Jaqynda «Halyq sözı» gazetınıŋ ūiymdastyruymen Almatyda «Halyq änderın aitsaq» atty dästürlı änder keşı ötkenı oqyrman esınde bolar. Sol keşte Ä. Qaşaubaev atyndaǧy dästürlı änşıler baiqauynyŋ bas jüldegerı, QR Mädeniet qairatkerı Nūrjan JANPEIISOV arqasy qozyp, zaldan suyrylyp şyqqan edı. Söitıp özı sūranyp bır-ekı än aityp, tyŋdarmandy aiaq astynan dür köterıp tastady. Sol aralyqta belgılı änşı Ramazan Stamǧazievpen «…» degen taqyrypta sūhbat jariialaǧan edık. Ramazan kerek bolsa estradamen aitudan da bas tartpaitynyn aitqan bolatyn sol sūhbatta. Al Nūrjannyŋ būl tūrǧydaǧy ūstanymy basqa eken, oqyp körıŋız.
– Nūrjan, jasyratyny joq, dästürlı än elde şetteŋkırep barady. Qazır änşılık önerdı jiylǧan körermen arqyly, zalǧa adam tolyp otyr ma eken dep üstırtteu közqaraspen baǧlauǧa mäjbürmız. Radiodan dästürlı än turaly habar berılıp jatsa, jan-jaqtan habarlasyp, oi-pıkır bıldırıp jatatyn tyŋdarman az bolmaidy, bıraq. Soǧan qarap halyq süiıp tyŋdasa da dästürlı änımız qalanyŋ konsert zaldaryna batyl ene almai kele jatqan joq pa degen oidamyz. Būǧan ne uäj aitasyz?
– Dästürlı änımız – ūlttyq qūndylyq. Qazır osy dästürlı ändı ūlttyq klassikalyq dep atasaq qalai bolady degen pıkırler aitylyp jatyr. Bıraq dästürlı än degen atau qalyptasyp ketkenıne qanşama uaqyt boldy. Al sız aityp otyrǧan mäsele qazır uşyǧyp bara jatqan siiaqty. Osylai jüre beretın bolsaq, keiıngı ūrpaq būl önerdı mensınbei ketuı mümkın. Qaibır jyldary «Qazaqstan» telearnasynda «Qazaqtyŋ 100 änı», «Qazaqtyŋ 100 küiı» sekıldı baǧdarlamalar aiasynda önerge qatysty mäseleler, şyǧarmanyŋ ainalasyndaǧy äŋgımeler, öleŋnıŋ tarihyn kım jetkızdı, kım, qalai oryndady, estradaǧa salyp oryndaǧannyŋ özınde dūrys aitylyp jatyr ma degendei mäseleler köterıletın. Dūrys bolmai jatsa ülken syn aitylatyn. Sol kezde kompozitorlar halyq änderın jappai jön-josyqsyz estradaǧa sala bastaǧany ras edı. Osy mäsele aitylǧannan keiın bıraz tyiylǧandai bolǧan. Dese de, keiıngı uaqytta qaita örıs ala bastady. Ändı qoiyp, küilerımız estradaǧa ainalyp barady. Estrada arqyly muzyka tyŋdaǧan jas ūrpaq naǧyz dästürlı, ūlttyq erekşelıgın saqtaityn aspapty tyŋdai almaidy.
