- Ädettı «Öner — basqa qonǧan baq» dep jatady emes pe?! Būl rette sız dästürlı än salasyna qalai keldıŋız? Dästürlı än önerıne degen qūmarlyq qai kezde oiandy? Äŋgımenı önerge degen alǧaşqy qadamyŋyzdan bastasaq…
- Jalpy, äke-şeşem önerdı jaqsy köretın, önerge jany jaqyn jandar bolatyn. Kışkentai kezımnen än salatynym esımde. Radiodan tyŋdaǧan änderdı jattap alyp, sony ūmytyp qalmas üşın qaita-qaita oryndap, älekke tüsetın kezderım būl künderı, mıne, estelıkke ainaldy. Nege ekenın qaidam, es bılgennen dästürlı änderdı aituǧa äues bolyppyn. Äsırese, üidıŋ bıtpeitın tırlıgınen qaşyp, keide esıktıŋ aldynda ösken jügerınıŋ arasyna jasyrynyp alyp, radiodan estıgen änderımdı beinebır sahnada tūrǧandai oryndaitynmyn. Balalyq qoi, «jügerınıŋ arasyna tyǧylsam, qaida ekenımdı eşkım bılmeidı» dep oilaityn boluym kerek, äitpese dauysymdy üidegıler estidı emes pe?! Qolymnan tört būryşty Abai dombyrasy tüspeitın edı. Keiınnen ata-anam maǧan mandolin, syrnai alyp berdı. Bırneşe muzykalyq aspaptarda oinap üirenu arqyly änderımdı de damyta tüstım. Qazırgı kezde Temırbek Jürgenov atyndaǧy Öner akademiiasynda dästürlı ännen därıs beremın. - Temırbek Jürgenov atyndaǧy qazaq ūlttyq öner akademiiasynda şäkırt tärbielep jürgen talǧampaz mamandardyŋ bırısız. Dästürlı ännıŋ därıpteuşısı retınde şäkırtıŋızdıŋ tal boiyna bırınşı kezekte nenı sıŋıruge tyrysasyz? - «Būlaq körseŋ közın aş» degen ǧoi. Daryndy da talantty jastardyŋ talabyn ūşqyrlai tüsude öz bılgenımdı üiretuden jalyqqan emespın. Dästürlı ännıŋ köleŋkede qalyp qoimai, däuırden däuırge jetuıne jetekşı röl atqaratyn eŋ bırınşı kezekte, ärine, änşıler. Sondyqtan da ärbır änşı halyq änınıŋ tereŋ filosofiialyq mazmūnyn tüsınıp oryndaǧanda ǧana tyŋdarmanyna tabiǧi qalpynda jetkıze almaq. Öner akademiiasynda därıs bergenıme 10 jyldan asa uaqyt bolypty. Būǧan deiın Qūrmanbek Jandarbekov atyndaǧy Jetısai qazaq muzykalyq drama teatrynda änşı-aktrisa bolyp jūmys jasadym. Sol jerde akterlık şeberlıgım men änşılık önerımdı qatar alyp jüre otyryp, 1996 jyly Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋbek sıŋırgen artisı ataǧyn aldym. - Şäkırtterıŋız köp pe? - Tärbielep jürgen 30-ǧa juyq şäkırtımnıŋ qai-qaisysymen bolsa da maqtana alamyn. Şäkırtterımnıŋ bärı talantty, bärı daryndy. Mereke kezderınde Respublika alaŋynda öner körsetuge alyp şyǧamyn. Şäkırtterımnıŋ oryndauyndaǧy bırneşe ändı Qazaq radiosyna da jazdyrdym. Jalpy, bızdıŋ Öner akademiiasy talapkerlerdı 48 mamandyq boiynşa daiyndaidy. Osyndaǧy basqa fakultette oqityn studentterdıŋ bırazy arnaiy kelıp, dästürlı änderden qosymşa sabaq