Nūrjan Janpeiısov: Jiyrma jetı qyzdyŋ atyn jaŋylmai aityp şyǧamyn

- Sız halyqaralyq «Şa­byt» festivalınıŋ jäne Ämıre Qa­şaubaev atyndaǧy bai­­­qau­dyŋ Gran-pri ie­ger­ı­sız. Bır sözben ait­qan­da, däs­tür­­lı ortada atyŋyz dür­kı­rep tūrǧan änşılerdıŋ bırısız. Bı­­­raq keibır kısıler «Nūrjan Jan­­­peiı­sov» degende bırden ta­­ni ketpei, «Ol kım?» dep qa­­lady. Mūnyŋ sebebın ne­den körer edıŋız?

- Ärkımnıŋ öner jolynda al­ǧa qoiǧan maqsaty bar. Sol mū­­­­rat­qa jetu üşın bıreuler aian­bai ter tögıp, tırnektep aby­roi ji­nap, jyldar boiy ese­lep eŋbek ete­dı. Endı bı­reu­ler atyn jar­na­ma­lap ne­me­se kökesınıŋ küşımen, bas­ty­­ǧynyŋ bedelımen būǧan op-oŋai qol jetkızedı. Öz ba­sym atym­dy şyǧaruǧa asa yn­­taly emes­pın. Atadan ba­la­ǧa, ūstazdan şä­kır­tke miras bo­­lyp qalatyn ūlt­tyq klas­si­­kalyq önerımızdı qas­terlep, qal-qadırımşe na­si­hat­tap, däs­­tür sabaqtastyǧyn jal­ǧap jü­r­sem deimın. Är än­şı­nıŋ, är salanyŋ öz janküierı, tyŋ­­­darmany bolady. Qūdaiǧa şü­­­kır, menıŋ de öz ortamda az­dy-köp­tı ornym, şy­ǧar­ma­şy­ly­­­ǧym­dy baǧalaityn tyŋ­dau­şym bar dep oilaimyn. Eldıŋ bärı menı ta­nuy mındet emes. Bas­tysy, qūdı­ret­tı qa­zaq änı­nıŋ tanyluy, ösıp-ör­­ken­deuı, däs­türımızdıŋ dä­­­rıp­teluı.

- Osyndai maqsatpen qan­şa jer­de jūmys ısteisız? Menıŋ bı­le­­tınım üşeu…
- Uaqytyŋ, deŋgeiıŋ, öreŋ je­tıp jatsa, qolyŋnan ke­lıp tūr­sa, erınbei eŋbek et­ken­ge ne jet­sın?! Qazır naǧyz jū­mys jasaityn ke­zımız. Özı­ŋız de bılıp otyrsyz, 2003 jyl­dan berı «Qazaqkonsert» öner bırlestıgınıŋ änşısımın. So­ny­men qatar, J.Elebekov atyn­­da­ǧy respublikalyq es­tra­da jäne sirk kolledjınde qo­symşa ūs­taz­dyq qyzmet at­qa­ryp jürgenıme al­ty jyl tol­dy. Byltyrdan berı T.Jür­genov atyn­daǧy Öner aka­de­miiasynda Mu­zykalyq öner fa­kul­­tetınıŋ «Däs­türlı oryn­dau­şy­lyq öner» kafedrasynda därıs be­remın.
«Qazaqkonsertte» būrynǧy­dai gastrol köp emes. Aptasyna ekı-üş ret baryp, daiyndyq ja­­sap tūramyz. Qalǧan uaqytta şä­­kırt tärbieleumen ai­na­ly­su­ǧa müm­kındık bar. Üş jū­my­sym bı­rın-bırı tolyqtyrmasa, şy­­ǧar­ma­şy­lyǧyma, özındık ız­de­nısıme eş ke­der­gısın ti­gız­bei­dı.