Künı keşe ǧana maǧan Japoniiadan japondyqtar kelıp, osy töŋırekte äŋgımelestı. Menen «sız estradamen än aitasyz ba?», – dep sūrady. «Aitpaimyn», – dedım. «Eger sızde estradamen aituǧa mümkındık bolatyn bolsa, aitar ma edıŋız?», – dedı taǧy. Önerdıŋ ūlttyq erekşelıgın saqtau üşın men estradamen än aitpaimyn, osy önerdı taza jetkızgendı qalaimyn desem, «bızde än tūrmaq, aspapty estradaǧa qosuǧa bolmaidy» deidı. Jalpy estradanyŋ ūrpaq tanymyna kerı äserı bar eken.Osy uaqytqa deiın dästürlı änımız qandai jolmen jettı? Endıgı ūrpaq ony estradaǧa salyp oryndaityn bolsa, bırte-bırte özınıŋ qasietın joǧaltady. – Bız nege ūlttyq, dästürlı änder, klassikalyq dep bölektep bünıgı zamannan alystatamyz? Nūrjan Janpeiısov bügıngı künı şyqqan önerdıŋ ökılı emes, būrynǧy zamannan kele jatqan önerdı jetkızuşı ǧana. Būl önerdıŋ baǧalanbai jatqany osydan bolar… – Ol jaǧyn bılmedım. Işkı namys qoi negızı. Sonau ǧasyrdan sürınbei osy uaqytqa jetkende, jetımsıretıp jıbersek ne bolady? Nesıne jürmız? – Būrynnan kele jatqan öner ǧoi dep, «basynan» sipap beişaralyqqa özımız äkelıp tıregen siiaqtymyz. Ūlttyq klassikalyq änder nege bügıngı zamannyŋ ünı bolmaidy? Nege ūlttyŋ ötkenınen ǧana syr şertetın ün ǧana bolyp qaluǧa tiıs? – Şyny kerek, osy önerdı nasihattau jaǧyna kelgende özımız alalaityn siiaqtymyz. Äitpese, bızdıŋ önerımız eşkımdıkınen kem emes. Än baiqaulardyŋ basy-qasynda bolyp jürmız, kezınde qatystyq ta. Būiyrtqanyn aldyq. Dästürlı änşılerdıŋ baiqaulary ötıp tūrady. Bıraq ony baspasözde, teleradioda jarnamalap körsetıp nemese «Jas qanat», «Aziia dauysy» degen siiaqty jappai nasihattau bolmaidy. Kelıp tūryp, aitpai, jazbai ketkender boldy. Eger jarnamasy oidaǧydai jasalyp jatsa, jastardan qoldau bolar ma edı? Mysaly, «Qazaqstan» telearnasynan «Aigölek» degen balalardyŋ än baiqauy jürıp jatyr. Sol jerde än aityp jürgen büldırşınderdıŋ dombyraǧa degen yntasy erekşe. Bıraq anandai jarq-jūrq närselerdıŋ kesırınen dombyrany ysyryp tastap jatyr. Sol «Aigölektı» ūiymdastyrǧanda dästürlı änder baiqauyn nege ūiymdastyrmady eken dep oilaisyŋ. – Tüsınıktı. Qazır dästürlı ändı bärıbır jappai tyŋdata almaisyz. Öitkenı zamannyŋ aǧymy sondai. Jappai tyŋdatu şart ta emes şyǧar. Halyqtyŋ tegıne bailanysty bolǧannan keiın, «tektı öner» dep ataǧan dūrys pa, bälkım, dästürlı degenşe? – Kım bıledı, ol jaǧy da bolatyn şyǧar… Qanşama qiyndyqtan ötıp jetken öner būl. Tektı öner dep atap jatatyn bolsaq, onyŋ da jönı bölek bolatyn şyǧar… – Dästürlı öner özımızdıŋ elde qandai därejede ekenın bılemız. Al şet elde qalai baǧalanady eken? – Japondyq jıgıt menen sabaq alǧan kezde bır jyldyŋ ışınde 80-ge juyq än üirendı. «Keiın osy önerdı bızden üirenetın bolasyzdar», – dep maǧan mysqyldap aitty. Men kädımgıdei oǧan renjıdım. Nege japondar kelıp bızdıŋ önerımızdı nasihattauy kerek? Kezınde talai halyqaralyq festivalderge qatystyq. Fransuzdar qobyzdyŋ ünın közderın jūmyp otyryp tyŋdaǧanda, «bızden artyq tyŋdamasa, kem