Saiat Aqbasov: Önerde kımnıŋ myqty ekenın moiyndau da erlıkpen para-par

- Saiat, sız esımı elge belgılı küi­şılerdıŋ bırısız. Basylym bet­te­rıne qanşalyqty jiı şyǧyp tū­ra­syz? - Gazet-jurnaldardan jiı kö­rı­nıp tūramyn dep aita almaimyn. Bır-ekı ret küişılık öner, däs­türlı än, ūlttyq mūra töŋıregınde kı­şıgırım sūhbat ber­genım bol­ma­sa, jeke özıme qatysty sūh­bat­tar jasalǧan emes. Bırınşı ret sız­derdıŋ şa­qy­rularyŋyz boi­yn­şa, re­dak­siia­laryŋyzǧa kelıp otyr­myn. - Al telebaǧdarlamalarǧa tüsu ja­ǧy qalai? - Eŋ alǧaş «Mir» telearna­syn­da Baǧlan Bäbıjannyŋ «Mi­ras» avtorlyq jobasynda sūh­bat ber­gen edım. Odan keiın «Qazaqtyŋ 100 küiı», «Altybaqan» siiaqty baǧ­darlamalarǧa qatysyp, öz öne­rı­mızdı körsetudıŋ sätı tüstı. - Osy uaqytqa deiın sızben eş­­kım­nıŋ tolyqqandy sūhbat jür­gızbeuın ne­lık­ten dep oilai­syz? - Özgeler siiaqty ärbır ızde­nı­­sımızge jarnama jasap, küi­ı­mız­ge klip tüsırıp jürmegennen kei­ın köz­ge köp tüse bermeitın şy­ǧar­myz. Bıraq soǧan qara­mas­tan, ga­zet-jurnaldardyŋ bır jaq­sysy däs­türlı öner ielerın eş­qaşan ūmyt qaldyrǧan emes. Al te­le­ar­na­larda kerısınşe küi­şıler kö­rı­ne­tın baǧdarlama aty­men joq. - Ekı märte Prezident sti­pen­diia­synyŋ iegerısız. Önerdegı je­tıs­tıkterıŋızge säl şolu ja­sa­saq… - «Önerge ärkımnıŋ de bar ta­la­sy» degendei, bala kezımde äuelı än aituǧa qūmar bolatynmyn. «Jel­bır-jeken», «Erkem-ai» si­iaq­ty halyq änderın öz betımşe oryn­dap jüretınmın. Bertın kele au­ylǧa konservatoriia tämamdap kel­gen aldyŋǧy tolqyn aǧa­la­ry­myz­dyŋ dombyra tartqanyna qa­rap, qos ışekke degen qy­zy­ǧu­şy­ly­ǧym oiandy. 9 synyptan ūs­­­­t­azym Kenjebai İmataevtyŋ tär­­bieleuımen küige tübegeilı äues­tene bastadym. Mektep bıtırgennen keiın P.Chai­kovskii atyndaǧy Almaty mu­zykalyq kolledjıne tüsıp, Mä­de­niet qairatkeri Şynarbek Asqarūlynan tört jyl bılım al­dym. Osy oqu ornynyŋ qabyr­ǧa­syn­da bırtalai jetıstıkke qol jet­kızdım desem bolady. Res­pub­li­kalyq, halyqaralyq konkurs­tarǧa qatysyp, ekı ret Prezident sti­pendiiasyn ielendım. Būl ma­ra­p­atty sol kezdegı Memlekettık hat­şy Äbış Kekılbaev öz qolymen ta­bystady. Sol uaqyttaǧy Mä­de­niet ministrı Qyrymbek Köşer­ba­ev arnaiy qūttyqtau hat jol­dap, kolledjdıŋ mereiın bır asyr­­ǧan. Osy körsetkışterımnıŋ ar­­­qasynda Qūrmanǧazy atyndaǧy ūlt­tyq konservatoriiaǧa şertpe küi­dıŋ şeberı Bıläl Ysqaqovtyŋ kla­syna emtihansyz qabyl­dan­dym. Al konservatoriiada oqyp jü­rıp, «Nūr