alady. Menıŋ mamandyǧymnyŋ qiyndyǧy sol, muzykadan eş habary joq studentterge uaqyt bölıp, barlyǧyn basynan bastap üiretemın. Ol studentterdıŋ mamandyǧy basqa bolǧandyqtan, olarmen jūmys ısteu de oŋai emes. Būryn dombyrany qolyna alyp körmegen studentterge «Mynau dombyra. Işegı, tiegı, qūlaǧy bolady» dep beinebır bırınşı synyptyŋ balasyna älıppedegı ärıpterdı üiretıp otyrǧandai mūqiiat tanystyramyn. Kıtaphanaǧa baryp, qalaǧan ännıŋ mätının jattap keludı tapsyramyn. Sodan äuenın dombyramen süiemeldeudı üiretemın. Menı quantatyny — soŋǧy jyldary jastardyŋ arasynda basqa mamandyqty taŋdaǧan studentterdıŋ dästürlı ändı üirenuge talpynyp, qyzyǧuşylyǧy artqany. Mūnyŋ özı el ışın bylai qoiǧanda, äsırese jas buyn arasynda töl önerımızge degen ynta-yqylas artyp, ony zerttep, zerdeleuge, iaki özın-özı tanuǧa degen ūmtylystyŋ beleŋ alǧanyn baiqatsa kerek. - Qazırgı kezde dästürlı änderden görı, estradalyq änder köp şyrqalyp jür. Būl änşılerdıŋ taŋdauynan ba, älde tyŋdarman qauymnyŋ qalauynan ba, qalai oilaisyz? - Qazırgı jastardyŋ köbı batysqa elıkteitını mälım. Desek te, orta jäne aǧa buyn ökılderı dästürlı änderdı asa bır süiıspenşılıkpen tyŋdaityny ras. Menıŋ oiymşa, osy künı ekeuınıŋ ülesı teŋesken siiaqty. Bıraz jyl būryn dästürlı änge köŋıl bölınbei qalǧan sekıldı edı. Bügıngı taŋda estradalyq änmen qatar, dästürlı ännıŋ de alar orny aiqyndalǧan sekıldı. Keide ekeuınıŋ bır arnaǧa toǧysyp jatqanyn da köruge bolady. Osydan 20 jyldai būryn alǧaş ret Roza Rymbaeva konsertınde estradalyq ändı dombyramen süiemeldep şyqqan edı. Sodan berı būl ädemı ürdıs üzılmei, jarasymdy jalǧasyn tapqan jaiy bar. Oǧan Nūr-Mūqasan, Meirambek Besbaev jäne basqa da änşılerdıŋ estradalyq änderdı dombyramen süiemeldep aityp jürgenı dälel. Sol arqyly halyqtyŋ dästürlı änge degen sūranysy artyp, jas tyŋdarmandardyŋ qatary köbeie tüskenı anyq. - Dästürlı änder Arqa, Jetısu, Oŋtüstık, Batys mektepterı bolyp bölınetını belgılı. Solardyŋ özara aiyrmaşylyqtary men erekşelıkterıne toqtala ketseŋız. - Arqa mektebınıŋ änderı joǧary dauysty qajet etedı, asqaqtata aitylady. Qarapaiym tılmen aitqanda, sozyŋqy keledı. Batys mektebınıŋ änderın şabytpen, üstı-üstıne bastyrta otyryp aitady. Al Oŋtüstıkte osy ekeuıne de tän, ortaq maqammen oryndalady.Jalpy, dästürlı änderdı osyndai mektepterge bölıp jatady. Bıraq öz basym būǧan qarsymyn. Onyŋ tek aitylu erekşelıkterı bolmasa, barlyǧy da qazaqtyŋ änderı, barlyǧy da bükıl halqymyzǧa tän ortaq ruhani qazyna!Dästürlı änder degenımız atadan balaǧa jetken ūlttyq qūndylyq qoi. Ony bır-bırınen böle-jara qaraudyŋ eş qisyny joq. Öitkenı