QazŪU-dyŋ jurnalistika fakultetınde oqityn bolaşaq jurnalister «Alaştyŋ Aqan serısı» atty dästürlı än keşınen alǧan äserımen bölısıp, maqala jazǧan edı. Jastardyŋ qalamy ūştala bersın degen tılekpen bız būl maqalalardy «Adyrnaǧa» jariialaudy jön kördık.
«Men qazaqpyn degennıŋ bärı tuys»
Täuelsızdık merekesı qarsaŋynda «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgı bastamasy, Jazuşylar odaǧynyŋ qoldauymen «Alaştyŋ Aqan serısı» atty dästürlı än keşı bolyp öttı. Aqan serını önerpazdardyŋ arasynda, reseidıŋ otarşyl jüiesıne qarsy ün köterıp, bodandyqtyŋ arty nege aparatynyn keŋ paiymdaǧan, otarşyldyqqa qarsy özınıŋ pıkırın aşyq aitqan ırı öner saŋlaqtarynyŋ bıregeiı desek te bolady… Äuelı jazuşy Säken serınıŋ tuǧan ınısı Oral Jünısovtyŋ «Aqan serı» atty derektı filmı körsetıldı. Būl film Aqannyŋ ǧaşyqtyq hikaialarynan ǧana syr şertıp qoimai, onyŋ ūlttyq ruhtyŋ ūranşysy, azattyqtyŋ jarşysy ekenın körermennıŋ köz aldyna jaiyp saldy.
Būl şaranyŋ keiıngı jastarǧa önege, ūlttyq tärbie bererı sözsız. Keştı f.ǧ.d. professor Tūrsynbek Käkışev söz söilep, aşyp berdı. «Soŋǧy uaqytta, tıptı qazaqtyŋ şyrqap salatyn änderıne zar bolyp bara jatqanymyz ötırık emes. Qaidaǧy tepenkökterdı mınıp alyp, taŋerteŋnen keşke şeiın bileuge yŋǧailanyp tūramyz. Qazaqtyŋ dauysyn kernep salatyn dästürlı änderge zar bolyp tūrǧan uaqytta jastardyŋ ūiymdastyryp jatqan myna keşı oryndy-aq eken» dep oi tüiındedı aqsaqal.
Qazaq elınıŋ öner ordasy atalatyn Almaty qalasynda täuelsızdık qarsaŋynda ūlttyq dästürımızdı, tarihymyzdy därıpteitın bırde-bır şara ötkızılmei jatqanda jastardyŋ boi körsetıp, dästürlı önerdı ūlyqtauǧa oi saluy oryndy-aq eken.
Jolaman Qūjimanov («Üş toty qūs», «Şamşi qamar» änderın oryndady), Ramazan Stamǧaziev («Şyrmauyq», «Raihan gül» änderı), Säule Janpeiısova («Aqtoqtynyŋ aujary» änı), Ardaq İsataeva («Maqpal» änı), Erlan Töleutai («Maŋmaŋger» änı) syndy önerpazdar dästürlı änge şöldegen halyqty bır susyndatyp tastady. Sonymen qatar, Talǧat Äbuǧazy («Kökjendet», «Balǧadişa» änderı), Gülsım Arysbaeva («Maida qoŋyr» änı), Doshan Odamanov («Aqtoqtynyŋ zary» änı), Erlan Qūjimanov «Aqtoqty», Jasūlan Bazarbekov («Jıgıtşılık», «Kök ala tai» änderı), Saiat Nūrǧazin («Qūlager» änı), Jasūlan Saqaev («Syrymbet» änı), Uatqan Zahan («Qūlagerdıŋ qūlyny» avtorlyq änı) tärızdı ūlttyq önerdı boiyna serık etken jas änşıler babalar amanatyn ūmytpaǧanyn körsettı. Jastardyŋ da arqaly ännen öz sybaǧalary bar ekenın, el mūrasyn qyzǧyştai qorǧaityn tolqyn ösıp kele jatqanyn sözsız däleldegendei küi keşırdı.
Keştıŋ eŋ jas önerpazdary «Arnau» ansamblı (Quantai Tätenovtyŋ «Oitolǧau» küiı, qytai qazaqtarynyŋ küiı «Arnau») körermen qauymnyŋ erekşe qoşemetıne bölendı. Balǧyn büldırşınderdıŋ barlyq aspapty bırdei igergen önerpazdyǧy el erteŋı degen ümıttıŋ otyn tūtatqandai-aq. Kökşetaudan arnaiy kelgen jyrşy-jyrau Jūmabai Esekeevtyŋ önegelı ösietı jastarǧa ülgı boluy äbden tiıs.
