Juyrda İGİL (elımızde tiym salynǧan) terroristık ūiymynyŋ jetekşısı Äbu Bäkır äl-Baǧdadidıŋ ölgendıgıne qatysty AQŞ basşylary mälımdeme jasady. Soŋǧy toǧyz jyldyq laŋnan keiın Siriia elı älı es jiiar emes. Būl jaŋalyq az da bolsa taiau şyǧystaǧy jaǧdaidyŋ tūraqtanuyna bır qadam jasalǧadai bolǧanymen, el ışı älı"siyrdyŋ büiregındei" bölınıp tūr. Sebebı, būl elde kım joq?! Bärı sonda. Jemtıkke üimelegen qūzǧyndardy elestetedı. Bıreuge el qaiǧy, bıreuge mūnai, bıreuge qaru-jaraq saudasy qaiǧy degendei...
Aitpaǧymyz joǧaryda aitylǧan pendenıŋ qolymen jasalǧan jalǧan ūran men jalaŋ «halifattyŋ» qiialymen bıraz azamattar Siriia asqan edı. "Bälen jerde altyn bar, barsaŋ baqyr da joq" - degenden oiy oryndalmaǧan, tūmsyǧy tasqa tigen bıraz tobyr qazır lagerlerde kün keşıp jatyr. Bolmasa alpauyttardyŋ atqan oǧynan mert boldy. Tynyştyqty küpırlıkke balap, ata-anasynyŋ asyn aramǧa şyǧaryp, tuysyn dınsız sanap, qaǧynan jerıgen bıraz bezbüirek «dınşılder» jäuteŋdep öz elderınen kömek kütkenımen köbınıŋ elı azamattarynan terıs ainaldy. Qazır de Siriia, Türkiia, İrak jerınde bas sauǧalap qaşyp jürgender jeterlık. Bolmasa kürtterdıŋ, Siriialyq rejim küşterınıŋ, türıkterdıŋ qolynda qamauda otyrǧandar da az emes.
Al Qazaqstannyŋ ūstanymy basqaşa bolyp şyqty. Osy jyly el basşylyǧynyŋ būiryǧymen bırneşe märte «Jusan-1,2,3,4» operasiiasy şeŋberınde Siriiadaǧy qaqtyǧys aumaǧynan azamattar elge äkelındı. Būl şeşımge qatysty qoǧamda ekıūdai pıkırlerdıŋ de aitylǧandyǧyn joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Degenmen, azamattar äkelıngen soŋ olardy oŋaltu basty taqyrypqa ainaldy. Olardy ailyq oŋaltu şaralary da jüzege asyryldy. Oŋaltu jūmysyna tartylǧan mamandardyŋ basym köpşılıgın psihologtar men teologtar qūrauy da qazırgı deradikalizasiia jūmysyndaǧy basym mamandyq ielelerı ekendıgın körsetedı. Psiholog mamandar olardyŋ psihologiialyq jaǧdaiyn zerdelep, keŋes berse, basty jük teologtarda boldy. Sebebı, ol azamattardyŋ äu basta elımız territoriiasynan qaqtyǧys aimaǧyna ketuıne yqpal etken dünie olardyŋ dıni közqarastary edı. Ulanǧandy umen emdeu halqymyzdyŋ baiyrǧy ūstanymy. Sondai-aq, dınmen adasqandardyŋ dıni közqarastaryn sarapqa salu da olardy oŋaltudyŋ jaqsy täsılderdıŋ bırı.
Bıraq dıni adasuşylyqqa ūrynǧan azamattardy dıni oŋaltu, iaǧni deradikalizasiia jūmysyn atqaru üşın de bırneşe alǧyşarttardyŋ boluy kerek. Aldymen, dıni oŋaltu jasaityn adamnyŋ dındarlyǧy men dıni bılımın däleldeuı şart. Öitkenı, oŋaltu obektısı bolǧan adam aldyndaǧy adamnyŋ dınilıgın moiyndamasa oŋaluy mümkın bolmaidy. Sebebı, radikaldy baǧyt ökılderı özderı dındar, dıni bılımdı sanamaǧan adamdy moiyndamaidy.
