- Aǵa, sheberler aýylyna qalaı keldińiz?
- Negizgi mamandyǵym — eńbek jáne syzý pániniń muǵalimi. Óskemenniń muǵalimder daıarlaıtyn ýchılıesin támamdaǵam. Alǵashynda, Shyǵys Qazaqstan oblysy, Marqakól aýdanynda mektepte eńbek pániniń muǵalimi bolyp qyzmet atqaryp júrdim. Keńes zamany kezinde tapsyryspen jasalǵan dombyralar qolǵa túspeıtin, sheberler az bolatyn. Dúkende turǵandaryna kóńilimiz tolmaıtyn. Moıny jýan, beti qalyń degendeı. Olardy ózimiz qoldan qyryp, moınyn shyǵaryp, túrin kelistirip alyp júrdik. Sodan, «nege qoldan dombyra istemeske?» degen oı kelip, dombyra jasaýǵa kiristim. Sóıtip, 1988 jyly Almatyǵa kelip, Halyq aspaptar murajaıynyń dırektoryna dombyramdy kórsettim. «Aǵa, mine, dombyra jasaıtyn ónerim bar edi» dep edim, «Óı, sen aýylda nege júrsiń, bizge sendeı adamdar kerek» dep mınıstrlik arqyly aýylda sabaq berip júrgen jerimnen aldyrtyp aldy. Sol kezden bastap negizgi kásibim — dombyra jasaý boldy. Keńes Úkimeti taraǵanǵa deıin osy murajaıda qyzmet atqardym. Sodan keıin K.Baıseıitova atyndaǵy mektepte, qazir sońǵy úsh jylda A.Jubanov atyndaǵy mýzykalyq mektepte aspap jóndeıtin sheber bolyp jumys atqarýdamyn.
- Alǵashqy ustazyńyz kim boldy?
- Dombyra jasaýdaǵy alǵashqy ustazym — ákem. Ol kisi aǵash sheberi-tin. Aǵashtan túıin túıgen adam bolsa da, biraq dombyra jasaǵan emes. Bizdi kishkene kezimizden aǵash jarýǵa, balta, qashaý ustaýǵa úıretti. Bala kezimde: «Balam, bastyq bolýǵa qumar bolma, qolyńnan óner kelse, óner úırenýge tyrys. Bastyq bolsań kreslońdy basqa bireý tartyp alýy múmkin, al eki qolyńdaǵy ónerińdi eshkim de tartyp ala almaıdy» deıtin. Kez kelgen adamdy úıretseń, dombyra jasaı alady, biraq ekiniń biri dombyrany sóılete almaıdy. Qazaqstanda dombyrany sóıletetin sheberler saýsaqpen sanarlyq qana.
Elimizdiń túkpir-túkpirinen kelip, tapsyrys berip jatady. Kásibı ánshiler men kúıshilerge jáne áýesqoılarǵa dep eki túri daıyndalady. Dombyra betindegi oıý-órnek, syrtyndaǵy dızaıny óz fantazııamyz boıynsha júzege asady. Qaıyń, buıra úıeńki, shyrsha sekildi aǵashtardy paıdalanamyz. Negizi, alǵash dombyra jasaýdy qolǵa alǵan Ahmet Jubanov aǵamyz. Aqań Reseıden saǵat jóndeıtin Romanenko atty sheberdi alyp kelip, sheberhana ashyp bergen. Ahmet Qýanuly dombyrany oıyp emes, qurap jasaý tásilin úıretip ketti. Qurama dombyranyń dúnıege kelýi arqyly aspaptyń deńgeıi kóterilip, dıapazondary keńeıdi.
- Qazir memleket tarapynan sheberlerge qandaı qoldaý kórsetilip jatyr?
- Anda-sanda bir ret «Úkili dombyra» atty dombyra sheberleriniń baıqaýy ótkizilip turady. Baıqaýdy dombyra ónerine úsh qaınasa, sorpasy qosylmaıtyn adamdar ótkizedi. Onyń ózinde ádildik joq. Ómir jolyndaǵy ustanymym — shyndyqty jaqsy kóremin. Sondyqtan kóp adam meni jaqtyrmaıdy. «Úkili dombyra» baıqaýynyń bylyq-shylyqtaryn betine ashyq aıtqandyqtan, bıylǵy baıqaý esiginen qaratpady. Meniń oıym, baıqaýda taza básekelestik bolyp, shynaıy uıymdastyrylsa deımin. Taǵy bir aıtatynym, eńbek jolymda kórip júrmin, árbir kásip ıeleri ózine laıyqty marapat, qurmetin alyp júr. Al biraq qazaq tarıhynda dombyra, qobyz jasap otyrǵan birde-bir sheber medal aldy degendi estigen joqpyn.
- Naǵyz dombyra dúnıege kelý úshin ne kerek?
- Naǵyz dombyra dúnıege kelý úshin — naǵyz sheber kerek, jaqsy materıal kerek, tynysh otyryp isteıtin jaǵdaı jasalý kerek. «Nan bolsa, án de bolady» demekshi, jaqsy jaǵdaı jasalynsa, keremet dúnıeler týady. Taǵy bir aıta ketetini, sheberlik sheberdiń qanynda bolýy kerek. Sol sheberlikti eńbektiń arqasynda shyńdaı bilýi kerek. Dombyra sheberi bolǵanyma eshqashan ókinbeımin. Sheneýnik kóp, Alla bergen daryny bar sheberler az. Sol sheberdiń biri bolǵanyma qýanamyn.
- Kásibińizdi úıretip júrgen shákirtterińiz bar ma?
- Meniń shákirtim — óz úlken ulym. Atyraýdyń mýzyka akademııasynda sheber bolyp jumys isteýde. Sheberlerimizdiń kóbi ár jerde shashyrap júr. Olarǵa múlde kóńil bólinbeıdi. Shynyn aıtsaq, kóbisi jan saqtaýdyń qamymen ketti. Osy dombyra jasaý ónerin urpaqqa jetkizý úshin ǵylymı turǵyda negizdelgen ortalyq kerek. Sol ortalyqta sheberler dombyranyń dárejesin kótere alady. Áıtpese, dombyra — óziniń qońyr úninen aıyrylyp bara jatyr. Bul máseleni biz tez arada qolǵa alýymyz kerek. Aýyzben aıta bergenshe, is arqyly júzege asyrýǵa tyrysýymyz qajet. Dombyra únin álemdik deńgeıge shyǵarǵymyz keledi. Egerde Mádenıet mınıstrligi bizge osyndaı múmkindik týǵyzyp otyrsa, biz qoldan kelgendi aıamaýǵa árqashanda daıynbyz.
Suhbattasqan Torǵyn ÁBÝShAHMAN