- Şäkırtterıŋızdıŋ aldy köp­­­şı­lıktıŋ nazaryna ılıge bas­­ta­ǧan şy­ǧar…
- Äzırge közge tüsetındei bo­la qoi­ǧan joq. Ūstazdyq eŋ­bek­tıŋ je­mısın köru üşın bır­talai jyl­dar kerek. Dese de Na­riman Äb­dı­rah­­manov, Jaŋa­gül Moldahmetova si­iaqty stu­dent­­terımız bolaşa­ǧy­nan ülken ümıt küttıredı.
Respublikalyq, qalalyq deŋ­­gei­­degı baiqaularǧa qa­tysyp, ysy­lyp kele jatyr.
- Özıŋız ūstazyŋyz, Qazaq­stan­­nyŋ halyq artisı, tanymal än­­şı-kompozitor Däneş Raqy­şev­­tan ne alyp qaldyŋyz?
- Men Däneş aǧamyzdyŋ soŋ­­ǧy şäkırtımın. Ol kısınıŋ re­per­­tua­ry öte bai. Quǧyn-sürgın jyl­­da­ry arǧy betke ötıp, eluın­şı jyl­dardyŋ soŋynda elge qai­typ or­al­ǧan eken. Däkeŋnıŋ än­derin alǧaş tyŋdaǧan Mūhtar Äue­­zov «Däneş, sen qūr kelmei, bız­ge köp bailyq ala kelıpsıŋ. «Aŋ­şy­nyŋ änı» nege tūrady? Būl qazaq än­de­rınıŋ töresı, sän-sal­tanaty ǧoi. Al Äsettıŋ än­de­rın kımnen üi­rendıŋ?» dep qatty taŋ­ǧalypty. Dä­neş aǧa maǧan Äset­tıŋ bükıl änın, Qytai, Moŋ­ǧo­liia jerındegı qazaq­tardyŋ ha­lyq änderın, būdan bö­lek öz ja­ny­nan şyqqan jüzge juyq töl tuyndylary men keiıngı kom­po­zitorlardyŋ şyǧarmala­ryn büge-şıgesıne deiın üiretıp ket­tı. Qazırgı taŋda repertuarymda 250 än bolsa, onyŋ jüz şaqty­syn Dä­n­eş Raqyşovtan alyp qal­dym dep aita alamyn.
- Jürsın Ermanov sızdıŋ oryn­­dauyŋyzda halyq änı «27 qyz­­dy» tyŋdap «Nūrjan, būl än būryn 16 qyz edı ǧoi. Qalǧan on bırı qaidan şyqqan, oral­man­dar ma?» dep ainalasyndaǧy eldı bır küldırgen eken. Şy­nyn­da būl än qaidan şyqqan? 
-Ǧarifolla Qūr­man­ǧa­lievtyŋ repertuarynda «16 qyz», Däneş Raqyşevta «27 qyz», Maŋ­ǧystau öŋırınde «53 qyz» de­­gen än bar. Men qazır osy qyz­­dar­dyŋ atyn zerttep jür­­mın. Bır qy­zyǧy, üş ände de bı­r­­lı-jarym bol­masa, qyz­dar­dyŋ aty bırın-bırı qaitalai ber­mei­­dı. Soǧan qa­rap, taŋǧalamyn. «27 qyz» būryn­nan kele jatqan es­kı än. 2005 jy­ly Düniejüzi qa­­zaq­tary qauym­dastyǧy töral­qa töra­ǧa­sy­nyŋ bırınşı oryn­basary Talǧat Ma­maşevtyŋ de­le­gasiiasymen Baia­nölgei öl­­­ke­­sine baryp, öner kör­setıp qait­­tyq. Aitaiyn de­ge­nım, būl än «Moŋǧol qazaqtarynyŋ ha­lyq änı» degen ji­naqta bar. Al öz­­de­rı­nen sū­ra­sam, eşqaisysy bıl­­mei­dı. Qaǧazǧa tüs­kenı bol­ma­sa, äl­­deqaşan ūmy­typ qa­lyp­ty.
