«Aqqu» Nūrǧisaniki me, älde Baijigittiki me?

Änşiler keibir änderdiŋ sözderin ärtürli aitady. Mäselen, “Bir bala” atalyp ketken halyq änin jas kezderinde: “Än salşy-ai bir ǧana-ai”, – dep aitatynyn (Küländaş Bödeşovanyŋ) İliia Jaqanov jazǧan-dy. Nemese “Şäpibai-au” äniniŋ qaiyrmasyndaǧy “bädäui”-di ataqty än­şi Mūrat Mūsabaev (mar­qūm): “Men “bödeui” dep oryndaimyn, alǧaşqy sözdiŋ eş mäni de, maǧynasy da joq”, – deitin. “Qara­tor­ǧai” (Syrdyŋ “Qaratorǧaiy”) äniniŋ ekinşi şumaǧyndaǧy “Beiiştiŋ gül jamylǧan sara­iynda” degen joly” “…Güljämila saraiynda”, – dep aityluyna bailanysty baspasözde şu şyqqanyn da bilemiz. Aita bersek, mūndai jailar tolyp jatyr.

Endi birer söz än-küileri­mizdiŋ avtory jöninde. Qazir “Aq Jaiyq” N.Tilendievtiŋ äni dep aitylyp ta, jazylyp ta jür. Nūrǧisa aǧamyzdyŋ talantyna eşkim şek keltire almaidy. Bi­raq… onyŋ avtory Jetisu öŋirine belgili aqyn-sazger Pşan Jäl­men­deūly ekenin sonau toqsanynşy jyldary “Egemen Qazaqstan” gazetinde talantty kompozitorymyz Balnūr Qydyrbekūly däleldep jazǧan bolatyn. Nūrǧisa men Qadyr Myrza-Äli aǧalarymyz ol ändi “Qyz Jibek” filmi­niŋ yŋǧaiyna qarai öŋdep, ekşep qana berdi. Sol ändi filmde oryndauşy Jaqsylyq Zakirov (ol kezde Şamalǧan stansasyndaǧy mūnai zauytynda bas injener bolyp isteitin) jazuşy Latifolla Qapaşovtyŋ üiin­degi bir basqosuymyzda bylai degen-di: “Bir toida osy ändi aityp otyr edim (ol kezde “Zar zaman” dep atalatyn) Nūrǧisa aǧam janyma jetip kelip: “Men osy äniŋdi “Qyz Jibek” filmine paidalanamyn. Öziŋ oryndaisyŋ. Erteŋ myna meken-jaiǧa kele ǧoi”, – dep ötindi. Şeşem mūny “halyq äni” deitin. Ünemi yŋyldap aityp jüretin. Ol kisiden men üirenip aldym”.

Sol mezette sözin Jaqsylyqtyŋ öz auzynan Latifolla ekeumiz jarysa jazyp alǧan edik. Öki­niş­ke qarai, men ol mä­tindi joǧaltyp aldym. Müm­kin Latifte saqtalǧan bolar. Özimiz de soǧystan keiingi jyldary:

“Äşirkül, Zeinep,

Otyrsyŋ söilep.

Qūrbyŋdy aldai berme, qaraŋ-au

Üidep-büidep, ä…ä..lu-ai”

– dep, osy ändi şyrqaǧan kisilerdi körip östik.

Ataqty “Aqqu” küiiniŋ tarihy da anyqtaudy qajet etedi. Şertpe küidiŋ şeberi Uäli Bekenov (marqūm) “Būl küidiŋ Qytai qazaqtarynan jazylyp alynǧanyn Nūrǧisa aǧanyŋ özi de moiyndaǧan bolatyn”, – dege­nin özimiz de estigenbiz. Juyrda ataqty küişi, sazger Seken Tūrysbekov “Jas qazaq üni” gazetine bergen sūhbatynda: “…Nūrǧisa Tilendiev aǧamyz “Aqqu” küiiniŋ jetpei tūrǧan jerin tolyqtyryp, “Aqqudy” “Aqqu” etti”, – dep, būl küi­diŋ Baijigittiŋ küii ekenin de aŋǧartyp ötken bolatyn (“Jas qazaq üni” №45. 20.11-26.11.2010 j. “Qūrmanǧazy, Tättimbetter tiri­lip kelse, talailardyŋ töbesin oiatyn edi”). Būl sözderdiŋ astarynda köp syr jatsa kerek.

“Temirbektiŋ tökpesin” birde Temirbektiki, birde Tilendiev­tiki dep jürmiz. Şämşiniŋ “Sen sūlu” äniniŋ mätini Maǧjan Jūmabaev­tiki ekeni ämbege aian. Ony da birde Maǧjandiki, birde Maqsūtbek Maişekin­diki dep jürmiz. Közi tirisinde Maqsūtbek aǧamyz būǧan nege barǧanyn aitqan bolatyn. Maqsaty – öleŋdi aman alyp qalu. Öitkeni, ol kezde “Maǧjan” degen ataudan “at ürketin”. Söitken Maqsūtbek­ti “plagiat” deuge deiin bardyq. Kezinde Bäkir Täji­baevtyŋ “Aqbūlaq” äni de osynyŋ kebin kidi. “Dudar-ai” äniniŋ avtory da äli beimälim. Bireuler Märiam Jägörqyz­niki dese, bireuler Dudardyŋ dosy Märianyŋ atynan jazǧan deidi. Būl mäsele toqsanynşy jyldary “Egemen Qazaqstanda” köterildi de, aiaqsyz qaldy. Ataqty “Aq­qūmdy” birde halyq äni, birde Ahmet Baitūrsynovtiki, “Qamajai” birde halyqtiki, birde Mūstafa Segizseri­ūlyniki, “Kökem-ai”, “İligai”, “Nazqoŋyr” birde halyqtiki, birde Şaqşaūly Segiz­seriniki delinip jür. Ataqty küişi Tölegen Mombekovtyŋ özi şyǧarǧan küilerine de ürke qaradyq. “Altaidyŋ arjaǧynan kelgen aru” äniniŋ avtoryn it qosyp talattyq. 60-70 jyldary halyq arasyna keŋ taraǧan Jibek Ospanovanyŋ änin özgeniki dep özeuredik. “Elim-aidy” bir ǧasyrdan soŋ baryp Qojabergen jyraudiki ekenin tarih qoinauynyŋ şaŋynan zorǧa degende arşyp aldyq (salǧyrttyǧymyzdyŋ kesirinen). Nadejda Luşnikova ataqty “Bekbolat” dastany Ümbätäli Käribaevtiki ekenin naq­ty qūjattarmen däleldese de, “baiaǧy jartas – bir jartas”. Myŋq etpeimiz. Biz būl maqalamyzdy bireuge küie jaǧaiyq dep jazǧamyz joq, keler ūrpaq­qa tek şyndyqty miras etip qaldyrsaq degen niet qana. Ündemesek, osylai kete bersek, tarih bizdi keşire me?!

Tūrsynbek Eşenqūlov,

Qazaqstan halyq aǧartu isiniŋ üzdigi,

Äsettanuşy.

«Jas Alaş».