Bızdıŋ Ertıstıŋ Kereku öŋırınde künı bügınge deiın patşalyq-keŋestık däuırdı köksep jürgen jerlesterımızdıŋ bar ekenı ras. Ondai toptar tarapynan patşalyq Reseidıŋ basqynşylyq joryqtaryn därıpteu, jerımızdıŋ bırtūtastyǧyna jäne tarihi-qūqyqtyq negızdılıgıne küman keltıru, küntızbemızge engızılgen, tıptı engızılmegen keŋestık merekelerdı keŋes kezeŋındegıdei qūrmetteu nemese saǧynyş sezımımen eske tüsıru siiaqty äreketterı baiqalyp-aq tūrady.
Mäselen, 1990 jyly patşaşyl-keŋesşıl top Pavlodar qalasynyŋ negızı 1720 jyly äskeri bekınıs retınde salynǧanyna 270 jyl toluyn saltanatpen toilau maqsatyn jüzege asyrudy köksedı. Abyroi bolǧanda, Kerekudıŋ ziialylary men qoǧam belsendılerı būlarǧa: «Qazaq jerın patşa äskerlerınıŋ jaulap alyp, bekınıs saluyn nelıkten toilauymyz kerek?!» degen qarsy uäj aityp narazylyq bıldırdı.
Būl kezde keŋestık-partiialyq organdarynyŋ äleuetı jürıp tūrǧanymen, jergılıktı bilık tarapynan ädıl şeşım şyǧarylyp, tek «Qala künı» atalyp ötıldı. Sonda da patşaşyl-keŋesşıl toptar osy äreketın ärbır 5 jyl saiyn qaitalap tūrudan tanbady. Bıraq äskeri bekınıstıŋ 275, 280, 285, 290, 295 jyldyǧyn toilau jönındegı ūsynystary da qabyldanǧan joq.
Täuelsız orystıldı basylymdar redaksiiasy būǧan jauap retınde «Pavlodar oblysynyŋ aumaǧy qazaqtardyŋ tarihi mekenı emes, Keŋes ükımetı tūsynda Qyrǧyz (Qazaq. A.Q.) avtonomiialyq respublikasynyŋ qūramyna qosylyp ketken ejelgı orys jerlerı» degen paiymdaularyn jariialap, qoǧamdyq pıkır qalyptastyrudy közdedı.
«Pavlodar geografiia üiı» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ basşysy, jurnalist Aleksandr Vervekin bolsa būl mäselege basqa qyrynan keldı. Patşa äskerlerınıŋ joryq joldaryn zerttegen ol 2016 jyly «Ertıs jäne onyŋ bekınısterı» atty derektı film tüsırdı. Sondai-aq Ertıstıŋ Kereku öŋırınde 1716 jyly Iаmyşev bekınısın tūrǧyzǧan jasaq basşysynyŋ «erlıgın» jūrtşylyqqa därıpteu maqsatynda Reseidıŋ Omby qalasynan «Buhgols joldarymen» atty ekspedisiiany oblys aumaǧyna şaqyrdy...
«Dostyq üiı» kommunaldyq memlekettık mekemesınde 2018 jyly ötkızılgen «Qarttar künı» şarasynda aǧa buynnyŋ jas kezınde BLKJO müşesı bolǧany jäne būl ūiymnyŋ qūrylǧanyna 100 jyl tolǧany maqtanyş sezımımen aitylyp, «Komsomolsy, dobrovolsy» änı şyrqaldy!..
Potanin atyndaǧy tarihi-ölketanu muzeiınıŋ ūjymy qoldaryna qyzyl jalauşalar ūstap tūryp chellendj ötkızdı!.. Sondai-aq ötken jyly 7 mamyrda Estai atyndaǧy mädeniet saraiynda ūiymdastyrylǧan merekelık baǧdarlamada soǧys jyldaryndaǧy maidan änderı, patriottyq änder, tıptı Auǧan soǧysynyŋ internasionalist jauyngerlerı turaly änder de şyrqaldy. Bıraq sol 7 mamyr Otan qorǧauşylar künı ekenıne qaramastan, Qazaqstan Qaruly küşterı jaiynda bırde-bır än şyrqalǧan joq!
Al jyl saiyn 9 mamyrdaǧy Jeŋıs merekesı künı Keŋes ükımetı kezeŋıne qaita oralǧandai küi keşesız! Pavlodar qalasy nemıs faşist äskerlerınıŋ şabuylynan erlıkpen qorǧanǧan Mäskeu, Kursk, Stalingrad siiaqty qaharman qalalardyŋ sanatyna jatpasa da, sondaǧyǧa ūqsatyp parad, teatrlanǧan körınıster ūiymdastyrylady jäne Resei ideologtarynyŋ keiıngı jyldary oilap tapqan jobasy «Mäŋgılık polk» şeruı de ötkızıledı.
