Ermek Tūrsynov. «Keide özımdı būl ǧasyrǧa jat adam sekıldı sezınemın»

Künı keşe Äl-farabi atyndaǧy QazŪU-dyŋ jurnalistika fakultetınde belgılı kinorejisser, ssenarist Ermek Tūrsynovpen kezdesu öttı. Ekı saǧatqa sozylǧan jiynǧa studentter men oqytuşylar, professorlar qatysyp, tyŋ derekterge qanyq boldy. Qonaqqa qoiylǧan sūraqtardyŋ alǧaşqysy «Beibarys» kinokartinasyna qatysty edı. Ermek Tūrsynov atalǧan filmdı tüsırudegı qyzyqtar men älı jariialanbaǧan tarihi faktılerdı köpke mälım ettı. «Beibarys sūltannyŋ ömır jolyna degen qyzyǧuşylyǧym student kezımnen bastaldy. Eldegı qūjattar men tarihi mälımetterdı zerttegen soŋ, Damask, İordaniia, Palestina jerlerınde boldym. Mysyrda bırneşe jyl tūrdym. Aitpaǧym, sūltan jaily jazylǧan derekter qazaq jerınde bastalǧanmen, jalǧasy arab dalasynda edı. Alǧaşynda Beibarys sūltan jaily film tüsıru oida joq edı. Būl düniege ülken daiyndyqpen keldım. Roman jazdym. Arabşa nūsqasy 100 000 tirajben şyqty. 2 jyldan keiın orysşa, qazaqşa tılge audarylyp, tyŋ derekterdı keŋınen qamtydy. Qazaq dalasynan şyqqan sūltan bala künınde bır tauyqtyŋ qūnyna qūldyqqa satylǧan. Mūny bärımız bılemız. Aita keterlıgı, Beibarystanu arqyly arab zertteulerınen Äl-Farabi turasynda elde joq mol maǧlūmat taptym». Moiyndau kerek, bügınge deiın rejisserdı de, onyŋ atalmyş «Kelın», «Şal» filmderın de köpşılık synǧa aluǧa jüirık edı. BAQ betterınen oqyp, kökeide qalyptasqan osynau pıkırdı bügıngı kezdesu joqqa şyǧardy. Keiıpkerdıŋ är sözın asqan yjdahattylyqpen tyŋdaǧan qauym türlı taqyrypqa tereŋ boilap, sözben jetkızbes emosiiany sezındı. Osy tūsta aita ketu kerek, tyŋdarman men qonaqtyŋ arasynda erkın türde äŋgıme-sūqbat bolyp, orystıldı auditoriia da aqparattan kende qalmady. Tūrsynovtyŋ taŋdai qaǧarlyq qazaqşasyna kuä boldyq. Beibarys sūltan turasynda qyzyqty zertteu eŋbekterın tyŋdai bergımız kelgenmen, özge taqyrypqa auystyq. Rejisser mūnda da tyŋdarmandaryn mezı etken joq, kerısınşe, uaqytty sozuǧa qūlyqty edık. Kezdesude aitylǧandardyŋ bärın mynda qamti almaǧanymyzben, oqyrmandy äŋgıme auanymen jalpy tanystyra keteiık. Ahmetjan Esımov: «Sen ekeumızge qaraǧanda, Geraǧa qazaqylyqqa äldeqaida jaqyn», - degen Gerold Belger turasynda da ädemı estelıkter aityldy. «Gerold aǧamnyŋ barlyq jeidelerı jap-jaŋa, tek ärbırınıŋ şyntaq tūsy könergen edı. Sebebı, ol sol şyntaqqa süienıp, qazaq üşın qanşama eŋbek jazyp qaldyrdy». İä, balamasy Dal men Ojegovtyŋ sözdıgınde de kezdespeitın qazaqşa ataulardy qoldanysqa engızgen de osy Gerold Belger edı. Er eŋbegınıŋ elenuı- uaqyttyŋ enşısı dep qala berdık... Fakultet studentterı öz tülekterın maqtanyş sanaidy. Ermek Tūrsynov ta däl osy jurnalistika fakultetınıŋ 80-jyldardaǧy studentı. Elge mälım, «müiızı qaraǧaidai» professorlar jaiynda da jaqsy taǧylymdama tyŋdai aldyq. Studenttık ömırımen jalǧasqan şet eldegı oqu turaly söz qozǧadyq... Osy tūsta keiıpkerımızdıŋ qazaqylyǧy täntı ettı. Üşqoŋyrdyŋ etegınde ösken bozbala Ermektıŋ özge memlekette jürgendegı eldı saǧynuyn, Los-Andjelesten tüsken ūsynysty ysyryp, Qazaqstanǧa oraluyn öz basymyzdan ötkergendei sezındık. Elım dep kelgen Ermektıŋ 6 ai öter-ötpesten türmege jabylǧanyn da estıdık. Qazaqylyq demekşı, qonaqtyŋ myna sözı oiymyzda qalyp qoidy: «Moda deimız, zaman deimız... Keşe jūmysqa bailanysty bolǧan soŋ, Skriptonit deitın oryndauşyny tyŋdap kördım. Qazaqstandyq eken, «änımen jaryp jatyr» degen soŋ, quandym, jaqsy dünie kütkenmın. Sosyn... Bılmeimın, men üşın muzyka- Qūrmanǧazynyŋ küiı, Mosarttyŋ şyǧarmalary. Men osylardyŋ tuyndysy jazylǧan plastinkany qūşaqtap kelemın. ... Keide özımdı būl ǧasyrǧa jat adam sekıldı sezınemın». Qūrmettı oqyrman, är närsege ekıjaqty qarap üirengen bolaşaq jurnalister bügın ruhani baiyp qaitqanyn aittym. Bır kädeŋızge jarar, bolmasa, oi salar degen nietpen, Ermek Tūrsynovtyŋ kezdesude aitqan sözderımen bölısudı jön kördım: 1. «Japondyq dosymnyŋ Qazaqstanǧa kelgende aitqany bar edı: «Bız senderge qarai jügırsek te, sender bızdı quyp jete almaisyŋdar»,- dep. Bız nege özgege ūqsauǧa, bäsekelesuge, solardyŋ qatarynda boluǧa ūmtyla beremız? Özındık ruhaniiatymyz äldeqaida biık emes pe edı?»; 2. «Auyldy qatty saǧynamyn. Auyz toltyryp aitarlyq auyldarymyz azaidy»; 3. «Qazır ataq aluǧa, festivalǧa kino ūsynuǧa niettı emespın. 10-15 üiden tūratyn kempır-şal qonystanǧan auylda kinokörsetılım jasadyq. Filmdı körgendegı emosiialaryn sözben jetkızu mümkın emes. Sonda: «Osydan artyq qandai Oskar kerek?» dedım»; 4. «Halyq ziialy qauymynan aiyrylypty. Sony tüsındım»; 5. «Ekranǧa şyqqannyŋ bärı kino emes»; 6. «Qazır kompozitorǧa da nota bıludıŋ keregı joq bolyp kettı»; Madina OQAS