Bügınde yqylym zamandardan berı halqymyzben jasasqan ūlttyq muzykalyq aspaptardy ärkım özınşe jaŋartyp jür. Al osyndai otyzdan astam köne aspaptardy sahnaǧa şyǧaryp, jaŋǧyrtyp jürgen «Tūran» etnografiialyq-folklorlyq ansablınıŋ jönı basqa. Juyrda, redaksiiamyzǧa atalǧan toptyŋ dombyraşysy Bauyrjan Bekmūhanbet bas sūqty. Retı kelgende, jas muzykantty äŋgımege tarttyq.
– Bauyrjan, Ūlystyŋ ūly künın Anadoly topyraǧynda qarsy alypsyzdar… Sapar sättı boldy ma?
– Bız meiram künderı Türkiia men Germaniiada boldyq. Būl elderge bızdı atalǧan ekı memlekettegı elşılıkter şaqyrdy. Aldymen Türkiianyŋ Ankara men Ystambūl qalasynda, onan keiın, Germaniia astanasy Berlinde öner körsettık. Türık elınde nauryzdyŋ 19 men 23-ı aralyǧynda, al 23-25-de Berlindegı «Brandenburg qaqpasy» alaŋynda nemıs halqy qazaq halqynyŋ ūlt aspaptarynan taraǧan ünge qūlaq türdı. Älbette, būǧan deiın de bız şet memleketterde öner körsetkenbız. Joǧaryda atalǧan memleketterden özge «Tūran» taban tıregen elderdıŋ qatarynda Vengriia, İzrail, AQŞ, Koreia, Fransiia t.b. ūlttyq önerdı baǧalaityn memleketter bar.
– Än jinaqtaryŋyzdyŋ tūsaukeserınde önerlerıŋızdı tamaşaladyq. Sızder türlı aspaptar ünın keremet üilestıre bıledı ekensızder. Topta nebärı tört-aq adam. Al oinalatyn aspaptyŋ sany qanşa?
– Rasynda da, bızdıŋ bır erekşelıgımız – aspapty qajetıne qarai sahnada otyryp-aq özgertuımızde. Top ielıgınde otyzdan astam aspap bar. Ärbırımız kemınde 5-6 aspapta erkın oinaimyz. Mysaly, men negızı dombyraşymyn. Bıraq, kerek bolǧan kezde qolyma qobyzdy da alamyn. Ärine, men myna aspapty, sen myna aspapty oinatasyŋ degen qatyp qalǧan qaǧida joq. Sondyqtan, qazır sybyzǧyny igeruge den qoidym. Al ūlttyq-etno baǧytyn ūstanǧandyqtan tobymyzda dombyra, qobyz, qylqobyz, narqobyz, şaŋqobyz, dabyl, jetıgen, sybyzǧy, jalpy, halqymyz ejelden qoldanatyn muzykalyq, ürmelı, ūrmaly, syrmaly aspaptardyŋ barlyǧy derlık bar. Tıptı, asataiaq atalatyn aspapty jaŋǧyrtyp, alyp jüruge, auystyruǧa yŋǧaily etıp «Kün taiaq» degen syldyrmaqty oilap ta taptyq. Nege deseŋız, bızge sazdy, qoŋyr äuenmen bırge, qolǧa ūstauǧa, sahnada erkın otyru üşın qolailylyq ta qajet.
– Mūnşama aspapty qaidan aldyŋyzdar? Sapaly jasalǧan qobyzdyŋ özı bırneşe myŋ dollar tūratynyn bılemız. Älde, demeuşılerıŋız bar ma?
– İä, ras aitasyz. Sapaly aǧaştyŋ negızınde, aspap dep atauǧa keletın, dünienı arzanǧa alu mümkın emes. Sebebı, ony aǧaştan şauyp aluǧa qanşa qajyr-qairat jūmsalady. Şyǧyny da bar. Myna menıŋ qara dombyramnyŋ qūny 1 myŋ AQŞ dollaryna baǧalanady. Arnaiy şeberge tapsyryspen jasatqam. Öz qarajatyma. Al basqa aspaptardy toi tomalaqtan tüsken qarjyǧa alamyz. Bügınde – Narqobyz – 2 myŋ, 1 myŋ dollar tūrady. Ärine, mūndai aqşa tabyla bermeidı. Ortaq qazanǧa qūiyp, jiǧan-tergenımız jete bermeidı. Osyndai kezderde, top üşın qajettı aspaptarǧa qol jetpei bıraz qinalyp qalatynymyzdy joqqa şyǧarmaimyz. Degenmen, Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq konservatoriiasynyŋ rektory, «Tūran» etno-folklorlyq ansamblınıŋ qamqorşysy Jäniia Äubäkırova, prodiuserımız Aqtoty Raiymqūlova apailarymyz ärdaiym qol ūşyn sozyp otyrady.