Ekınşıden, dıni bılımnıŋ de arnaiy baǧytta alynǧan boluy, iaǧni radikaldyŋ dıni argumentterıne qarsy dıni mätınderden senımdı däiekterdı körsete alu şart. Olai bolmaǧanda «taza islam» tüsınıgımen auyrǧan adamdy oŋaltu oŋai bolmaidy. Olardyŋ dästürlı baǧytty kınälauşylyǧy aiqyndala tüsetındıkten özderıne, dıni közqarastaryna degen senımdılıgı arta beredı.
Üşınşıden, Siriiadan äkelıngen keibır azamattar (äielder) özderınıŋ būl jaǧdaiǧa duşar boluyn dıni közqaras qatelıgınnen emes. Saiasi qatelıkterden dep sanaityndyqtan aimaqtaǧy saiasat jaily da tereŋ taldauǧa ie bolu kerek.
Törtınşıden, Qazaqstannyŋ zaiyrlylyq saiasaty men qazaqtyŋ dästürlı salt-sanasyn da dıni tūrǧydan negızdei bılu olardy oŋaltuǧa oŋ yqpal etpek. Degenmen ärbır mamanyŋ özındık tüsınıgı, ädıs-täsılderı, oŋtaily basymdyqtary bar. Men jalpy oŋaltu jūmysyn osy tört baǧytqa negızdep jürgızuge tyrystym. Nätijelerı de kütkenımnen jaqsy boldy dep aituǧa negız bar. Sonymen qatar, olardyŋ dıni ūstanymdary barynşa qaişylyqty, ärı kürdelı. Olai bolatyny, Siriia jerıne ketkender qazırgı elımızde qaptap jürgen säläfi-uahabiler siiaqty islamnyŋ radikaldy tobynda jürgender edı. Al senımı men ūstanymy säläfi-uahabi bolǧandardyŋ barlyǧy Siriiaǧa qūştar ma, joq. Olardyŋ ışınde de Takfirizm (ät-Täkfir uäl-Hijra) közqarasyna jaqyndary Siriiaǧa jol tartqan. Al Siriiadaǧy küreskerlerdıŋ ömır joldary islam tarihyndaǧy Harijilerdıŋ ūstanymdaryn elestetedı. Demek, hariji-uahabilık ūstanym basqa mūsylmandar men dın ielerın käpır sanau olar üşın oŋtaily pozisiia boldy. Būl baǧytta saǧattap söz aituǧa, paraqtap kıtap jazuǧa bolady. Talas-tartystyŋ basy bügın emes, tarihta talai ülgısı oryn alǧandyǧy belgılı. Siriiadan oralǧan azamattarmen jūmys jasauda basqa oŋaltu jūmystarynan artyqşylyqtary da kemşılıkterı de boldy. Qysqaşa tūjyrymdaǧanda tömendegıdei.
Jūmys jasaudyŋ tiımdı tūstary:
Siriiadan äkelıngender turaly söz bolǧanda eŋ kürdelı taqyryp balalar boluy tiıs dep oilaimyn. Sebebı, äkelıngen balalardyŋ sany köp. Şamamen kelgenderdıŋ 4/3 ıne juyǧy. Onyŋ üstıne balalyqtyŋ bal däurenın tatpaǧan, oq pen ottyŋ, ölım men qannyŋ tür türın körgen, qatygez bala jürek. Būl balalar erteŋ qoǧamda qandai orynda bolady. Bılımdı qalai alady degendei sūraq köp. 2-3 jasqa deiıngı balalardyŋ ūmytuy, qoǧamǧa sıŋuı tez bolar. Bıraq 5-12 jas aralyǧyndaǧy balalardyŋ psihologiiasy men dünietynymy ömırlık baqylaudy qajet etedı desem qatelık bolmas. Sebebı, būl balalardyŋ közqarasy qarapaiym balalardan bölek. Būlar şähid, jihad, käpırler degen sözdermen auyzdanǧan. Ärı köbınıŋ aǧalary men äkelerı «käpırlerdıŋ» qolynan qaza bolǧan. Sondyqtan, jürekterın jıbıtu, zamanaui bılım men tärbiege baulu, köz aldyndaǧy soǧystyŋ, qatıgezdıktıŋ körınısın öşıru ūzaq uaqytty qajet etedı.