tyŋdamaidy eken ǧoi», – dep oiladym. Auzymyzdan şyqqan änımızdı jazyp alyp, radiolarynda nasihattap jatty. Qyzǧanyp ta, qyzyǧyp ta qaraidy. «Ötkendı eskermei, jaŋa tabylmaidy» degen bar ǧoi. Ötkenımızdı ūmytpai, qaita ony därıptep otyrmasaq bolmaidy. – Mysaly, «Balqadişany» dästürlı änşıler aitady, «Jıgıtter» toby, Gauhar Älımbekova oryndaidy. Dästürlı ännıŋ ökılı retınde, osy ändı är änşınıŋ oryndauynda qalai qabyldaisyz? – Estradaǧa salyp aitqannan keiın bärıbır özgerıske ūşyraidy. Arasyndaǧy qaiyrymdaryndaǧy odaǧai sözderdı basqalai aitady. Soǧan qynjylamyn. Onyŋ da äserı bolady. Gauhar Qaspaqovanyŋ oryndauyndaǧy Äsettıŋ «Qysmetı» tyŋdaǧan bolarsyz. Öte sättı öŋdelgen än, Gauhardyŋ özı şeber oryndaidy. Işınde odaǧai sözben aitylatyn qaiyrym bar. Sol qaiyrym estradalyq dauysqa salynyp aitylady. Keiınnen gastrolde jürgende bır kısı balasyna osy ändı dombyramen aitqyzdy. Dombyramen aitqan künnıŋ özınde jaŋaǧy bala estradaǧa būryp aityp jatyr. Būl jerde oryndauşylyq dästür būzylyp otyr. Sol ändı eldıŋ bärı söitıp aita beretın bolsa, ne bolady? Än öŋdeuşıler dästürlı ändı estradaǧa salyp öŋdeitın kezde qatty qinalady. Eşqandai būrmalauǧa kelmeidı dep jatady. Sondyqtan būzyp-jaryp özgertıp jıberedı. Būl – qiianat. Sol arqyly bız özımızdıŋ bolmysymyzdy özgertıp jatyrmyz. – Tektı önerdıŋ qadırın bıletınder, iırım-qaiyrymy taiaz dep Şämşınıŋ änderın mensınbeidı, tıptı. Degenmen, dästürlı änge halyqty qalai qaratamyz? – 2003 jyly Parijde ötken ülken halyqaralyq festivalge 5 adam qatystyq. Bız baryp öner körsetken sahnanyŋ özı dästürlı önerge arnalǧan zal eken. Ol jerde eşqandai apparatura joq. Fransuzdar qaly kılemdı tösep, qūs jastyqty berıp, maldas qūryp aityŋyzdarşy dep ötınış aitty. Sol zaldyŋ akustikasyna taŋ qaldym. Balkonynda otyrǧandarǧa deiın keremet estıledı. Süisınıp tūryp öleŋ aitasyŋ. Bızge sondai zal kerek. Sondai zalda josparly türde änşılerdıŋ konsertterın ötkızu kerek. Tele-radiolarda üzdıksız nasihat kerek. Keŋes zamanynda ainaldyrǧan 2-3 telearna edı. Sonyŋ özınde bızdıŋ dästürlı önerımızdıŋ nasihaty jaqsy jüretın. – Osy dästürlı änderge, ūlttyq klassikalyq önerge bas bolyp, bas ie bolyp otyrǧan qandai da bır mekeme bar ma? – Almatyda dästürlı önerge bailanysty bır-ekı jiyn ötken eken. Bıraq habarsyz bolyp qaldyq. Ol jerde qandai mäsele köterılgenı maǧan beimälım. Qazır «El» prodiuserlık ortalyǧy degen ortalyq bar. Tıkelei ministrlıkpen de jūmys ısteidı. Osy ortalyqtyŋ jūmysyna köŋılım tolady. Sosyn «Inju-marjan», «Mäŋgılık saryn» degen jobalaryn da sättı şyǧaryp jür. – Dästürlı änge elden erek nazar salyp, qamqorlyq jasap jürgen şeneunıkter bar ma? – «Jaqsynyŋ jaqsylyǧyn ait» degen bar ǧoi. Arydan aitatyn bolsam, Elbasynyŋ özı menı 2-3 ret tyŋdady. Ol kısı būl önerdı jetık bıledı. Bız bılmeitın halyq änderın aityp berdı. «Däneş aǧanyŋ ömırınıŋ soŋynda şyǧarǧan qandai änderı bar», – edı dep sūrap, aitqyzdy. Mädeniet ministrı Mūhtar Qūl-Mūhammed, Astana qalasynyŋ äkımı İmanǧali Tasmaǧambetov aǧalarymyz janaşyrlyq tanytyp jür. Serık Ümbetov Jambyl oblysyn basqaryp tūrǧan kezde Kenen Äzırbaevtyŋ änderınen ekı jylda bır ret ötkızıletın än baiqauyn qalyptastyryp ketken. Däneş aǧamyzdyŋ 80 jyldyǧyna bailanysty Serık aǧamyz tūŋǧyş ret än baiqauyn ötkızdı. Batys öŋırınen şyqqan äkım-qaralar osy tektı önerımızge erekşe ıltipatpen qaraidy. Jasyratyn nesı bar, osy batys öŋırınen şyqqan änşılerdıŋ üisız qalǧanyn men körgen joqpyn. – Estrada änşılerıne degen qoşamettı körıp, sızde qyzǧanyş bolmai ma? – Men barynşa qyzǧanyştan aulaq bolǧym keledı. Nūrǧisa Tılendiev aǧamyz aitqan eken: «Mınezdıŋ özgeruı dauysqa äser etedı» dep. Sondyqtan tektı önerge tazalyq kerek. – Şet elelderde boldyŋyz ba? – Londonda boldym, Norvegiiaǧa bardym, Türkiia üirenşıktı bolyp kettı, Arab elderıne, Qytaiǧa, Moŋǧoliiaǧa, Oŋtüstık Koreiaǧa jolym tüstı, Reseidı tügel araladyq. Jan-jaqtaǧy körşılerdıŋ bärıne bardyq. – Al olar dästürlı ännıŋ oryndauşylaryn nege şaqyrady? – Bır jurnalist sūraq qoidy bırde: «Şet elge barǧanda şeteldıkter bızdıŋ önerdı ekzotika retınde qabyldaityn şyǧar», – dep. Qaidaǧy? Bız ǧoi ol, ekzotika retınde qabyldap jürgen. – Osy tektı önerdı arqalap jürıp, qandai materialdyq igılıkke jete aldyŋyz? – Menıŋ ūstazym Däneş Raqyşev Almatyny aŋsap öttı. Almatyda jūmys ıstep, osynda tūraiynşa dep sūranǧan. Nege ekenı belgısız, Däneş aǧany Taldyqorǧanǧa jıbergen eken. Däneş aǧanyŋ armany ǧoi dep osy jaqqa auysyp kelgennen keiın, Almaty önerdıŋ ordasy ekenıne közım jettı. Ülken orta bar eken. – Kölıgıŋız bar ma? – Kezınde bolǧan, qazır joq. – Baspanaŋyz bar ma? – 2008 jyly el qatarly kezekke tūryp edım. Būiyrtyp bır aidyŋ kölemındei boldy, sol üidı ipotekalyq-nesiemen aldym. Üş qyzym bar, qolymda seksennen asqan anam bar. – Qūtty bolsyn! Osy dästürlı ännıŋ jügın arqalap jürgen basqa änşılerdıŋ jaǧdaiy qalai? – Bız bıreuge baryp büit-söit dep aita almaimyz, aitpaimyz da. Būiyrtqany bolady. Änşıge jaǧdai äser etetını ras. Bır kezderı bır jaisyz päterde tūryp qaldym. Şyǧarmaşylyǧyma kädımgıdei äser ettı. İmanǧali Tasmaǧambetov Almatyda äkım bolyp tūrǧanda ärıptesterım üilı bolyp jatty. Osyndaǧy aǧalaryma jaǧdaiymdy jasyrmai aityp, sol kısınıŋ atyna aryz jazdyq. Tasmaǧambetov kelısımın berıp, bır jyl küt dedı. Kütıp jürgende arada ekı jyl ötıp, ol kısı Astanaǧa auysyp kettı. Keiınnen äkımşılıkten üi beru zaŋsyz bolady dedı. «Ondai bolsa nege erterek aitpadyŋyzdar, men Taldyqorǧannan alatyn edım. Taldyqorǧan arqyly memlekettık baǧdarlamaǧa qūjat ötkızetın edım», – dedım. Sodan soŋ olar qūjat ötkızuıme kömektestı. Būǧan da şükır! Aitpasqa bolmaidy bıraq, osy önerdıŋ maŋaiynda jürgenderdıŋ materialdyq jaǧdaiy naşar. Bırge oqyǧan Erlan Rysqali degen jıgıt bar, mäselen. Erkın Şükımannyŋ da jaǧdaiy dūrys emes. Jūbanov mektebınde sabaq beretın Särsenǧali Jüzbaev degen jıgıt te baspanasyz. Aita-bersem, bıreu-ekeumen bıtpeidı.
Sūhbattasqan Baljan MŪRATQYZY, «Halyq sözı».