dästürlı än — tamyryn tym tereŋnen tarqatar ūlttyq önerdıŋ ajyramas bır tarmaǧy. Özım sabaq beretın şäkırtterıme de solai tüsındıremın. - Dästürlı änderdıŋ nasihattaluyna köŋılıŋız tola ma? - Özderıŋızge de mälım, osydan bırer jyl būryn «Mädeni mūra» baǧdarlamasynyŋ aiasynda Qarşyǧa Ahmediiarovtyŋ bastamasymen Almatydaǧy oquşylar saraiynda 600 dombyraşynyŋ qatysuymen küi keşı ötkenı. Öte tartymdy da kısı süisınerlık jobany jüzege asyrǧan «Nūr Otan» HDP Jastar qanatynyŋ «Zaŋǧar» şyǧarmaşylyq bırlestıgı bolatyn. Būl mädeni şara köpşılıktıŋ zor yqylasyna ie bolǧany şyndyq. Alaida sol kezderı sonau 1957 jyldan keiın qolǧa alynǧan osyndai auqymdy şaranyŋ ötetın ornyn bırneşe märte auystyryp, jūrtty äbırjıtkenderı janǧa batty. Şetelden keletın kez kelgen änşıge sahnamyzdy sailap, bärın saqadai sai äzırlep qoiamyz, al endı özımızdıŋ töl önerımızge kelgende osylai nemqūrailylyq tanytqanymyz körer közge yŋǧaisyz tırlık. Degenmen, soŋǧy jyldary dästürlı änderdı nasihattauǧa qatysty bıraz jūmystar atqarylyp jatyr, köŋıl quantady. El bar da, halyq bar da dästürlı än eşqaşan ūmytylmaidy, mänın de maŋyzyn da joimaidy. Sebebı ol — jyldar qaptalynda halyqtyŋ qym-quyt tırşılıktıŋ tüitkılderınen tüigen oi tūjyrymy, jyrmen bekemdelgen özındık bır tereŋ mänı bar ömırlık qaǧidasy, iaki toqsan auyz sözdıŋ tobyqtai tüiını änmen ädıptelıp, keŋ dalany şarlaǧan ūly filosofiialyq tuyndy. Jer-jerdegı otandastarymyz osy dästürlı änge susap otyr. Olar Qazaq radiosyn süiıp tyŋdaidy. Men Qazaq radiosymen jaqsy bailanystamyn. Radioǧa, tıptı «maǧan mynadai änşı nemese än ūnaidy» dep hat joldap ta jatatynyn bılıp, qairan qaldym. Jalpy, älemnıŋ tükpır-tükpırıne tarydai şaşyrap ketken qandas bauyrlar arasynda dästürlı än ülken sūranysqa ie. - Älgınde «1957 jyly ötkızıldı» degen äŋgıme aityp qaldyŋyz. Kımder ötkızgen eken? - Estuım boiynşa, qazırgı Atyrau oblysynyŋ stadionynda myŋnan astam dombyraşy bır mezgılde bırge küi şertken eken. Ony ūiymdastyrǧan ataqty Nūrǧisa Tılendiev pen Seiılhan Qūsaiynov deidı közkörgender. Keremet emes pe! Endı sol ürdıstı araǧa ūzaq jyldar salyp Qarşyǧa aǧamyz qaita jaŋǧyrtqany mälım. Közı tırı bolǧanda Qarşyǧa aǧa dombyrany, qazaqtyŋ dästürlı önerın, küidı nasihattauǧa bailanysty älı talai taŋdai qaqtyrar mädeni şaralardyŋ ūitqysy bolar ma edı?! Keibır basylymdarǧa bergen sūhbatynda josparlarynyŋ şet jaǧasyn da şyǧarǧan bolatyn. Oiyn jüzege asyra almai kettı. Degenmen Qarşyǧa aǧanyŋ bastamasy aiaqsyz qalmaitynyna sengımız keledı, öitkenı ūlttyq önerdı därıpteitın ūrpaq ösıp keledı.
Ūlbosyn AITÖLEN Nazerke İNAQYNOVA «Aiqyn».