Otan» partiiasynyŋ qol­dauymen şetelderdegı qan­das­ta­rymyzdyŋ aldynda konsert qoi­yp, Özbekstandaǧy qandasta­ry­myzben jüzdesıp, Resei, Tür­kiia, Fransiia memleketterınıŋ dä­mın tatyp, suyn ıştık. Stu­dent­tık künderden eŋ este qalǧany — 2003 jyly Sankt-Peterburgtıŋ 300 jyldyǧyna orai Reseige sa­par şekkenımız. Qaharman qalada Jam­byl Jabaevtyŋ tuǧanyna 150 jyl toluyna bailanysty es­kert­kış aşylyp, aituly şaranyŋ sal­tanatty räsımıne Almatydan — Sankt-Peterburgke deiın mara­fon­­şylar jügıretın boldy. Ar­na­iy jasaqtalǧan brigadanyŋ qū­ramynda bız de jolǧa şyqtyq. Bas­tapqyda avtobus ışınde otyr­ǧa­nymyzben, jolda qyzdy-qyz­dy­men sportşylarǧa qosylyp ket­tık. Bastapqyda üş-bes, on, so­ŋyna qarai 25 şaqyrymǧa de­iın ter şyǧaryp, ärı salauatty ömır saltyn ūstanyp, ärı öne­rı­mız­­­dı körsetıp qaitqanbyz. Osyn­dai joǧary deŋgeilı şaralarǧa at­­­salysyp, bırneşe elge gas­trol­dık saparmen şyǧu student üşın jaman jetıstık emes dep oi­lai­myn. Qazır P.Chai­kovskii atyn­daǧy Almaty m­uzykalyq kolledjınde jäne T.Jür­genov atyn­daǧy Öner aka­de­miiasynda dom­byradan därıs be­remın. - Kolledj qabyrǧasynan däs­tür­lı än klasyn aşudy armandaǧan eken­sız… - Būiyrtsa, P.Chaikovskii atyn­daǧy Almaty muzykalyq kol­ledjınıŋ qūrylǧanyna 2012 jyly 80 jyl tolady. Mūnda for­te­piano, fleita, saksafon, vio­lon­chel, baian, skripka siiaqty klas­sikalyq aspaptardyŋ barlyq türı oqytylady. Dombyra sy­ny­by da bar. Tek dästürlı än klasy joq. Negızı, auyldan kelgen kez kel­gen bala Almatyǧa «änşı bo­la­myn» dep keledı. Alaida bärıne bır­dei oryn joq, oquǧa tüskende bırı qobyzǧa, bırı dombyraǧa bö­lı­nıp ketedı. Men olarǧa küi üiretıp otyr­sam, olar menen ünemı Bır­jan­nyŋ, Aqannyŋ, Estaidyŋ än­de­rınıŋ qalai oryndalatynyn sū­raidy. Bır-ekı ret körsetıp jı­ber­genım bolmasa, bıraq tübegeilı ba­sy-qasynda otyruǧa qol tie ber­meidı. Maǧan osy jait bırden-bır türtkı boldy. Köpten berı kö­kei­de jürgen oiymyz edı. Kol­ledj direktory Aia Jaken­qy­zy Qalieva ülken qoldau körsetip, 2011-2012 oqu jylyna bı­rın­şı ret şä­kırt qabyldadyq. - Neşe bala student atandy? - Äzırge ministrlıktıŋ böl­ge­nı ekı oryn. Jetısu än mektebıne bır qyz, bır jıgıt taŋdap aldyq. Bo­laşaqta 3-4 bala qabyldasaq pa degen oidamyz. - Ekı balaǧa qanşa oqytuşy dä­rıs beredı? - Dästürlı än klasy «Jeke än sa­lu» bölımınıŋ ışınen aşyldy. Dom­byra, qobyz, sazsyrnaimen qa­tar oqytylady. Zamandasymyz, do­symyz, ärıptesımız, Däneş aǧa­myz­dyŋ şäkırtı