– Ramazan aǧa, äŋgımemızdı bızdı alaŋdatqan saualdan bastaiyq. Biyl «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgıgınıŋ ūiymdastyruymen Aqan serınıŋ, Bırjan saldyŋ keşın ötkızdıŋızder. Soŋǧy uaqytta ötken dästürlı änderdıŋ konsertı sol. Bıraq baiqaǧanymyz, ūiymdastyruşylar körermendı qinap ūstap otyrǧandai boldy. Zaldy studenttermen toltyryp, qaitqysy kelgenderge «dekanatqa aitamyz» degen eskertpeler jasalǧanyn közımızben kördık. Halyq änderı sūranystan qalyp bara jatqan joq pa osy?
– Studentterdı mäjbürledı degendı bırınşı ret estıp otyrmyn. Konsertke eşkımnıŋ aiaq-qolyn bailap alyp kelmeidı ǧoi. Ol özı tegın konsert. Tüsıngen adamǧa Aqan serı, Bırjan saldyŋ osy künge deiın aitylyp jürgen änderınen bölek, Zataevichtıŋ, Erzakovichtıŋ, Ahmet Baitūrsynovtyŋ, Qanyş Sätpaevtyŋ qoljazbalarynda saqtalǧan änderın qaita jaŋǧyrtyp, jaŋa oryndauşylar sahnaǧa alyp şyqty. Sondai keşte otyra almasa bılmeimın. Halyq änderı sūranystan qalyp bara jatqan joq pa? deisız. Būǧan bastysy dästürlı änderdı oryndauşylarymyz bar, ızımızdı basyp, jyl saiynǧy konkurstardan laureat atanyp jürgen jastar bar degen jauap aitaiyn. Bıraq halyq änderın qoldauşylardyŋ kömegı az. Öitkenı sol «Adyrna» ūiymdastyrǧan konserttı tüsıruge, sahnanyŋ bezendırıluıne kömek sūrap «Qazaqstan» telearnasy men «Habar» agenttıgıne qanşama hat jıberıldı. Bırde-bırı selt etpedı. Halyq kelse de, kelmese de, esıgımızdı aşyp qoiyp, dästürlı än keşterın bärıbır ötkızemız. Konsert bere bersek, halyq änderı qūlaqqa sıŋıstı bolyp halyqqa taralar, bälkım.
– Bıraq bır sūhbatyŋyzda: «Dästürlı änşılerde ökpe köp. Joǧary jaqqa aitamyz, bıraq estitın qūlaq joq. Keide özımızdı-özımız qairap joǧary jaqqa şyǧyp alamyz da, meselımız qaityp kelemız. Sebebı, qazır naryqtyŋ zamany», – dep özıŋız de moiyndaǧandai bolypsyz ǧoi.
– Ol ras, qazır halyq änderıne sūranys öte az. Öitkenı halyq yrǧaqty, daŋǧaza muzykaǧa būrylyp kettı. Al ziialy, dästürden, qazaqtyŋ ädebietı men tarihynan, ūlttyq muzykasynan habary bar adamdar halyq änderın tyŋdaidy. 600 oryndyq şaǧyn zalda otyrǧan körermennıŋ tek alpysy ǧana halyq änınıŋ tyŋdarmany. Sol 60 adam ännıŋ tarihyn, oryndalu tehnikasyn, halyq arasynda taraǧan varianttaryn şemışkeşe şaǧyp, aityp otyrady. Soǧan qarap, aitqan änıŋnıŋ dalaǧa ketpegenıne quanyp, täubeŋe kelesıŋ. Dästürlı än kenjelep, jetılmei qalǧan balanyŋ küiın keşıp otyr, şyny kerek. Jyl saiyn ötetın bır-ekı baiqau, ekı-üş konsert bar. Sonda şyǧyp qoiamyz. Bıraq memleket dästürlı än keşterın ötkızbedı, aqşa bölmedı dei bermei, jaŋaǧydai «Adyrna» syndy ūiymdarmen bırıgıp, esıgımızdı aşyp qoiyp, änımızdı aita beremız.
– Halyq änderın bügıngı künge laiyqtap, estradamen aityp jürsız. Bır sız ǧana emes, būǧan soŋǧy kezde Aigül Qosanova, Ardaq Balajanova, Qaraqat Äbıldina, Säule Janpeiısovalar da bet būrdy. Būl da halyq änınıŋ halınıŋ müşkıldıgınen emes pe?
