olardyŋ ömırın qūtqaru jäne densaulyǧyn saqtauǧa qajettı medisinalyq kömekten bas tartqan jaǧdaida" medisina qyzmetkerlerı qamqorşy organdar men sotqa şaǧym jaza alady. Qoǧam belsendılerı "…jäne densaulyǧyn saqtau" degen tūstyŋ tüsınıksız ekenın aityp, būl söz tırkesın mülde alyp tastaudy ūsynady. Bastamaşyl toptyŋ pıkırınşe, būl sözdı medisina qyzmetkerlerı öz qūzyretın asyra paidalanuǧa qoldanyp, qamqorşy organdar men sot adamnyŋ jeke ömırıne aralasuy mümkın.
Bastamaşyl top transplantasiia jaily özgerısterge de alaŋdaidy. Olar adamnyŋ özı tırı kezınde kelısım bergen jaǧdaida ǧana ölgen soŋ aǧzasyn transplantasiialauǧa bolady dep esepteidı. Al qazırgı jaǧdaida tırı kezınde donor boludan bas tartpaǧan adam ölse, onyŋ aǧzasyn tuystarynyŋ rūqsatynsyz ala beruge bolady.
Bilık ūsynysy boiynşa, medisinalyq kömek qajet bolǧan jaǧdaida aǧzany Qazaqstan aumaǧynan tys jerge alyp şyǧuǧa rūqsat etıledı. Şetelde medisinalyq kömekke mūqtaj, transplantasiiany qajet etetın resipientter de bar. Bastamaşyl top būl ūsynysty mülde alyp tastau kerek dep sanaidy. Qoǧam belsendılerınıŋ pıkırınşe, donor organdardy şetelge şyǧarudyŋ soŋy qylmystyq äreketter tudyruy mümkın.
Operasiia jasap jatqan därıger-transplantologtar. Körnekı suret.
Qoǧam belsendılerı kodekstı qazırgı nūsqada qaldyrǧan dūrys dep sanaidy. Qazırgı nūsqa boiynşa, aǧza transplantasiiasyn qajet etetın adamǧa (nemese kämelettık jasqa tolmaǧan resipienttıŋ zaŋdy ökılıne) transplantasiiadan keiın asqynular boluy mümkındıgı turaly eskertu jasaluy kerek. Bilık būl bölımdı alyp tastaǧysy keledı. Qoǧam belsendılerı "kämelet jasyna tolmaǧandar men aqyl-esı kem azamattarǧa aǧza transplantasiiasyn jasau" turaly bapqa olardan tırı kezınde jäne ölgennen keiın organdaryn aluǧa tyiym salu turaly tolyqtyru engızu kerek dep esepteidı.
Belsendıler emhanalardy özderıne koma jaǧdaiynda kelıp tüsken nemese medisinalyq mekeme qabyrǧasynda komaǧa tüsken nauqastar turaly transplantasiia boiynşa koordinasiialyq ortalyqqa derek berıp otyrudy mındetteuge de qarsy. Olar qoldamaityn basqa özgerısterdıŋ qatarynda "mi tolyq ölgen" degen diagnoz qoiylǧan jaǧdaida adam ömırın jasandy şaralar arqyly qamtamasyz etudı tuystarynyŋ kelısımınsız toqtatu; halyqtyŋ az qorǧalǧan toptaryn biomedisinalyq zertteulerge (täjıribe jasauǧa) paidalanu mümkındıgı siiaqty baptar bar.
Belsendıler zaŋ jobasynda on kün ışınde artynan eşkım ızdep kelmegen jäne tūlǧasy anyqtalmaǧan denenı "anatomiialyq syi" dep qabyldau turaly özgerıspen de kelıspeidı (qazır mūndai dene 45 kün boiy saqtalady).