Köŋılge eŋ auyr tietını, būl şaralarda soǧys kultynyŋ därıpteluı, QR Prezidentınıŋ qaulysymen bekıtılgen qazaqstandyq kök tüstı Jeŋıs taspasyn keudesıne taǧuşylardyŋ azdyǧy, kerısınşe alabajaq grigorii lentalaryn omyrauyna qadap, qyzyl tudy bastarynan asyra köteruşılerdıŋ köptıgı! Būl rämızderdıŋ Ukrainanyŋ Qyrym, Donessk, Lugansk öŋırlerınde separatizmnıŋ belgısıne ainalǧanyn bıreuler bılmeitın şyǧar, bıraq şeneunıkter de bılmeidı emes, bıledı...
Bızdıŋ oiymyzşa, öz erkımen iadrolyq qarulardy synaudan bas tartyp, atom poligonyn japqan beibıtşıl el Qazaqstanda Jeŋıs künı merekesı basqa formatta ötkızıluı kerek. Euroaziia men Amerikadaǧy memleketter däl sol meiramdy Reseidegıden basqaşa, özındık örnekpen atap ötedı ǧoi.
Jüz milliondaǧan jetımder men jesırlerge, jalǧyzılıktı jandar men mügedekterge qaiǧy-qasıret tarttyrǧan, 50-55 million adamnyŋ ömırın jalmaǧan II düniejüzılık soǧystaǧy Jeŋıs künı merekesın qoǧamdyq oryndarda ysqyryp bi bilep, şattana än salyp toilau dūrys pa?.. «Zūlymdyq imperiiasy» atanǧan Keŋes odaǧynyŋ mūragerı Reseidıŋ ülgısın nege bızder paidalanuymyz kerek? Öz elımızde memlekettık merekeler men atauly künderdıŋ ssenariilerın memlekettık, ūlttyq ideologiialarmen üilestırıp ūiymdastyruǧa zaŋdyq, moroldyq tūrǧydan tolyq qūqymyz bar emes pe?
...Sonymen, 2020 jyly Ertıstıŋ Kereku öŋırın jaulaǧan patşa jasaqtarynyŋ äu basta Pavlodar qalasynyŋ ornyna äskeri bekınısı salynǧanyna 300 jyl, II düniejüzılık soǧystyŋ jeŋıspen aiaqtalǧanyna 75 jyl tolady.
Mejelı merzımge jaqyndap kelemız, köŋılımız küptı, jüregımız qobaljuly. «Aq ordadaǧy ūlyqtar men Kerekudegı äkım-qaralar erteŋgı syn saǧatta qaiter eken?» – degen bır oi sanamyzda sumaŋdap tūr...
Būl kezde keŋestık-partiialyq organdarynyŋ äleuetı jürıp tūrǧanymen, jergılıktı bilık tarapynan ädıl şeşım şyǧarylyp, tek «Qala künı» atalyp ötıldı. Sonda da patşaşyl-keŋesşıl toptar osy äreketın ärbır 5 jyl saiyn qaitalap tūrudan tanbady. Bıraq äskeri bekınıstıŋ 275, 280, 285, 290, 295 jyldyǧyn toilau jönındegı ūsynystary da qabyldanǧan joq.
Täuelsız orystıldı basylymdar redaksiiasy būǧan jauap retınde «Pavlodar oblysynyŋ aumaǧy qazaqtardyŋ tarihi mekenı emes, Keŋes ükımetı tūsynda Qyrǧyz (Qazaq. A.Q.) avtonomiialyq respublikasynyŋ qūramyna qosylyp ketken ejelgı orys jerlerı» degen paiymdaularyn jariialap, qoǧamdyq pıkır qalyptastyrudy közdedı.
«Pavlodar geografiia üiı» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ basşysy, jurnalist Aleksandr Vervekin bolsa būl mäselege basqa qyrynan keldı. Patşa äskerlerınıŋ joryq joldaryn zerttegen ol 2016 jyly «Ertıs jäne onyŋ bekınısterı» atty derektı film tüsırdı. Sondai-aq Ertıstıŋ Kereku öŋırınde 1716 jyly Iаmyşev bekınısın tūrǧyzǧan jasaq basşysynyŋ «erlıgın» jūrtşylyqqa därıpteu maqsatynda Reseidıŋ Omby qalasynan «Buhgols joldarymen» atty ekspedisiiany oblys aumaǧyna şaqyrdy...