"Adasqanyŋ aldy jön, arty soqpaq" - degendei kelgen azamattar qalǧan ömırınde qatelıkterın tüsınıp, elıne paidaly bolsa igı. Aralarynan qoǧamda belsendılık tanytyp, özderı tüsken ordan basqalardy saqtandyruǧa üles qosuşylar da tabyluda. Būl ümıtımızdıŋ oianuyna, senımımızdıŋ aqtaluyna sebep.
Qoryta kelgende, ǧylym men bılımnen alys, jalaŋ berılgen dıni baǧdar radikalizmnen alys bolmaidy. Ūlttyq-ruhani qūndylyqtarmen jeterınşe susyndai almaǧan adamnyŋ dınge basqan ärbır qadamynda dıni adasuşylyq, dästürdı mansūqtau qaupı bar. Sondyqtan da ūlttyŋ ruhani tūtastyǧy, eldıŋ bolaşaq bırlıgın qamtamasyz etu üşın dıni saiasatta tübegeilı jaŋa baǧdar qajet. Ol ruhani jaŋǧyru, ūly dalanyŋ jetı qyry siiaqty memlekettık baǧdaramalar şeŋberınde ūlttyq ruhaniiattyŋ tıregı bolǧan ūlt tūlǧalarynyŋ şyǧarmalaryn jastar arasynda keŋınen oqytu, ruhani temır qazyq bolatyn baǧdarlamalar jasau mındetterı. Elımızdıŋ dın ısınde tızgın ūstap otyrǧan azamattardyŋ ǧylymǧa arqa süiegen dın ǧana ruhaniiatta adaspas baǧdar bola alatyndyǧyn, paida tabu men halyqty basqaru qūraly emestıgın tüsıner uaqyt jetken tärızdı.
Suretter aşyq internet közderınen
Aitpaǧymyz joǧaryda aitylǧan pendenıŋ qolymen jasalǧan jalǧan ūran men jalaŋ «halifattyŋ» qiialymen bıraz azamattar Siriia asqan edı. "Bälen jerde altyn bar, barsaŋ baqyr da joq" - degenden oiy oryndalmaǧan, tūmsyǧy tasqa tigen bıraz tobyr qazır lagerlerde kün keşıp jatyr. Bolmasa alpauyttardyŋ atqan oǧynan mert boldy. Tynyştyqty küpırlıkke balap, ata-anasynyŋ asyn aramǧa şyǧaryp, tuysyn dınsız sanap, qaǧynan jerıgen bıraz bezbüirek «dınşılder» jäuteŋdep öz elderınen kömek kütkenımen köbınıŋ elı azamattarynan terıs ainaldy. Qazır de Siriia, Türkiia, İrak jerınde bas sauǧalap qaşyp jürgender jeterlık. Bolmasa kürtterdıŋ, Siriialyq rejim küşterınıŋ, türıkterdıŋ qolynda qamauda otyrǧandar da az emes.
Al Qazaqstannyŋ ūstanymy basqaşa bolyp şyqty. Osy jyly el basşylyǧynyŋ būiryǧymen bırneşe märte «Jusan-1,2,3,4» operasiiasy şeŋberınde Siriiadaǧy qaqtyǧys aumaǧynan azamattar elge äkelındı. Būl şeşımge qatysty qoǧamda ekıūdai pıkırlerdıŋ de aitylǧandyǧyn joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Degenmen, azamattar äkelıngen soŋ olardy oŋaltu basty taqyrypqa ainaldy. Olardy ailyq oŋaltu şaralary da jüzege asyryldy. Oŋaltu jūmysyna tartylǧan mamandardyŋ basym köpşılıgın psihologtar men teologtar qūrauy da qazırgı deradikalizasiia jūmysyndaǧy basym mamandyq ielelerı ekendıgın körsetedı. Psiholog mamandar olardyŋ psihologiialyq jaǧdaiyn zerdelep, keŋes berse, basty jük teologtarda boldy. Sebebı, ol azamattardyŋ äu basta elımız territoriiasynan qaqtyǧys aimaǧyna ketuıne yqpal etken dünie olardyŋ dıni közqarastary edı. Ulanǧandy umen emdeu halqymyzdyŋ baiyrǧy ūstanymy. Sondai-aq, dınmen adasqandardyŋ dıni közqarastaryn sarapqa salu da olardy oŋaltudyŋ jaqsy täsılderdıŋ bırı.
