Küidıŋ öz qalybyn būzbai jürgenderge rizamyn

Küişı Qazen Äbuǧazy Tarbaǧatai tauynyŋ bergı betındegı Aqsuattaǧy baba topyraǧyna oralyp, tütın tütetkelı, jary Meiırbanmen jetı ūl, bır qyz süidı. Sal-serılerdıŋ sarqytyndai bolǧan ūldary şetınen änşı, küişı: bırı – elımızge tanymal balbarmaq küişı, öner zertteuşısı Mūrat Äbuǧazy, bırı – talai än dodalarynyŋ aldyn bermei jürgen Talǧat bolsa, bırı – konservatoriiany bıtırgen soŋ, Aqsuat mädeniet üiın damytuǧa auylǧa ketken Marattai änşı ūly. «Qazaq­tyŋ 1000 küiı», «Şyǧystyŋ şyŋyrau küilerı» jinaq­taryna bırqatar küiı engen, Altai-Tarbaǧatai küişılık mektebınıŋ qoryn baiytuda özındık eŋbegı bar küişı atamyz Qazen Äbuǧazy Alma­tyǧa balalaryna kelgende, äŋgımelesudıŋ sätı tüstı.

– Küidı alǧaş kımnen üirendıŋız? Tegıŋızde küişıler bar ma edı?

– Äkem Äbuǧazy da, naǧaşym Tebegen de – dombyra şertken jandar. Naǧaşym ja­ŋa tüsıp otyrǧan kelınşektı dombyranyŋ qūdıretımen sol üige toqtatpai, qaitadan alyp qaşyp ketken eken. Arǧy betten Zai­sanǧa ötıp, keiınnen jylan şaǧyp alyp, bır közı körmei, basy auyryp, dombyrany tastap ketken adam. Orazǧali degen kındık aǧam boldy, dombyranyŋ «bısmılläsın» kışkene künımde sodan üirenıp, jal­ǧas­tyryp kettım. Äkem halyq küilerın şertıp otyratyn. Sol būrynǧynyŋ sazdary qūla­ǧy­ma sıŋıstı bolǧan ǧoi.

– Kımnıŋ küilerın tartasyz? Bū­ryn­ǧy küişılerdıŋ taspalaryn tyŋ­da­dy­ŋyz ba?

– Joq, būrynǧy küişılerdı tyŋdau mümkındıgı bolǧan joq. Eŋ alǧaş Orazǧali aǧam tatardyŋ «Jyr küiın» üiretken. Tät­tım­bettıŋ «Sarjailauyn», köbıne öz küi­lerımdı şertem.

– Özıŋızdıŋ töl tuyndylaryŋyz turaly aitsaŋyz? Qanşa küiıŋız bar?

– Otyzǧa taiau küiım bar. Alǧaşqy küiım­dı tūŋǧyş ūlyma arnap şyǧardym. Ol Taldyqorǧannyŋ Sarqandynda oqyp jürgen. Kelıp-ketu, kölık qatynasynyŋ özı – qiyn şarua. Bırde onyŋ tün ışınde üige te­­le­fon şalyp, aiaqas­tynan «äskerge ke­tem» demesı bar ma? Jüregım auy­ryp, qatty tolqumen «Bei­bıt» atty küiım şyqty. «Tynyştyq bol­­­sa, osyndai bei­­­bıt zamanda aman-esen keler» de­gen nietten tuǧan edı.

– «Küi şy­ǧa­ryp, dombyra şer­tuıŋızge äser etken adam – äkem» dedıŋız. Äke­ŋızge arnap küi şy­ǧar­ǧan bolarsyz? Özı­­ŋızge tar­typ dom­byrany da solaqai tartatyn küişı ūly­ŋyz Mū­rat­qa syn köz­ben qa­raisyz ba? Onyŋ küi­­şı­lı­gıne qan­dai baǧa beresız?

– Men – bır äke­den jal­ǧyzbyn. Äkemnıŋ zi­raty şekaranyŋ ar jaǧynda qalyp qoidy. «Tym bolmasa, ziratyn körıp, Qūran baǧyştap jüre almaimyn» degen oi köŋılımnen şyqpai, mazalaityn. Sol jürek tolqynysynan äkeme arnap «Qairan, äkem» degen küi şyǧardym. Küilerımnıŋ barlyǧyn Mūrat balam auylǧa kelgende, diktofonǧa jazyp, keiın notaǧa tüsırıp aldy. Sonyŋ arqasynda talai küiım jaryq kördı. «Qazaqstan» ūlttyq arnasyndaǧy «Jetı saz» baǧ­dar­la­masyna da şyqtym. «Qazaqtyŋ 1000 küiı» antologiiasy men Mūrat zerttep, jinaǧan «Şyǧystyŋ şy­ŋyrau küilerı» jinaǧyna küilerım endı, Qū­d­aiǧa şükır. Mūrat küiın de tartyp, zert­teumen de ainalysyp jür ǧoi. Onyŋ tartqan küilerı köŋılıme qatty jaǧady, ūnaidy.

Aǧaiyndy Janǧali, Särsenǧali Jüzbaev degen küişıler bar. Solardyŋ da küi şertısıne täntımın.

– Ömır boiy aǧaş ūstasy boldyŋyz. Keŋes ökımetı kezınde sızdıŋ küişı ekenıŋızdı öz elıŋız bılıp pe edı? Qoldau kördıŋız be? Küişı retınde şaqyryp, mereiıŋızdı ösırgen adamdar boldy ma?

– Keŋes däuırınde eşqandai qoldau körgen joqpyn. Täuelsızdık alǧan soŋ, balalarym osy jolǧa tüskende baryp tanyla bastadym ǧoi. Men turaly estıp, alǧaş ızdep kelıp, sūhbat alǧan Öskemendegı ölkelık mūrajaidyŋ ädebi-muzykalyq bölımınıŋ meŋgeruşısı Qarlyǧaş Haseiın­qy­zy boldy. Ol qaryndasym mūrajaida balalarǧa aşyq sabaq ötkızıp, menıŋ şy­ǧar­maşylyǧymmen tanystyrdy. Onysyna raqmet. Küidıŋ bärı bırdei keremet bol­maidy, täuır degenderı jinaqtarǧa enıp jatyr, «Mädeni mūra» boiynşa şyq­qan «Qazaqtyŋ 1000 küiı» jinaǧyna küi­le­rım­nıŋ engenınıŋ özı nege tūrady?! Allaǧa şükır.

– Ata, bügınde qazaqtyŋ qara dom­by­rasyn estradaǧa qosyp, küilerdı «dekko» janrymen ärlep jürgen qan­şama bauyrlaryŋyz bar. Būǧan köŋı­lıŋız tola ma?

– Küidıŋ öz qalybyn būzbai jürgen­der­ge rizamyn. Al basqadai dünielerdı qos­qan naqty qazaqtyŋ ekı şektı dom­by­rasynan şyqqan saf küiındei bolmaidy. Äuenı, sazy özgerıp, berekesı ketıp qala­dy.

– Äŋgımeŋızge raqmet! Önerıŋız ūr­paq­qa jalǧasa bersın!

Jadyra JŪMAKÜLBAI, «Alaş ainasy».