…Men qazaqpyn degennıŋ bärı tuys,Bıreuge ını, bıreudıŋ aǧasymyn.Al Alaşty alalaityn jan emespın,Üş jüzdıŋ altyn köpır arasymyn.Bır qolda bır-ırımen qatar ösken,Alaqannyŋ bes sausaqtai salasymyn, –dep jastardy bırlıkke şaqyryp, bırlık bolǧan jerde täuelsızdıgımız mäŋgı bolatynyn basa aitty.
Jinalǧan qauym qariia sözıne razylyǧyn bıldırdı. «Oramal ton bolmaidy, jol bolady» demekşı, Qazaq ūlttyq agrarlyq universitetınıŋ oqu-tärbie jūmysy jönındegı prorektordyŋ orynbasary Jūldyz Süleimenova Jūmabai aqsaqalǧa şapan jauyp, syi-qūrmet körsettı.
Keş barysynda Aqan serınıŋ aitylmai jürgen änderı, tyŋ tarihi derekterı men däiektı oilar aitylyp, keŋes kezınde būrmalanyp jetken keibır jaittar äŋgımege arqau boldy. «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgı jaŋa bastamalaryna öner janaşyrlary, memleket tarapynan qoldauşylar, demeuşıler tabylyp jatsa, aldaǧy uaqytta da osyndai dästürlı än keşterın, basqa da ūlttyq bolmysymyzdy ūlyqtaityn, salt-dästürımızdı jaŋǧyrtatyn ıs-şaralardy jiı ūiymdastyratynyn jetkızdı.
Nūran ASQARŪLY
«Alaştyŋ Aqan serısı»
Juyrda Jazuşylar odaǧynda «Alaştyŋ Aqan serısı» atty dästürlı än keş boldy. Bır kezderı ataǧyn jer jarǧan Aqan änderınıŋ şyrqalǧanyn jastar da asyǧa kütedı, ızdeidı. Bıraq, bızde ondai asyl änderdı tabu qiynnyŋ qiyny. «Bügıngı jastar halyq änderın ūmytqan, tyŋdaityndary – maǧynasy joq änder» dep jatady el aǧalary. Bır anadan ala da, qūla da tuady emes pe? Bärıne bırdei topyraq şaşa beruge bolmaidy. Atauly keşte än aituşylardyŋ negızın jastar qūrasa, körermen retınde de jas buyn ökılderı köptep keldı. Kümbırlegen saz aspaptarymen, qoŋyr da äuezdı dauystarymen Aqan serınıŋ ızın basuǧa tyrysqan jas änşılerge memlekettık qoldau kerek.
Jolaman Qūjimanov («Üş toty qūs», «Şamşi qamar» änderın oryndady), Ramazan Stamǧaziev («Şyrmauyq», «Raihan gül» änderı), Säule Janpeiısova («Aqtoqtynyŋ aujary» änı), Ardaq İsataeva («Maqpal» änı), Erlan Töleutai («Maŋmaŋger» änı)Talǧat Äbuǧazy («Kökjendet», «Balǧadişa» änderı), Gülsım Arysbaeva («Maida qoŋyr» änı), Doshan Odamanov («Aqtoqtynyŋ zary» änı), Erlan Qūjimanov «Aqtoqty», Jasūlan Bazarbekov («Jıgıtşılık», «Kök ala tai» änderı), Saiat Nūrǧazin («Qūlager» änı), Jasūlan Saqaev («Syrymbet» änı), dästürlı än ızımen Aqanǧa än arnaǧan Uathan Zahan («Qūlagerdıŋ qūlyny» avtorlyq änı) tärızdı önerpazdar köpşılık yqylasyna bölendı. «Arnau» ansablı küimen bırge ortekenı oinatyp (Quantai Tätenovtyŋ «Oitolǧau» küiı, qytai qazaqtarynyŋ küiı «Arnau»), «Samǧau» etno toby (halyq küiı «Köroǧly») ärtürlı ūlttyq saz aspaptarymyzben-aq körermen köŋılın baurap aldy. Iliias Şyrmoldaev Sügırdıŋ «Toǧyz tarau» küiın qobyzben ǧajaiyp oryndap şyqty.
Aqan serı men Aqtoqtyny somdap, körınıs qoiǧan jastar qos ǧaşyqtyŋ jürek qylyn şertken sätterın jetkıze bıldı. Tūrsynbek Käkışev, Jūmabai Esekeev sekıldı aqsaqaldardyŋ aq bataly äŋgımesı, tälım-tärbielık önegesı eşqaşan kökeiden ketpestei bolyp oryn aldy.