Bıraq dıni adasuşylyqqa ūrynǧan azamattardy dıni oŋaltu, iaǧni deradikalizasiia jūmysyn atqaru üşın de bırneşe alǧyşarttardyŋ boluy kerek. Aldymen, dıni oŋaltu jasaityn adamnyŋ dındarlyǧy men dıni bılımın däleldeuı şart. Öitkenı, oŋaltu obektısı bolǧan adam aldyndaǧy adamnyŋ dınilıgın moiyndamasa oŋaluy mümkın bolmaidy. Sebebı, radikaldy baǧyt ökılderı özderı dındar, dıni bılımdı sanamaǧan adamdy moiyndamaidy.
Ekınşıden, dıni bılımnıŋ de arnaiy baǧytta alynǧan boluy, iaǧni radikaldyŋ dıni argumentterıne qarsy dıni mätınderden senımdı däiekterdı körsete alu şart. Olai bolmaǧanda «taza islam» tüsınıgımen auyrǧan adamdy oŋaltu oŋai bolmaidy. Olardyŋ dästürlı baǧytty kınälauşylyǧy aiqyndala tüsetındıkten özderıne, dıni közqarastaryna degen senımdılıgı arta beredı.
Üşınşıden, Siriiadan äkelıngen keibır azamattar (äielder) özderınıŋ būl jaǧdaiǧa duşar boluyn dıni közqaras qatelıgınnen emes. Saiasi qatelıkterden dep sanaityndyqtan aimaqtaǧy saiasat jaily da tereŋ taldauǧa ie bolu kerek.
Törtınşıden, Qazaqstannyŋ zaiyrlylyq saiasaty men qazaqtyŋ dästürlı salt-sanasyn da dıni tūrǧydan negızdei bılu olardy oŋaltuǧa oŋ yqpal etpek. Degenmen ärbır mamanyŋ özındık tüsınıgı, ädıs-täsılderı, oŋtaily basymdyqtary bar. Men jalpy oŋaltu jūmysyn osy tört baǧytqa negızdep jürgızuge tyrystym. Nätijelerı de kütkenımnen jaqsy boldy dep aituǧa negız bar. Sonymen qatar, olardyŋ dıni ūstanymdary barynşa qaişylyqty, ärı kürdelı. Olai bolatyny, Siriia jerıne ketkender qazırgı elımızde qaptap jürgen säläfi-uahabiler siiaqty islamnyŋ radikaldy tobynda jürgender edı. Al senımı men ūstanymy säläfi-uahabi bolǧandardyŋ barlyǧy Siriiaǧa qūştar ma, joq. Olardyŋ ışınde de Takfirizm (ät-Täkfir uäl-Hijra) közqarasyna jaqyndary Siriiaǧa jol tartqan. Al Siriiadaǧy küreskerlerdıŋ ömır joldary islam tarihyndaǧy Harijilerdıŋ ūstanymdaryn elestetedı. Demek, hariji-uahabilık ūstanym basqa mūsylmandar men dın ielerın käpır sanau olar üşın oŋtaily pozisiia boldy. Būl baǧytta saǧattap söz aituǧa, paraqtap kıtap jazuǧa bolady. Talas-tartystyŋ basy bügın emes, tarihta talai ülgısı oryn alǧandyǧy belgılı. Siriiadan oralǧan azamattarmen jūmys jasauda basqa oŋaltu jūmystarynan artyqşylyqtary da kemşılıkterı de boldy. Qysqaşa tūjyrymdaǧanda tömendegıdei.