Sol joly sondaǧy el aǧa­la­ry «Ba­lam, bır konsert bere ala­syŋ ba, ondai mümkındıgıŋ bar ma?» dep sūrady. Änşı­ler­den men ǧana bar­ǧan ekenmın, «Oibai-au, tyŋ­dai­tyn qūlaq bol­­sa, konsert ber­gen­ge ne jet­sın?!» dep quana ke­lıs­tım. Negızı, je­ke än keşım sonau Moŋ­ǧoliia je­­rın­de öttı desem bolady. Sol kon­sertte osy «27 qyzdy» oryn­­daǧan edım.

- Jiyrma jetı qyzdyŋ aty­­nan jaŋylmaisyz ba?
- Barlyǧy sirek kezdesetın qa­zaqi esımder. Sondyqtan, anau aitqandai qiyndyq tudyra qoi­ǧan joq. Jiyrma jetı qyz­dyŋ atyn jaŋylmai aityp şy­ǧa­myn.
-Jalpy, ömırde qanşa qyz­dyŋ aty jüregıŋızde jat­tal­dy?
-Joǧarydaǧy änderden bö­lek, «Üş qyz», «11 qyz» se­kıl­dı qyzdardyŋ aty atalǧan än­der bar. Solardyŋ barlyǧyn tü­gendep, analardyŋ, arulardyŋ me­rekesı qarsaŋynda konsert qoiyp, tartu etsem degen jos­pa­rym bar.
- Naqty jauaptan qaşyp, «Än­degıden basqa qyzdardyŋ atyn bılmeimın» degıŋız kele me?
- İä…
- Basqa zerttep jürgen ǧy­ly­mi eŋbekterıŋız bar ma?
- Jalpy, dästürlı än önerı tü­begeilı, jan-jaqty ülken zert­teudı qajet etedı. Ötken jyly «Qazaqtyŋ dästürlı 1000 änı» degen jinaq jaryqqa şyq­ty. Būl bastamasy ǧana. Mūnyŋ syrtynda zerttelmegen qan­şama myŋdaǧan änder bar. Bas­qa mektepterge qaraǧanda, Je­tısu mektebı kenjelep baryp, bır ızge tüstı. Jüsekeŋ, Ǧarekeŋ­der öz mektepterın şegelep ket­tı. Sol siiaqty Däneş aǧa­myz­dyŋ da änşılık mektebın jüie­lep, damytu kerek. J.Elebekov atyndaǧy kolledjde bes-alty jyl būryn klasy aşylǧan, osy ürdıstı basqa oqu oryndarynda da aişyqtap, qalyptastyru qa­jet. Ol kısınıŋ şyǧarmalaryn ırık­tep, kışı­gırım jinaq şy­ǧa­ryp, oqu ädıs­te­melık qūral re­tın­­de pai­da­la­nyp jürmız. Endı kı­tap retınde köpşılıktıŋ qo­ly­na tise deimız. Sondai-aq mem­le­kettık mūraǧat qorynan tört sa­ǧattyq üntas­pa­sy men bır ja­rym saǧattyq bei­ne­taspasyn tauyp, aǧalary­myz­dyŋ köme­gı­men satyp aldyq. Ke­zınde sa­pa­sy dūrys bolmai efir­ge şyq­pai qalǧan jazba­lary da bar eken. Osy taspa­lardy tazalap, ret­tep, qaita öŋdep şyǧarsaq de­gen ümıttemız. Bır aita ke­ter­lı­gı, biyl Däneş Raqyşevtyŋ 85 jyldyq merei­toiy. Ony laiyq­ty deŋgeide atap ötu Al­ma­ty oblysy äkımdı­gınıŋ jos­parynda bar ma, joq pa, tolyq bıl­meimın. Bıraq 80 jyl­dyǧyna bailanysty dästür­lı änşılerdıŋ respublikalyq baiqauy ötken. Josparly tür­de jyl saiyn öt­kı­zılıp tūratyn bolyp şeşılgen. Alai­da belgısız sebeptermen üşın­şı baiqau jüzege aspai qal­dy. Biyl da belgısız bolyp tūr. Dästürlı än önerınde ösıp ke­le jatqan jas­tar «qaşan öte­dı» dep kütıp jür. Alys ob­lys­tardan da ha­bar­lasyp jat­qan­dar bar. Öit­kenı Däneş aǧa­myz­dyŋ salǧan jolymen änın ait­sam deitınder köp.