«Dostyq üiı» kommunaldyq memlekettık mekemesınde 2018 jyly ötkızılgen «Qarttar künı» şarasynda aǧa buynnyŋ jas kezınde BLKJO müşesı bolǧany jäne būl ūiymnyŋ qūrylǧanyna 100 jyl tolǧany maqtanyş sezımımen aitylyp, «Komsomolsy, dobrovolsy» änı şyrqaldy!..
Potanin atyndaǧy tarihi-ölketanu muzeiınıŋ ūjymy qoldaryna qyzyl jalauşalar ūstap tūryp chellendj ötkızdı!.. Sondai-aq ötken jyly 7 mamyrda Estai atyndaǧy mädeniet saraiynda ūiymdastyrylǧan merekelık baǧdarlamada soǧys jyldaryndaǧy maidan änderı, patriottyq änder, tıptı Auǧan soǧysynyŋ internasionalist jauyngerlerı turaly änder de şyrqaldy. Bıraq sol 7 mamyr Otan qorǧauşylar künı ekenıne qaramastan, Qazaqstan Qaruly küşterı jaiynda bırde-bır än şyrqalǧan joq!
Al jyl saiyn 9 mamyrdaǧy Jeŋıs merekesı künı Keŋes ükımetı kezeŋıne qaita oralǧandai küi keşesız! Pavlodar qalasy nemıs faşist äskerlerınıŋ şabuylynan erlıkpen qorǧanǧan Mäskeu, Kursk, Stalingrad siiaqty qaharman qalalardyŋ sanatyna jatpasa da, sondaǧyǧa ūqsatyp parad, teatrlanǧan körınıster ūiymdastyrylady jäne Resei ideologtarynyŋ keiıngı jyldary oilap tapqan jobasy «Mäŋgılık polk» şeruı de ötkızıledı.
Köŋılge eŋ auyr tietını, būl şaralarda soǧys kultynyŋ därıpteluı, QR Prezidentınıŋ qaulysymen bekıtılgen qazaqstandyq kök tüstı Jeŋıs taspasyn keudesıne taǧuşylardyŋ azdyǧy, kerısınşe alabajaq grigorii lentalaryn omyrauyna qadap, qyzyl tudy bastarynan asyra köteruşılerdıŋ köptıgı! Būl rämızderdıŋ Ukrainanyŋ Qyrym, Donessk, Lugansk öŋırlerınde separatizmnıŋ belgısıne ainalǧanyn bıreuler bılmeitın şyǧar, bıraq şeneunıkter de bılmeidı emes, bıledı...
Bızdıŋ oiymyzşa, öz erkımen iadrolyq qarulardy synaudan bas tartyp, atom poligonyn japqan beibıtşıl el Qazaqstanda Jeŋıs künı merekesı basqa formatta ötkızıluı kerek. Euroaziia men Amerikadaǧy memleketter däl sol meiramdy Reseidegıden basqaşa, özındık örnekpen atap ötedı ǧoi.
Jüz milliondaǧan jetımder men jesırlerge, jalǧyzılıktı jandar men mügedekterge qaiǧy-qasıret tarttyrǧan, 50-55 million adamnyŋ ömırın jalmaǧan II düniejüzılık soǧystaǧy Jeŋıs künı merekesın qoǧamdyq oryndarda ysqyryp bi bilep, şattana än salyp toilau dūrys pa?.. «Zūlymdyq imperiiasy» atanǧan Keŋes odaǧynyŋ mūragerı Reseidıŋ ülgısın nege bızder paidalanuymyz kerek? Öz elımızde memlekettık merekeler men atauly künderdıŋ ssenariilerın memlekettık, ūlttyq ideologiialarmen üilestırıp ūiymdastyruǧa zaŋdyq, moroldyq tūrǧydan tolyq qūqymyz bar emes pe?
...Sonymen, 2020 jyly Ertıstıŋ Kereku öŋırın jaulaǧan patşa jasaqtarynyŋ äu basta Pavlodar qalasynyŋ ornyna äskeri bekınısı salynǧanyna 300 jyl, II düniejüzılık soǧystyŋ jeŋıspen aiaqtalǧanyna 75 jyl tolady.
Mejelı merzımge jaqyndap kelemız, köŋılımız küptı, jüregımız qobaljuly. «Aq ordadaǧy ūlyqtar men Kerekudegı äkım-qaralar erteŋgı syn saǧatta qaiter eken?» – degen bır oi sanamyzda sumaŋdap tūr...
Arman QANİ, Pavlodar qalasy
