Kiızden kiım tıgetın adam

Qazırgıdei suyq künderde edenge töselgen kiızdıŋ paidasy zor. Alaida soŋǧy jyldary keibıreuler şaŋ-tozaŋy köp degen sekıldı türlı syltaularmen oǧan pys­qyryp ta qaramaityn bolǧan. Degenmen el ışınde älı künge deiın kiız basu önerın ūmytpai kele jatqandar kezdesedı. Tıptı osy kiızdıŋ özınen qazaqtyŋ neşe türlı ūlttyq kiım ülgılerın jasaityn talanttar da bar eken. Tölebi audanynyŋ Momynai auylynda tuyp-ösken, bügınde Şymkenttıŋ akademiialyq-innovasiialyq universitetınde aǧa oqytuşy qyzmetın atqaryp jürgen Balqiia Dosanova (surette) sondai jan. Ol soŋǧy 13 jyldan berı osy bır önerdıŋ erekşe türın nasihattaumen keledı.

«Kışkentaiymnan kiız basudy körıp östım, – deidı ol. – Äsırese Tüimekül äjemnen üirengenım öte köp. Ol kısınıŋ kiız basatyn, pima jasaityn önerı bolatyn. Äjem ton tıgetın, ne kerek, kiızden kez-kelgen būiym türın jasai beruşı edı. 1998 jyly qazırgı özım jūmys ıstep jürgen oqu ornyn qyzyl diplommen bıtırgenımde universitet basşylyǧy menı osynda oqytuşylyqqa qaldyrdy. Sol kezdıŋ özınde bala künımnen kiız basudyŋ qyr-syryn meŋgergen önerımdı jaŋa tehnologiia negızınde damytsam degen oi maza bermeitın. Sebebı osynyŋ aldynda almatylyq Säule Bapanovanyŋ kiızden jasaǧan būiymdaryn körıp qatty qyzyqqanmyn.  Bırde onyŋ oraiy kele kettı. Däl sol jyly Şymkentke Aidai Chuchunbaeva degen qyrǧyz qyzy keldı. Ony şym­kenttık qolöner şeberlerı seminar ötkızuge arnaiy şaqyrtypty. Aidai qalamyzda bolǧan bırneşe kün ışınde odan jaŋa tehnologiiaǧa qatysty bıraz när­selerdı üirenıp ülgerdım.

Osydan keiın öz betımşe kiızden būiymdar jasauǧa köştım. Menıŋ alǧaş­qy eŋbegım «Botaköz» balalar kiımderınıŋ jiyntyǧy men «Ǧasyrlar tereŋınen» dep atalatyn ūlttyq retro stildegı kiımder bolatyn. Osy jūmystardy oryndau üşın bazardan merinos qoidyŋ jünın satyp aldym. Ony juyp, qylşyǧynan tazartyp, boiaudyŋ özıne bırşama uaqyt kettı. Şamamen jarty jyldyŋ ışınde joǧarydaǧy ekı eŋbegımdı aiaqtap şyqtym».

Bügınde Balqiianyŋ qolynan şyqqan ūlttyq kiım ülgılerı qai jerde de ülken sūranysqa ie. Sebebı kiızden jasalǧan būiym özınıŋ joǧary sapasymen erekşelenedı jäne suyqtan jaqsy qorǧaidy. Baǧasy da qymbat emes. Mysaly, qyzdarǧa arnalǧan ūlttyq kiımderdıŋ baǧalary 35 – 70 myŋ teŋgenıŋ aralyǧynda bolsa, beşpent 5 – 10 myŋ, qol sömke – 3 – 5 myŋ, jamylǧy – 4 myŋ, bas kiım – 2 myŋ, monşaq, alqalar 2500 teŋge tūrady. Türlı tüstı gülder 1500 – 2000 teŋgenıŋ şamasynda. Sondyqtan Balqiia jasaǧan būiymdardyŋ keide qoldan-qolǧa timei ketetını bar.

«Kiız basudyŋ  özındık qūpiialary az emes. Onyŋ bırneşe täsılderı bar. Degenmen qazır zaman basqa, sondyqtan meilınşe qol küşın azaitu kerek. Sol üşın kiız basqanda sabyn köpırşıgın jiı qoldanamyn. Ony kiızge sebu arqyly az küş jūmsauǧa bolady. Sosyn kiızdı şliftı maşinamen tegıstep, artynan kädımgı nan jaiatyn oqtaumen ileidı. Sonda kiızdıŋ qalyŋdyǧy bırkelkı şyǧady», – deidı ol.

Balqiianyŋ köptegen şäkırtterı bügınde osy önerdı üirenude. Kiız basu önerı universitettıŋ oqu baǧdarlamasyna engızılgen. Al Balqiianyŋ özı endı kiız basudy innovasiialyq jaŋa tehnologiia boiynşa ıske asyrsam degen oida. Ol osy maqsatta ǧylymi-zertteu şeberhanasyn aşpaq niette. Sondai-aq onyŋ kiız basudyŋ osy zamanǧy ädısterı jönınde oqulyq jazu, ūltyq naqyştaǧy küntızbe jäne kiızden jasalatyn türlı būiymdardyŋ katalogyn jaryqqa şyǧaru jospary bar.

B. QŪRALBAI