– Halyq änderın eşbır aspapsyz, jalaŋ dauyspen attyŋ jaly, tüienıŋ qomynda, otyryp ta aitty ǧoi ata-babalarymyz. Keiınnen dombyramen, sybyzǧymen, qobyzben aitty. Ahmet Jūbanov ülken orkestr qūryp, halyq änderı orkestrmen de, fortepianomen de oryndaldy. Kerek deseŋız, hormen, simfoniialyq orkestrmen de aityldy. Qazır estradanyŋ üstemdık qūrǧan zamany. Sondyqtan nege būl zamannyŋ da tılımen söilemeske? Halyq änderı tek qana dombyramen aitylsyn degen zaŋ joq qoi. Dästürlı än men estradada qatar jürgen änşıler kez kelgen auditoriiany igerıp kete alady. Anau Bırjannan bastap, keşegı Kenenge deiıngı ekı ǧasyrdyŋ aralyǧyndaǧy änderdı, dombyramen de estradamen de aityp beremız. Bıraq men konsertterımde bırınşı, ekınşı blokta mındettı türde halyq jäne halyq kompozitorlarynyŋ änderın oryndaimyn. Jeke konsertımdegı änderımnıŋ 60 paiyzy halyq änderı.
– Aǧa, sūhbattaryŋyzdy oqyp otyrsam, «dästürlı än qarausyz jatqan sala» deisız. Onymen qosa, dästürlı änşılerdıŋ ökpe-nazyn da aitasyz ylǧi. Sızder ökpelei beruden şarşaǧan joqsyzdar ma? Özderıŋızge jandaryŋyz aşymai ma? Nege ūiym qūryp nemese halyq änderın oryndauşylardyŋ prodiuserlık ortalyǧyn aşpaisyzdar? Öitkenı nasihaty az bolǧandyqtan, halyq änderı halyqqa taralmai jatyr emes pe?
– Menıŋ qolymda bilık joq. Onyŋ üstıne ülken ortalyqty qūra qoiyp, jürgızıp ketetın adam emespın.
Men – oryndauşymyn. Bıraq qai tūstan alyp qarasaŋ da, dästürlı änge degen salqyndyq aidan anyq baiqalyp tūrady. Men dästürlı änşılerge halyqta sūranys joq dep qarap otyrasyŋdar ma? Ändı halyqqa jetkızudıŋ jolyn ızdeu kerek. Bızdı meŋdep alǧan estrada ma? Onda halyq änderın estradaǧa baǧyttaŋdar. Tek boiauyn ketırıp, öŋın būzyp almasaŋdar boldy degendı ünemı aitamyn.Halyq änderın estradaǧa salyp ta, folklorlyq ansamblmen de aituǧa bolady. Men keide ärıptesterıme renjimın, keide quanamyn. Quanatynym – naryqtyŋ zamanynda qara dombyrasyn tastamai, ülken buynnyŋ amanattap ketken dünielerın arqalap jür. Al renjitınım – Ükımetke qarap auzymyzdy aşyp, bızge anany, mynany ıstep beruı qajet dep otyramyz. – Osy estrada änşılerınen sūhbat alǧanda kottedj üiım, astymda mäşinem bar dep jatady. Al dästürlı änşılerdıŋ tūrmys-tırşılıgı qalai? Jaqynda Ämıre Qaşaubaev atyndaǧy respublikalyq baiqaudyŋ jeŋımpazy Nūrjan Janpeiısovtıŋ üisız-küisız jürgenın estıp edık. – Men sızdı quantaiyn, keşe ol bala ipotekadan üş bölmelı üi aldy. Estrada änşılerınıŋ azdy-köptı toi-tomalaǧy bar. Olar qaitken künde de janyn baǧady. Al dästürlı änşıler ondai jerlerge köp şaqyrylmaidy. Onyŋ üstıne olardyŋ eŋbegı de eskerılmeidı. Jyl saiynǧy dästürlı änder baiqauynan laureat atanyp jatqan jas änşıler jetıp-artylady. Bıraq aqparat qūraldarynyŋ bırde-bıreuı olardyŋ sol jetıstıgın jazbaidy. Sondyqtan dästürlı änşıler tanymal emes. Soŋǧy bes jylda «Şabyt» festivalınıŋ, Ämıre Qaşaubaev, Däneş Raqyşev, Kenen Äzırbaev atyndaǧy konkurstardyŋ, Maira Uäliqyzy atyndaǧy syrnaimen öleŋ aitatyn baiqaudyŋ jeŋımpazdaryn halyq tanyp jatyr ma? «Şabyt» festivalı ötse, sızder mındettı türde balettı, klassikalyq janrdy jazasyzdar. Osydan soŋ qaidaǧy tanymaldylyq, qaidaǧy tabys? Dästürlı änşılerdıŋ köbınıŋ jaǧdaiy mäz emes. Şyny kerek, dästürlı änşılerge janym aşidy. Basynda üiı, astynda mäşinesı de joq. Özım