- Öz jinaqtaryŋyzdy köre almai jürmız…
- 2003 jyly konservatoriia qa­byrǧasynda jürıp, däm tar­typ, Parijde ötken ha­lyq­a­ra­lyq dästürlı än festivalınde öner körsetıp qaittyq. Ekı kon­sert qoia­myz dep josparlap ba­ryp edık, aiaǧy üş konsertke ūlas­ty. Sol uaqytta sahnada än sa­lyp otyr­ǧanymyzda fran­suz­dar kon­sertımızdı tıkelei tas­paǧa ja­zyp, keiın arty­my­z­dan berıp jı­berdı. Qazır üide saq­tauly, bı­raq eş jerge sa­ty­lym­ǧa tüsken joq.
Sol sapardan kelgennen keiın «Qazaqfilm» studiia­syn­da 23 änımdı jazdyrtym. Disk şyǧaramyn degen maq­sa­tym bolǧan. Ökınışke orai, aiaǧy sozylyp kettı de, az tara­ly­mmen şyqty. Bıraq sol än­der­dıŋ barlyǧyn qazaq radio­sy­nyŋ «Altyn qoryna» öt­­­kız­genmın.
Keiınırek 2008 jyly

Lon­don­da bılım alyp jürgen qazaq qyzy, dästürlı öner zertteuşısı Saida Däukeeva elşılıkpen bı­rı­­gıp, Angliiada keşımızdı öt­kız­gen edı. Sol joly da arnaiy stu­diiada änderımızdı jazyp alyp, özımızge syiǧa tartqan. Olar­dyŋ negızgı maqsattary öz­de­rınde jazǧan dünienı ǧana ja­ryq­qa şyǧarady eken, basqa jaq­tan äkel­genderdıŋ sapasy ja­ra­mai­tyn körınedı.

Bır qy­zy­ǧy, muz­y­ka­lyq önımder sa­ty­latyn sauda nük­telerın ara­la­ǧa­ny­­myzda Qa­zaq­stannan b­ır­­­de-bır jinaq köre almadyq. Al qasymyzdaǧy qyr­ǧyz ben öz­be­k­tıkı, täjıktıkı, tıp­tı Altai ai­ma­ǧy men tu­va­lyq­tar­dyŋ tuyn­dy­lary tolyp tūr. Müm­kın, odan berı özgerıs bolǧan şy­­ǧar…
Jalpy, än jinaǧymyzdy şy­ǧaryp, dästürlı änge klip tü­sı­ru armanymyz. Bıraq «jo­mart­tyŋ qolyn joqtyq bai­lai­dy», qol qysqalau…
- Ǧaiyptan taiyp, bır de­meu­şı tabyla ketse, re­per­tua­ry­ŋyzdaǧy qai änge klip tüsır­gen bolar edıŋız?
- Qazaqtyŋ dästürlı än­de­rı­nıŋ bärı klipke sūranyp tūrǧan änder. Bärınıŋ tarihy, oqiǧasy bar. Mazmūny bai. Alystan ızdemeisıŋ, oidan qūramaisyŋ. Mysalǧa, «Aŋşy­nyŋ änı» klip emes, filmge tı­lenıp tūr. Ramazan aǧamyz «Ar­man» änınıŋ klipın osy än­nıŋ negızınde tüsırdı. Keremet şyq­ty. Älı de baiytyp jasauǧa bo­lady. Kliptı atyp-şabys emes, ännıŋ tarihymen, änşınıŋ bol­mysymen bailanystyryp tü­sırer edık.