Bastamaşyl top jeke medisinalyq aqparat tek nauqas pen ony emdeitın därıgerge ǧana aşyq boluy kerek dep esepteidı. Olar ūlttyq elektrondyq densaulyq pasporty jeke derekterdı sifrlyq densaulyq saqtau subektılerıne qoljetımdı etedı dep alaŋdaidy. Zaŋ jobasynda «nauqas densaulyq pasportyndaǧy densaulyǧy men özıne körsetılgen medisinalyq kömek turaly aqparatty alyp, "ol derekterdı kımder qaraǧanyn qadaǧalap otyruǧa qūqyly" delıngen. Kodeks jobasyna qarsylyq bıldıruşıler mätın soŋyndaǧy "tiıstı qūzyrly organdar qaraǧan kezderden basqa" degen sözge nazar audaryp, būl normany ärtürlı tüsındıruge bolady dep alaŋdaidy.
JOBANY QABYLDAMAUǦA JÄNE QOL QOIMAUǦA ŞAQYRU
Qazannyŋ basynda qatarynda Qaraǧandydaǧy "Garant" qoǧamdyq bırlestıgı bar qoǧam belsendılerı Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaevqa hat jazyp, "Halyq densaulyǧy jäne densaulyq saqtau jüiesı turaly" jaŋa kodeks jobasyna qol qoimaudy sūraǧan.
Belsendıler hat mätının parlamenttegı mäjılıs deputattaryna da joldap, "eldegı är azamattyŋ ömırı men ölımıne qatysty kerı tūstary bar" kodeks jobasyn maqūldamauǧa şaqyrǧan. Qoǧam belsendılerı zaŋ jobasyn qabyldamau kerek nemese bırneşe normany qaita qarau kerek dep esepteidı. Qazannyŋ 14-ı künı mäjılısten belsendıler ötınışı nazarǧa alynǧany turaly jauap kelgen.
Belsendılerge jauap jazǧan parlamenttıŋ tömengı palatasynyŋ äleumettık-mädeni damu komitetınıŋ deputaty, būryn Almaty qalalyq densaulyq saqtau departamentınıŋ bastyǧy bop ıstegen Zäureş Battalova "Sızderdıŋ Qazaqstan Respublikasynyŋ "Halyq densaulyǧy men densaulyq saqtau jüiesı turaly" kodeksıne ūsynǧan özgertulerdı qabyldamau turaly ötınışterıŋız nazarǧa alyndy. Būl mäsele mäjılıstıŋ jūmys tobynda qaralady", - degen.
Qaraǧandylyq terapevt därıger Kamilla Ahatova zaŋ nauqastarǧa taŋdau qūqyǧyn qaldyruy kerek dep esepteidı.
- Adam qūqyqtaryn öreskel būzatyn zaŋǧa qarsymyn. Adamdardy medisinalyq manipuliasiiaǧa mäjbürlep köndıruge bolmaidy. Är adam özı men balasyna tiımdı nūsqany taŋdauy kerek. Taŋdau bolǧany jön. Mındettı ekpege qarsymyn. Men būl oiǧa bırden kelgen joqpyn. Balalardyŋ reaksiiasyn zerttep, ärtürlı ädebiet oqyp, osyndai şeşım şyǧardym. Kodekstı ekpege kelısu ne odan bas tartu erıktı türde jüretın qazırgı mätınde qaldyru kerek dep oilaimyn. Taŋdau qūqyǧy kodekstegı basqa ūsynystarǧa qatysty da saqtaluy kerek, - deidı üş balanyŋ anasy Kamilla Ahatova.
Densaulyq saqtau ministrı Eljan Bırtanov äleumettık jelıde joba aiasynda tuǧan talqylauǧa qatysty "azamattardyŋ konstitusiialyq qūqyǧyn būzuǧa eşkım müddelı emes" dep jazdy. Ministr kodekstıŋ jaŋa nūsqasyna ūsynylǧan normalar "älı qarastyrylyp jatqanyn jäne qoǧamdyq talqylauǧa şyǧarylǧanyn», "özgerıster qoǧamnyŋ kelısımın talap etetının", soŋǧy şeşım "halyqtyŋ ūsynystaryn eskerıp qabyldanatynyn" aitty. Ministr qoǧamdy dialogqa şaqyryp, kez kelgen pıkırge aşyq ekenın ekenın bıldırdı. Onlain petisiia daiyndaǧan bastamaşyl top müşelerı özderınıŋ ūsynystary eskerusız qalmaidy dep ümıttenedı.
"Azattyq" radiosy