Nūrjan Jan­pei­ısovtı jūmysqa şaqyryp otyr­myz. Studentter tek än emes, qo­symşa küi de üirenedı. Klas­si­kalyq vokal, dauys qoiu mek­te­bınen ötedı. Notalyq sauatyn aşa­myz. Bır sözben aitqanda, jan-jaqty käsıbi bılım alyp şy­ǧady. Būdan bölek, jyl saiyn «Ha­lyq aspaptary» bölımıne bır kurs­ta otyz baladan qabyldaimyz. Jo­ǧaryda aityp ötkendei, onyŋ joq degende on besı änge qūştar. Olar­ǧa da eşqandai şekteu qoi-mai­myz, fakultativ sabaq ese­bınde qosymşa meŋgeretın bo­la­dy. Qūstyŋ qos qanatyndai än men küidı şäkırtterımız qatar alyp jürse eken deimız. - Nege tek qana Jetısudyŋ än mek­tebın bölıp aldyŋyzdar? - Kelesı jyldary ministrlık ta­ǧy oryn berse, özge mektepterdı de qamtyp, qanatymyz keŋeiedı degen ümıtımız bar. Alla sätın sal­sa, Arqa, Maŋǧystau, Syr öŋı­rı, Batys Qazaqstannyŋ da däs­türlı än mektepterınıŋ ırgetasyn osy kolledj qabyrǧasynan qa­lai­­myz dep otyrmyz. Qūzyrly oryndardyŋ bergen uädesı bar, jaq­sy bastamaǧa aiaǧyna deiın qol­dau körsetetın şyǧar. - Armanyŋyz oryndalyp, bır mar­qaiyp qalǧan bolarsyz? - Arman köp qoi, būl kışkene bol­sa da talantty jastarǧa j­a­salǧan kömek. Küiımdı tartyp, öz küiımdı küit­tep jüre bersem bolar edı, onda menıŋ ūltjandylyǧym, ūs­taz­dyq boryşym, azamattyǧym käne? Önerge degen adaldyq, qa­zaq­tyŋ balasyna degen jana­şyrlyǧym qaida qalady? Öner — halyqtikı, babalar mūrasyn na­sihattau, keiıngılerge qaimaǧy bū­­zylmaǧan qalpynda jetkızu bä­rı­mızge ortaq paryz dep bılemın. Erteŋ sol şäkırtterımızdı bır bi­ıkten köre alsaq, eŋbegımızdıŋ janǧany… - Myqty ädısteme — qoiylǧan maq­satqa jetu joly. Eŋbek janu üşın ūstazdyŋ özındık oqytu täsılı bo­luy kerek. Kelısesız be? - Ärine. «Tärbie — tal be­sık­ten» degen. Mäselen, qazır A.Jū­ba­nov atyndaǧy muzykalyq mek­tep-internatta qoŋyrau ornyna qa­zaqtyŋ küiı oinaidy. «Bügıngı ūr­paq qazaqşa än aitpaidy, küi tyŋ­damaidy» degennen görı, bar­lyǧymyz osy jüiege köş­kenımız dū­rys. Ūstaz retınde osyn­­dai ädıs tau­yp, kış­ken­tai­y­nan talap etıp, qū­laqtaryna sıŋıre ber­sek, töl öne­rımız eşqaşan ūmy­tylmaidy. Taǧy bır mysal, özım bır kez­de­rı №15 gimnaziiada dombyra üi­ırmesınen sabaq bergen edım. Ma­myr aiynda muzyka pänınıŋ mū­ǧalımı jüktılıgıne bailanysty de­malysqa şyǧyp, mektep di­rek­to­ry şaqyryp, «Oqu jyly bolsa, aiaq­talyp qaldy. Bır aiǧa bola adam almai-aq qoiaiyn. Sen bi­yl­ǧy synyptardy bırdeme qyp bıtırıp şyǧar» dedı. Bırden jaŋa qyz­metıme kırısıp kettım. Küi tyŋ­damaq tügılı, mūǧalım