Jūmys jasaudyŋ tiımdı tūstary:
- İdeologiialyq közqarastardyŋ aqtalmauy;
- Mamandardyŋ oŋ qorytydysyna ie boluǧa talpynys;
- Negızınen dıni sauattylyq deŋgeilerınıŋ tömendıgı;
- Otanǧa qaryzdarlyq sezımı;
- Özara kınälauşylyqtyŋ (täkfir) boluy.
- Saiasi-ideologiialyq kınalauşylyq (taǧut, küpırlık);
- Ötırık aitu (abaqtyǧa qamaludan qorqady nemese käpırge ötırık aituǧa bolady dep esepteidı);
- Salt-dästürdı moiyndamauşylyq (qazaqtaǧy dästürlı islamdyq tüsınıkterdı «taza islam» qaǧidasyna qaişy sanau);
- Dıni «adaldyq» («halifqa» berılgen ant);
- Dıni bılımnıŋ tömendıgı, bırbetkeilık.
Siriiadan äkelıngender turaly söz bolǧanda eŋ kürdelı taqyryp balalar boluy tiıs dep oilaimyn. Sebebı, äkelıngen balalardyŋ sany köp. Şamamen kelgenderdıŋ 4/3 ıne juyǧy. Onyŋ üstıne balalyqtyŋ bal däurenın tatpaǧan, oq pen ottyŋ, ölım men qannyŋ tür türın körgen, qatygez bala jürek. Būl balalar erteŋ qoǧamda qandai orynda bolady. Bılımdı qalai alady degendei sūraq köp. 2-3 jasqa deiıngı balalardyŋ ūmytuy, qoǧamǧa sıŋuı tez bolar. Bıraq 5-12 jas aralyǧyndaǧy balalardyŋ psihologiiasy men dünietynymy ömırlık baqylaudy qajet etedı desem qatelık bolmas. Sebebı, būl balalardyŋ közqarasy qarapaiym balalardan bölek. Būlar şähid, jihad, käpırler degen sözdermen auyzdanǧan. Ärı köbınıŋ aǧalary men äkelerı «käpırlerdıŋ» qolynan qaza bolǧan. Sondyqtan, jürekterın jıbıtu, zamanaui bılım men tärbiege baulu, köz aldyndaǧy soǧystyŋ, qatıgezdıktıŋ körınısın öşıru ūzaq uaqytty qajet etedı.
"Adasqanyŋ aldy jön, arty soqpaq" - degendei kelgen azamattar qalǧan ömırınde qatelıkterın tüsınıp, elıne paidaly bolsa igı. Aralarynan qoǧamda belsendılık tanytyp, özderı tüsken ordan basqalardy saqtandyruǧa üles qosuşylar da tabyluda. Būl ümıtımızdıŋ oianuyna, senımımızdıŋ aqtaluyna sebep.
Qoryta kelgende, ǧylym men bılımnen alys, jalaŋ berılgen dıni baǧdar radikalizmnen alys bolmaidy. Ūlttyq-ruhani qūndylyqtarmen jeterınşe susyndai almaǧan adamnyŋ dınge basqan ärbır qadamynda dıni adasuşylyq, dästürdı mansūqtau qaupı bar. Sondyqtan da ūlttyŋ ruhani tūtastyǧy, eldıŋ bolaşaq bırlıgın qamtamasyz etu üşın dıni saiasatta tübegeilı jaŋa baǧdar qajet. Ol ruhani jaŋǧyru, ūly dalanyŋ jetı qyry siiaqty memlekettık baǧdaramalar şeŋberınde ūlttyq ruhaniiattyŋ tıregı bolǧan ūlt tūlǧalarynyŋ şyǧarmalaryn jastar arasynda keŋınen oqytu, ruhani temır qazyq bolatyn baǧdarlamalar jasau mındetterı. Elımızdıŋ dın ısınde tızgın ūstap otyrǧan azamattardyŋ ǧylymǧa arqa süiegen dın ǧana ruhaniiatta adaspas baǧdar bola alatyndyǧyn, paida tabu men halyqty basqaru qūraly emestıgın tüsıner uaqyt jetken tärızdı.
Suretter aşyq internet közderınen
Keŋşılık Tyşqanūly,
"Adyrna" ūlttyq portaly