dästürlı ännen de, estradadan da nanymdy tauyp jep jürmın. Byltyr Qaraǧandyda Tättımbet atyndaǧy orkestrmen qosylyp konsert berdım. Folklorlyq ansamblmen de aityp jürmın. Bıraz änderdı estradaǧa baǧyttadym. Iаǧni qai jerde sūranys bar, sol jerge türlı baǧyttaǧy «tauarlarym» daiyn. – Ramazan Stamǧazievtıŋ repertuaryndaǧy Tūrsynjan Şapaidyŋ änderınen Tūrsynjannyŋ bır şyǧarmaşylyq keşın ötkızuge bolady degen äŋgıme bar. Tūrsynjan Şapaidyŋ köp änı sızdıŋ repertuaryŋyzda. Ol kısı köŋılı tüspegen adamǧa änderın bere bermeidı dep estimız. Tūrsynjan Şapaimen şyǧarmaşylyq bailanysyŋyz qalai bastaldy? Bylaiǧy ömırde aralas-qūralassyzdar ma? Ol kısı qazır qaida jür? – Ol kısı qazır üiınde. Tūrsynjan aǧamen jerlespız. Bekbolattyŋ oryndauyndaǧy Tūrsynjan aǧanyŋ änın estıp otyryp, Bekbolattan ol kısınıŋ telefon nömırın alyp, tanystyǧymyz solai bastalǧan. Bır konsertke jeter emes, asyp ta ketetın änderın alyp ülgerdık Ūltu ekeumız. 30 mausym künı Şapaidyŋ Astanadaǧy Kongress-holda Tūrsynjannyŋ şyǧarmaşylyq keşı ötedı. Men Tūrsynjan Şapai men Nesıpbek Aitūlynyŋ önerge degen tazalyǧyna täntımın. Tūrsynjan aǧamen aralas-qūralaspyz. Üiıne baram desem, kündız-tünı esıgı aşyq. Şyǧarmaşylyq bailanysymyzda eşqandai şekara joq. – Ilgerırekte «Dariǧa-däuren», «Arman» syndy beinebaiandaryŋyzdy köruşı edık. Soŋǧy kezde mülde beinebaian tüsırmedıŋız. Onyŋ üstıne keiıngı kezde «Säule-ǧūmyr», «Aqmaral» syndy hit änderıŋız de joq. Nege? – Qazır bärı qyruar aqşamen bıtetın zaman. Bır ännıŋ aranjirovkasy 1500 dollar tūrady. Bırdı-ekılı daiyndap qoiǧan änım bar. Bıraq änderımnıŋ köpşılıgı qazır Qazaq radiosyna nemese efirge jıberılıp jatqan joq. Ony aitsaŋ, jamandaǧandai bolasyŋ. Bıraq qai zamanda da topqa tüsken adamǧa aiaqtan şalyp, joldy bögep bolmasa bar dünieŋe köleŋke tüsıretın belgılı azamattar bolady. Olardy bälenbai-tügenbai dep atyn ataǧym kelmeidı. Sondyqtan bolar, menıŋ köp änderım qazır efirde joq. Mūny kele-kele uaqyt öz ornyna qoiatyn şyǧar. Bıraq būl şyǧarmaşylyǧym toqtap qaldy degen söz emes. Olar ornynan keter, mümkın, söitıp qaita efirge şyǧarmyn. Al beinebaian degendı qoidym, tüsırmeimın. Öitkenı 25-30 myŋ dollarǧa tüsıresıŋ. Telearnalardan ainaldyru üşın är körsetılımıne 200 dollardan taǧy töleisıŋ. Onyŋ keregı ne? Keşegı Nūrǧali Nüsıpjanov, Bibıgül Tölegenovalar, bügıngı Toqtar men Saiattar beinebaiansyz-aq tanyldy ǧoi. – Aǧa, dästürlı änşılerdıŋ eŋbegın joqqa şyǧardy dep renjımeŋız. Bızdıkı halyq änderı halyqqa tarap, keŋınen nasihattalsyn degen oi ǧoi. Alda ötkızıp jatqan «Halyq sözı halyq änderıne şaqyrady» konsertımızdıŋ maqsaty da osy. – Bastamalaryŋyzdy estıp qos qolymdy köterıp qoldadym. Onyŋ üstıne konserttıŋ qaiyrymdylyq konsertı ekenıne quanyştymyn. «Halyq sözı» halyqtyŋ kökeiındegı mäselelerdı köterıp jür. Bır jyldyq toilaryŋyzda halyq änderın aitqyzǧandaryŋyz öte dūrys. Bız mūndai konsertterge atsalysuǧa, halyq änderın nasihattaimyz degen adamdarmen jūmys jasauǧa qaşanda daiarmyz. Aitarym, būl ürdısterıŋız osymen üzılıp qalmasyn! Būl bastamany jylyna ekı-üş ret ötkızıp tūrsaŋyzdar, nūr üstıne nūr bolar edı. Keiın bes jyldyq, on jyldyq mereitoilaryŋyzdy da halyq änderımen ötkızıŋızder! – Äŋgımeŋızge rahmet!
Sūhbattasqan Qarlyǧa İBRAGİMOVA,
«Halyq sözı».