syi­lai­tyn bala bar ma? Sabaq üstınde ūialy telefondaryn şūqylap oty­rady. Odan qalsa, bır-bırıne ha­barlama jıberedı. Közderı taq­ta­da bolǧanymen, oilary ai­da­lada. Olardyŋ betın berı qaratu üşın maǧan şynynda bır ädıs qol­danu kerek boldy. Söitıp, är­qai­sysynyŋ telefondaryna özım dom­byrada oinap otyryp, bır­ne­şe küi jazdyrttym. Sosyn üide jat­tap keluge tapsyrma berdım. Tura «Äuendı tap» oiyny siiaqty, bır küi tartamyn, olar şy­ǧar­ma-nyŋ atyn tauyp, kompozitory kım ekenın, mazmūnyn aituy tiıs. Nätijesınde, 4-synyp oquşy­la­ry bır ai ışınde 15 küi jattap şyqty. Tıptı «Balamyz ertelı-keş küi tyŋdaityn boldy» dep ata-analar habarlasyp, özımdı qu­an­typ tastady. Sol siiaqty telearnalardan däs­türdı därıpteitın baǧdarla­ma­lardy üzbei körsetsek, keiıngıler kım­nıŋ kım ekenın bılıp jürer edı. Bı­r­aq, ökınışke qarai, kök jäşık­te­gı kökelerımız Jüsıpbek Elebe­kov, Ǧarifolla Qūrmanǧaliev, Ma­­nar­bek Erjanov, Jänıbek Kär­­menov siiaqty düldül änşı­le­rı­­mızdıŋ, Dina Nūrpeiısova, Jap­pas Qalambaev, Uäli Bekenov, Äbı­­ken Hasenov, Maǧauiia Hamzin syn­dy däulesker dombyraşy­la­ry­myzdyŋ kezınde taspaǧa tüsken, «Al­tyn qorda» saqtauly habar-la­ryn qaitalap bere bermeidı. Oqu­şylar olardyŋ türın tany­mai­dy. Sondyqtan osy oraidy pai­dalanyp, ūlttyq arna basşy-la­ryna aitar ülken nazymyz bar. Ba­ba­lardyŋ mūrasy, aǧalardyŋ ha­lyqqa, mädenietımızge, önerge sı­ŋırgen eŋbekterı kün tüspeitın kö­leŋkede şaŋ basyp jatpauy tiıs. Ölgendı tırıltıp, öşkendı qai­ta jandyrmasaq, öskenımız qai­sy? Bızdıŋşe, küi önerın därıp­teitın baǧdarlamalardyŋ aşyluy da küige degen qyzyǧuşylyqty art­tyratyn bırden-bır ädıs bolar edı… - Jön eken, jazǧy demaly­sy­ŋ­yz qalai öttı? - Azdap demaldyq, qydyrdyq. Şym­kentte ülken bır mädeni şa­ra ötıp, qatysyp qaittyq. Sonyŋ ara­synda kolledjge studentterdı qa­byldau nauqany bastaldy. Odan keiın auylda konsert qoidyq. Tu­ǧan jerım — Almaty oblysy Ker­bū­laq audany Qaraşoqy sovhozy. El­basynyŋ saiasatyn qoldai oty­ryp, «Nūr Otan» partiiasynyŋ «Dip­lommen — auylǧa» jobasy boi­ynşa sol audannan şyqqan öner adamdary auyl mädenietın kö­teruge atsalysyp, ösken-öngen je­rımızge taǧzym ettık. Eŋ­be­gımızdıŋ jemısın körsettık. Oǧan au­yl­ǧa ǧana emes, audanǧa, oblysqa eŋ­begı sıŋgen, 35 jyldyq tarihy bar «Jetısu gülderı» ansamblı, Nūr­ǧisa Tılendievtıŋ şäkırtı, bel­gılı dirijer, kompozitor, Mä­deniet qairatkerı Samat Mä­lım­bai da qatysty. Jerlesterımız aq batasyn berıp, bır