Kúıshi Qazen Ábýǵazy Tarbaǵataı taýynyń bergi betindegi Aqsýattaǵy baba topyraǵyna oralyp, tútin tútetkeli, jary Meıirbanmen jeti ul, bir qyz súıdi. Sal-serilerdiń sarqytyndaı bolǵan uldary shetinen ánshi, kúıshi: biri – elimizge tanymal balbarmaq kúıshi, óner zertteýshisi Murat Ábýǵazy, biri – talaı án dodalarynyń aldyn bermeı júrgen Talǵat bolsa, biri – konservatorııany bitirgen soń, Aqsýat mádenıet úıin damytýǵa aýylǵa ketken Marattaı ánshi uly. «Qazaqtyń 1000 kúıi», «Shyǵystyń shyńyraý kúıleri» jınaqtaryna birqatar kúıi engen, Altaı-Tarbaǵataı kúıshilik mektebiniń qoryn baıytýda ózindik eńbegi bar kúıshi atamyz Qazen Ábýǵazy Almatyǵa balalaryna kelgende, áńgimelesýdiń sáti tústi.
– Kúıdi alǵash kimnen úırendińiz? Tegińizde kúıshiler bar ma edi?
– Ákem Ábýǵazy da, naǵashym Tebegen de – dombyra shertken jandar. Naǵashym jańa túsip otyrǵan kelinshekti dombyranyń qudiretimen sol úıge toqtatpaı, qaıtadan alyp qashyp ketken eken. Arǵy betten Zaısanǵa ótip, keıinnen jylan shaǵyp alyp, bir kózi kórmeı, basy aýyryp, dombyrany tastap ketken adam. Orazǵalı degen kindik aǵam boldy, dombyranyń «bismillásin» kishkene kúnimde sodan úırenip, jalǵastyryp kettim. Ákem halyq kúılerin shertip otyratyn. Sol burynǵynyń sazdary qulaǵyma sińisti bolǵan ǵoı.
– Kimniń kúılerin tartasyz? Burynǵy kúıshilerdiń taspalaryn tyńdadyńyz ba?
– Joq, burynǵy kúıshilerdi tyńdaý múmkindigi bolǵan joq. Eń alǵash Orazǵalı aǵam tatardyń «Jyr kúıin» úıretken. Táttimbettiń «Sarjaılaýyn», kóbine óz kúılerimdi shertem.
– Ózińizdiń tól týyndylaryńyz týraly aıtsańyz? Qansha kúıińiz bar?
– Otyzǵa taıaý kúıim bar. Alǵashqy kúıimdi tuńǵysh ulyma arnap shyǵardym. Ol Taldyqorǵannyń Sarqandynda oqyp júrgen. Kelip-ketý, kólik qatynasynyń ózi – qıyn sharýa. Birde onyń tún ishinde úıge telefon shalyp, aıaqastynan «áskerge ketem» demesi bar ma? Júregim aýyryp, qatty tolqýmen «Beıbit» atty kúıim shyqty. «Tynyshtyq bolsa, osyndaı beıbit zamanda aman-esen keler» degen nıetten týǵan edi.
– «Kúı shyǵaryp, dombyra shertýińizge áser etken adam – ákem» dedińiz. Ákeńizge arnap kúı shyǵarǵan bolarsyz? Ózińizge tartyp dombyrany da solaqaı tartatyn kúıshi ulyńyz Muratqa syn kózben qaraısyz ba? Onyń kúıshiligine qandaı baǵa beresiz?
– Men – bir ákeden jalǵyzbyn. Ákemniń zıraty shekaranyń ar jaǵynda qalyp qoıdy. «Tym bolmasa, zıratyn kórip, Quran baǵyshtap júre almaımyn» degen oı kóńilimnen shyqpaı, mazalaıtyn. Sol júrek tolqynysynan ákeme arnap «Qaıran, ákem» degen kúı shyǵardym. Kúılerimniń barlyǵyn Murat balam aýylǵa kelgende, dıktofonǵa jazyp, keıin notaǵa túsirip aldy. Sonyń arqasynda talaı kúıim jaryq kórdi. «Qazaqstan» ulttyq arnasyndaǵy «Jeti saz» baǵdarlamasyna da shyqtym. «Qazaqtyń 1000 kúıi» antologııasy men Murat zerttep, jınaǵan «Shyǵystyń shyńyraý kúıleri» jınaǵyna kúılerim endi, Qudaıǵa shúkir. Murat kúıin de tartyp, zertteýmen de aınalysyp júr ǵoı. Onyń tartqan kúıleri kóńilime qatty jaǵady, unaıdy.
Aǵaıyndy Janǵalı, Sársenǵalı Júzbaev degen kúıshiler bar. Solardyń da kúı shertisine tántimin.
– Ómir boıy aǵash ustasy boldyńyz. Keńes ókimeti kezinde sizdiń kúıshi ekenińizdi óz elińiz bilip pe edi? Qoldaý kórdińiz be? Kúıshi retinde shaqyryp, mereıińizdi ósirgen adamdar boldy ma?
– Keńes dáýirinde eshqandaı qoldaý kórgen joqpyn. Táýelsizdik alǵan soń, balalarym osy jolǵa túskende baryp tanyla bastadym ǵoı. Men týraly estip, alǵash izdep kelip, suhbat alǵan Óskemendegi ólkelik murajaıdyń ádebı-mýzykalyq bóliminiń meńgerýshisi Qarlyǵash Haseıinqyzy boldy. Ol qaryndasym murajaıda balalarǵa ashyq sabaq ótkizip, meniń shyǵarmashylyǵymmen tanystyrdy. Onysyna raqmet. Kúıdiń bári birdeı keremet bolmaıdy, táýir degenderi jınaqtarǵa enip jatyr, «Mádenı mura» boıynsha shyqqan «Qazaqtyń 1000 kúıi» jınaǵyna kúılerimniń engeniniń ózi nege turady?! Allaǵa shúkir.
– Ata, búginde qazaqtyń qara dombyrasyn estradaǵa qosyp, kúılerdi «dekko» janrymen árlep júrgen qanshama baýyrlaryńyz bar. Buǵan kóńilińiz tola ma?
– Kúıdiń óz qalybyn buzbaı júrgenderge rızamyn. Al basqadaı dúnıelerdi qosqan naqty qazaqtyń eki shekti dombyrasynan shyqqan saf kúıindeı bolmaıdy. Áýeni, sazy ózgerip, berekesi ketip qalady.
– Áńgimeńizge raqmet! Ónerińiz urpaqqa jalǵasa bersin!
Jadyra JUMAKÚLBAI, «Alash aınasy».