El osyndai ūlttyq salt-sanamyzdy, ruhymyzdy oiatatyn keşterdıŋ köp bolǧanyn qalaidy.
Şarany ūiymdastyruşy «Adyrna» ūlttyq-etnogrfiialyq bırlestıgıne būdan keiın de osy tärızdes jūmystar atqara beruıne tılektespız. Biyl Ükılı Ybyraidyŋ 150 jyldyǧy, Bırjan saldyŋ 175 jyldyǧy, Mädi Bäpiūlynyŋ 130 jyldyǧy, Ramazan Eleubaevtyŋ 100 jyldyǧy jetım qyzdyŋ toiyndai bolyp ötude. Mereitoisyz-aq ärdaiym ūlyqtaluy tiıs tūlǧalarymyz eskerusız qalatyny ökınıştı-aq.
Jas bolsada baspyz dep täuesızdık merekesı qarsaŋynda ūlttyq önerdı därıptegenı, körermender men öner jolyndaǧy aǧalarymyzdan qoldau tapty, endı būl şaraǧa memlket tarapynan oŋ közqaras bolsa «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgınıŋ jūmysy jandana tüserı sözsız.
Botagöz ŞAMŞAQYZY
«Täuelsızdıktıŋ qūrdasymyn»
Biyl täuelsızdık alǧanymyzǧa, mıne 19 jyl toldy. Men täuelsızdıktıŋ qūrdasy ekenımdı ärqaşan maqtanyşpen aityp jüremın. Sol täuelsızdık künınıŋ qarsaŋynda «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq klubynyŋ ūiymdastyruymen Qazaqstan jazuşylar odaǧynda «Alaştyŋ Aqan serısı» atty qazaq halqynyŋ dästürlı än keşı öttı. «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq kluby aşylǧanyna köp bolmasa da, qazaq halqynyŋ ūmyt bolyp bara jatqan salt-dästürlerın, halyq änderın nasihattap keledı.
Sonyŋ bır körınısı osy – dästürlı än keşı. Bır quantarlyq jait, zal jasy-kärısımen tolyp otyrdy. Sonymen qatar, qazırgı kezdegı jastardyŋ dästürlı änge degen qyzyǧuşylyǧynyŋ artqanyn baiqauǧa bolady. Özın qazaqpyn deitın, boiynda namysy, juregınde imany bar är qazaq osyndai jerlerden tabylu kerek dep oilaimyn. Būl keşten alǧan äserım mol.
Keştıŋ ūiymdastyryluy da körermender köŋılınen şyqty. Qazaqtyŋ Bırjan saldan keiıngı ūly tūlǧamyz Aqan serı jaily tyŋ derekter, keiıngı zerteulerden alynǧan materialdar aitylyp, būryn aitylmaǧan änder şyrqaldy. Keştıŋ özın Aqan serınıŋ jastyq şaǧy, onyŋ «Qūlagerge», qūsyna arnalǧan öleŋderı jäne «Aqtotyǧa», «Maqpalǧa» dep bölımderge bölıp, jastarymyz körınıster körsetıp, jaŋa ösıp kele jatqan balǧyn balapandardyŋ önerın tamaşaladyq. Jas änşıler men bolaşaǧynan ülken ümıt küter küşılerımız öz önerlerın paş ettı. Qonaqqa sonau Kökşetaudan at şaldyryp kelgen atamyz özınıŋ estelıkterın, jyrlaryn aitqanda taŋǧa deiın tyŋdauǧa äzır boldyq. Bıraq qazırgı kezde uaqyt degen sanalyp qoiǧan emes pe, amal ne. Rejisser Oral Jünısovtıŋ Aqan serı turaly tüsırgen kinofilmın qysqaşa tamaşalap öttık. Keştı qazaq halqynyŋ ardaqty da aiauly änşısı, būlbūly Ramazan Stamǧaziev öz oryndauyndaǧy änımen japty. Kelgen qonaqtar özderınıŋ qazaq ekenderın tüisınıp, jan rahatyn sezınıp qaitqanyna eş kümänım joq. Būl «Adyrna» klubynyŋ tek bır ǧana jūmysy, al jıpke tızsek qanşama. Sol «Adyrna» klubynyŋ basy-qasynda, ystyǧy men suyǧyna küiıp jürgen jas jurnalist aǧalarymyzdyŋ eŋbekterıne tabys tılep, «Adyrna» klubynyŋ basqan qadamy nyq, jetken jetıstıgı köp bolsyn degım keledı.
Aidana Hamzaqyzy