serpılıp qal­dy. Eŋ bastysy, konsertımızge äkım-qaralalar da kelıp, sylaǧy tü­sıp, tozyǧy jetıp tūrǧan Mä­de­ni­et üiın kürdelı jöndeuden öt­kı­zuge uäde berıp kettı. Bız üşın sol ülken jetıstık boldy. - Mädeniet üiı jöndelgen soŋ, au­ylǧa baryp jeke konsert qoiatyn şy­ǧarsyz? - Būiyrtsa…Oǧan deiın kele­sı jyly taǧy bır konsert qoisaq de­gen josparymyz bar. Aman-şylyq bolsa, mektep bıtır­ge­nı­mız­ge jiyrma jyl bolady. Bızdıŋ sy­nyptan kezınde 7-8 aitys aqyn­­dary şyqqan. Termeşı, küi­şı­lerı bar önerlı klass. Sol dos­ta­rymyzdyŋ basyn qosyp, ja­ny­myz­ǧa tanymal azamattardy alyp, äde­mı keş ötkızgımız keledı. - Qalada da jeke şyǧarma­şy­lyq keşıŋız ötpegen si­iaq­ty… - Äzırge qazaq önerınıŋ mai­tal­mandary şoǧyrlanǧan mädeni or­tada jeke konsert bere qoiǧan joq­pyn. Bıraq özım jūmys ıs­tei­tın P.Chaikovskii atyndaǧy Al­ma­ty muzykalyq kolledjınde bi­yl şäkırtterımmen bırıgıp, Täu­­elsızdıktıŋ 20 jyldyǧyna orai şyǧarmaşylyq esep berdık.

Köp tartylmai jürgen, nasihaty az­dau küilerdı qaita jaŋǧyrtuǧa ty­rystyq. Sonyŋ ışınde Ös­ken­bai Qalmambetūlynyŋ Qūlbai baq­şy degen türıkpen küişısımen sai­ysqa tüskende şyǧarǧan «Jaŋ­yltpaş» küiı, sondai-aq «Üş ananyŋ tartysy», «Üş ata­nyŋ tartysy» siiaqty Maŋ­ǧys­tau öŋı­rınıŋ aŋyz-äŋgıme­le­rımen ba­ian­dalatyn köne aitys-tar­tys küi­lerınıŋ tarihyn özım ai­typ otyr­dym, studentter ke­zek-kezek oryndady. Biyl taǧy osy ürdıstı jalǧastyrmaqpyz. Būl joly küilerdıŋ şyǧu tari­hyn özım emes, studentterge äŋ­gı­me­let­tı­re­mın.

Qai küidı almaŋyz, Qūr­man­ǧa­zynyŋ «Töremūraty», «Qai­ran şeşem», «Aman bol, şe­şem», «Kı­sen aşqanynyŋ» öz tari­hy bar. Köp jaǧdaida tyŋ­dau­şy da, tar­tuşy da tüp tör­kınıne, bai­y­by­na bara bermeidı. «Tür­meden qaş­qandy» jai ǧana tür­meden qa­şyp bara jatyr dep tü­sınedı. Küi­şınıŋ bırneşe märte abaq­tyǧa aidalǧanyn, alaida halyq­tyŋ azattyǧy jolyndaǧy kü­resın toq­tatpaǧanynan habar­syz. Onyŋ üstıne qazır jastar ara­synda söi­leu mädenietı artta qa­lyp, «jar­gon­men» söileu qa­lyptasyp ba­ra­dy. Osy olqylyqtardyŋ ornyn tol­tyru üşın, küi men aŋyz, ta­rih qosa örılse deimın. Sonda şä­kırtterımız ne oinap otyrǧanyn tü­sınıp tartady. Ärı körermennıŋ qa­byldauy da, sıŋıruı de basqaşa bo­lady. - Köp tartylmaityn küilerdı qaidan aldyŋyz? - «Mūraǧattan taptym» dei al­maimyn. Qūdaiǧa şükır, Altai men Alatau arasynda qalyptasqan Şy­ǧys, Batys, Arqa, Qaratau, Je­tısu, Syr boiy, Maŋǧystau küi mek­tepterı hatqa tüsken, notalyq