– Sahnalyq kiımderıŋızdıŋ jaiy şe? Ony qaidan alasyzdar?
– Būǧan deiın konservatoriianyŋ kostiumderın kietınbız. Keiın kele ejelgı ūlttyq kiımder ülgısıne qarap otyryp, özımız kiım tıktıre bastadyq. Stil – qypşaq däuırındegı kiım ülgısı. Kiım dizainerı Ūlan Müptekeev. Būl kiımder Qypşaq batyrlarynyŋ kigen kiımderıne elıkteu negızınde tuyndady. Al būǧan deiıngı kigen kiımderımızdegı türlı aŋ terısın ärqaisymyz auyldarymyzdan alyp keldık.
– Şet elde köp bolasyzdar. Myŋdaǧan jyldyq tarihy bar qazaqtyŋ ūlttyq aspaptaryna, muzykasyna jat jūrttyqtar qandai baǧa beredı?
– Önerde şekara joq. Sol sekıldı,
önerdı baǧalaityn adam tyŋdap otyrǧan muzykanyŋ qandai ūlttyŋ nemese qai memlekettıŋ tuyndysy ekendıgıne män bermeidı. Ol üşın, eŋ bastysy, tyŋdaǧan äuenı «qūlaǧynan kırıp, boiyn alsa» bolǧany. AQŞ, Europa elderın aralap jürgende osy qaǧidaǧa taǧy bır märte köz jetkızdım. Angliiada jürgenımızde bızdıŋ janymyzǧa aǧylşyn azamaty keldı. Ol bızdıŋ aspaptardyŋ qūrylysyna, ünıne qūlaq türıp, tarihyna qyzyǧuşylyǧyn bıldırdı. Bızdıŋ dombyra, qobyz, dabyl sekıldı aspaptarǧa süisıngenı sonşalyq, ol: «Bız ejelden kele jatqan etno aspaptardan aiyrylyp qaldyq. Ony saqtai almadyq. Eger aǧylşyn ūltynyŋ töl aspaptary qazırgı künge jetkende, olardy nasihattauǧa barynşa küş salar edık», – dedı.
Kördıŋız be, jūrtta joq aspap bızde bar. Endeşe, bızge de qolda bardy qadırlep, muzykalyq aspaptarymyzdy ūlttyq brendke ainaldyruymyz qajet.
– Nasihattau demekşı, sızder köp rette şet elderde konsert beresızder. «Bızderde mynadai bar, mynadai baryn» basqalar köredı. Al endı daŋǧaza muzykanyŋ jetegınde jelıgıp jürgen jastar nazardan tys qalyp otyrǧan joq pa?
– Būl mäsele jaiy bızdı alaŋdatatyny şyndyq. Qoldan kelgenşe, konsert ūiymdastyryp ta jürmız. Bıraq tobymyz üşın azdyq etetının tüsındık. Sol sebeptı, osy jyldyŋ aqpan aiynan bastap, nauryzdyŋ ortasyna deiın Almaty qalasynda tegın konsertter ūiymdastyrdyq. Önerımızge qol soǧyp, qoşemet körsetkender negızınen qaladaǧy joǧary oqu oryndary, balalar, qarttar üiı men orta bılım oşaqtary. Älbette, bız būl jerlerge barǧanda, tek muzykalyq aspapta oinap qoimaimyz. Mümkındıgınşe, ärbır aspaptyŋ tarihyna, aspaptyŋ şyǧu tegıne qatysty aŋyzdarǧa, qaisy aspaptyŋ qandai aǧaştan jasalǧany jaiynda aqpar beremız. Öz kezegınde, būl jastardyŋ ūltyn, tarihyn, ädebietın, jalpy, bıtım-bolmysyn tanyp-bıluıne septesedı. Ärine, nasihat jūmysyna qatysty ıster mūnymen şektelmeidı. Aldaǧy uaqytta da osyndai şaralardy jüzege asyratyn bolamyz.
Äŋgımelesken
Örken JOIаMERGENŪLY,
«Dala men qala».