- Küz aiynda J.Ele­bekov atyn­daǧy kolledjdıŋ bas­şy­la­ry, ūstazdary, onyŋ ışın­de özı­ŋız de barsyz öner ie­sı­ne es­kert­kış tūrǧyzu üşın jaq­sy bır bastama köterıp edı­ŋız­der. Nätijesı ne boldy?
- Alla qalasa, osy mausym aiy­nyŋ ortasynda Qazaq­stan­nyŋ halyq artisı, än önerınıŋ aka­demigı Jüsıpbek Ele­be­kov­tıŋ eskertkışı kolledjdıŋ al­dyn­­da boi köteredı. Arnaiy aşy­lu saltanaty bolady. Sol üi­degı Habiba apamyzdyŋ qai­ta-qaita habarlasyp, qam­şy­lauy­men qolǧa alynyp otyrǧan dü­nie.
- Demek, qaiyrymdylyq keş­­­ten kerek qarajatty ji­nai al­dyŋyzdar ǧoi…
- «Köp tükırse köl» degen­dei, jan-jaqtan qoldau bıldır­gen aǧalarymyz tabyldy. Mū­nyŋ barlyǧy Jüsıpbek aǧa­­­­myzǧa ǧana emes, önerımızge, ta­ri­hy­myz­ǧa körsetılgen qūr­met dep bı­lemız.
- Ötken jyldyŋ aiaǧynda sız­dıŋ önerıŋızge de qūrmet kör­se­tıldı. Sız üşın qua­nyş­ty­myz…
- «Qazaqkonsert» öner ūjy­mynyŋ 50 jyldyǧyna bai­la­nysty bırqatar ärıptesterım Mä­deniet ministrlıgınıŋ Mä­de­niet qairatkerı belgısımen ma­ra­pattaldy. Solardyŋ ışınde men de barmyn. Şyny kerek, Al­tynbek aǧamyz özı ūsynyp, özı tabystady. Bızge būl turaly eskertken emes, özımız de bılgen joq­pyz. Önerımızdıŋ elenıp, şa­bytymyzǧa şabyt qosqany dep qabyl aldyq. Aldyŋǧy jy­ly jeke konsertımdı bergenmın. Byl­tyr Erkın Şükımanovpen bı­rıgıp ötkızdık. Bır jaqsysy, «Qazaq­konsert» tarapynan jar­nama, bilet satu mäselesınen qol­dau bar. Qūdai qalasa, küzge qa­rai, halyqpen qauyşyp, önerı­mmen quantsam degen oi­da­myn.
- Osyndai quanyşty kün­de­rıŋızdıŋ köp boluyna tı­lek­tes­pız!
- Raqmet. Jalpy, men ömır­de ne närse bolsyn, ökınbeuge ty­rysamyn. Qandai jaǧdaida da «Bolar ıs boldy» deu kerek. Ökı­nıştıŋ özınen sabaq alyp, or­nyn toltyruǧa tyrysu qajet. Al quanyştyŋ orny bölek. 2002 jyly qatty quanǧanym esımde. Ämıre Qaşaubaev atyn­da­ǧy änşıler baiqauyna qa­ty­syp, bas jülde alyp keldım. Sol kü­nı zaiybym tūŋǧyş per­zen­tım­dı ömırge äkeldı. Bala degen Al­lanyŋ syiy ǧoi, tūŋ­ǧyşy­myz­dy bıraz kütken edık, söi­tı­p, qua­­nyşyma quanyş qosyldy.
- Jaryŋyz ūl syilady ma, qyz syilady ma?
- Bırınşısı qyz, ekınşısı qyz. Üşınşısı de qyz.
- Onda armanyŋyz belgılı boldy ǧoi… sūraǧaly otyr edım…
- Arman köp, būiyrtqany bo­lar. Osy balalardy aman-esen ösırıp, jetkızsek te jaman bol­mas edı.

Äŋgımelesken Qanşaiym BAIDÄULETOVA,

«Aiqyn».