jaz­balary bar. Küi tabaqtary, kı­taptary da jaryq körgen. Sol mū­ralardyŋ ışınen qarap otyryp, si­rek oryndalyp jürgenderın sa­rap­tap aldym. Būdan bölek, ülken sah­nalarda jiı oryndalǧanymen, oqu baǧdarlamasyna enbegen tu­yn­­dylar bar. Jalpy, Jetısudyŋ küi­şılık mektebı kenje qalǧan mek­tepterdıŋ bıreuı. Būryn­ǧy­laryn aitpaǧanda, Nūrǧisa Tı­len­dievtıŋ küilerınıŋ özı or­kes­tr­de keŋ taraǧanymen, jeke köp tar­tylmaǧan. Qojeke Nazar­ūly­nyŋ şyǧarmalaryn bır ızge tü­sı­rıp, Temırbektıŋ tökpelerın de ke­ŋ nasihattaudy bırden-bır maq­sa­tyma ainaldyrmaqpyn. - «Qazaqtyŋ dästürlı 1000 küiı» jinaǧyna qanşa küi qos­ty­ŋ­yz? - Būl jobaǧa men qatyspadym. Köp küiler mūraǧattan alyndy, qai­ta öŋdeletınderın basy-qa­syn­da jürgen azamattar özderı şeş­t­ı. Ömırımız alda, aman bol­saq, älı talai bastamaǧa eŋbek sı­ŋ­ırermız. Oǧan eşqandai ökpemız joq. Şama-şarqymyz kelgenşe ha­lyqqa qol jetkızıp, önerdıŋ qa­ra qazanynda qainap jürsek je­tedı. - Sızdıŋ änıŋızdı sahnadan esti ala­myz ba? - Menıŋ dausymdy estıgen kei kı­sıler «dästürlı änşı eken» dep oi­­lap qalady. Tıptı «kımnen bı­tır­dıŋ?» dep sūrap jatady. Bıraq ül­ken sahnada än salyp şyqqan emes­pın. Tek hobbi retınde ai­ta­myn. Sahnada, konsertte, el al­dynda negızgı mamandyǧym boi­yn­şa küi tartamyn. - Dästürlı öner ielerı or­ta­syn­da alauyzdyq bar ma? - Öz basym «alauyzdyq körıp, ädı­letsızdık janyma batyp jür» dep aita almaimyn. Qūdaiǧa şü­kır, sol önerdıŋ arqasynda bala-şaǧa tärbielep, näpaqa tauyp otyr­ǧan jaiymyz bar. Bar­ly­ǧy­myz­dyŋ «ilegenımız bır terınıŋ pūş­paǧy». Qai mekteptıŋ ökılı sah­naǧa şyqpasyn, ännıŋ jaqsy oryn­dalǧanyna arqamyz qozady. Däs­türlı küi önerı özındık erek­şe­lıkterımen oryndalyp jatsa, oǧan da köŋılımız tolyp, mereiımız ösıp qalady. Şeberlıgıne täntı bo­lyp, basymyzdy iıp, ba­ǧa­lai­myz. «Oi, bärekeldı!» dep riza­şy­lyq bıldıremız. Aiaqtan şalyp, mek­tep-mektepke bölınıp alyp, tar­tysyp jürgen däneŋemız joq. Önerde kımnıŋ myqty ekenın moi­yndau da erlıkpen para-par. Qū­dai, el aldynda jürgen aza­mat­tar­dyŋ jaman atyn şyǧar­masyn! - «Ainalaiyn» degen sözdı jiı qoldanatynyŋyzdy baiqa­dyq… - «Ainalaiyn» degen jaqsy söz ǧoi. Köŋılıŋ tolǧan adamǧa de­gen rizaşylyǧyŋdy jetkızu, qūr­me­tıŋnıŋ belgısı. Jaqsy sözge jany semıretın qazaqpyz. Är­dai­ym bır-bırımızge jyly lebı­mı­zı­mız­dı bıldırıp, Alla barşamyzdy jaq­sy ısterımızben quantyp jü­rudı näsıp etsın!

---

Äŋgımelesken Qanşaiym BAIDÄULETOVA, «Aiqyn».