Juyrda «El arna» telarnasynan «Şırkın, laif» qazaq teledidaryndaǧy alǧaşqy realti-şou baǧdarlamasy körermenge jol tartty. Qazaq jurnalistikasy tyŋ ideialarmen tolyǧa tüstı. Qaşannan oiyn-sauyq baǧdarlamalarynyŋ körıgın qyzdyratyn änşıler qauymy ekenı belgılı. Ärı -jūrtşylyqtyŋ da estrada jūldyzdaryna degen qyzyǧuşylyǧy erekşe. Sodan bolar būl jobaǧa da jas änşı ūl-qyzdarymyz şaqyrylypty. Bır quantarlyǧy baǧdarlama qazaqylyǧymen közge tüsedı. Ärı jürgızuşılerı de jastaiynan aimaqtyq teleradioda täjıribe jinaqtap, respublikalyq telearnalarda tanylyp ülgergen talapty jas mamandar. Degenmen «ättegenailar» da joq emes. Mäselen, baǧdarlama atauyn aǧylşyn sözımen şūbarlaudyŋ qajetı bar ma edı? Ärine, joba avtorlarynyŋ «Auylda ömır tamaşa» degendı aitqysy kelgenın tüsınıp tūrmyz.
Bıraq «life» («ömır») sözınıŋ ornyna bälkım baǧdarlama atyn «Şırkın-ai» dese de jarar ma edı? Älde ūtymdy, qazaqy basqa atau tapqanda… Taǧy bır qynjyltatyny Mädina Saduaqasovanyŋ «Süigen jürek» änıne tüsırılgen beinestaspasynan keiın (ol da osy «El arna» telearnasynan körsetılgen edı) merzımdı basylymdar teledidarǧa it alyp şyǧudyŋ ersılıgın, qyz-kelınşekterımızdıŋ üide it asyrauǧa üiırsek bolyp bara jatqanyn jazyp, dabyl qaǧyp jatqanda Marjan ärıptesımız tūŋǧyş realit- şouǧa küşık qūşaqtap şyqty.
Şeteldık telearnalaradan tüspeitın, asyp-tasqan bailyǧymen jūrtty özıne qaratyp, oiyn-sauyq keşterınıŋ «hanşaiymyna» ainalǧan Peris Hiltonnyŋ este qalarlyq erekşelıgınıŋ bırı osyndai küşık köterıp jüru ädetı ekendıgın imidj mamandary jiı atap ötedı.. Al mūndai batystyq ideialar qazaqy ūǧymǧa qaşalyqty qonymdy?
Kezındegı auyl ömırın körsetken «Ūiat bolmasyn…» baǧdarlamasynyŋ özınde şarbaqqa äteş bailap qoisa da, ittı studiiaǧa äkelgenın baiqamappyz. Älde men ūmytyp tūrmyn ba? Endeşe, oqyrman kökeiınde jürgen bırneşe saualdy joba avtory, jurnalist Ashat Sadyrbaiǧa joldaǧan edık.
– Şoudyŋ maqsaty ne?
– «Tamaşa ömır – auylda!» ūrany – jobanyŋ basty ūstanymy. Bırlıgı men tırlıgı jarasqan auyldyŋ auyzbırşılıgı, kündelıktı ömırı osy realiti-şouda barynşa äserlı baiandalady. Būl tūsta Elbasymyzdyŋ «Jas mamandardy auylǧa jūmyldyru kerek» degen baǧytyn da negızge aldyq. Iаǧni, körermenge auyl ömırın nasihattau arqyly jastardy kielı mekenge tartu, şaqyru. Sonymen qatar, joba qazaqtyŋ salt-dästürın keŋınen nasihattaidy. Qatysuşy öner jūldyzdarynyŋ jan-jaqty qabıletterın körermenge barynşa qyzyqty etıp körsetedı.
– Qazırgı reitingı qandai?
– Alǧaşqy baǧdarlamadan bastap körıp jatqan körermender öte köp. Reitingı köŋılge qonymdy, bıraq odan da joǧary nätijeler kerek. Būl būryn-soŋdy bolmaǧan joba, sondyqtan jarnamasy da az. Kez kelgen bastamanyŋ bırınşı mausymynan görı ekınşısı köbırek reiting jinaityny jasyryn emes. Bız baǧdarlamany barynşa qyzyqty etıp şyǧaruǧa tyrysudamyz.
– «Dom-2» reseilık realiti şou baǧdarlamasynyŋ qazaqşa köşırmesı emes pe?
– Eşqandai da «Dom 2»-nyŋ köşırmesı emes! Men sızge mūny senımdı türde aita alamyn! Senbeseŋız, ekı jobany alyp qaraŋyz da, salystyryp körıŋız! Ol realiti şoudyŋ maqsaty men baǧyty bölek! Esık aldynda keşkısın bas qosyp otyrǧan sätımızdı körıp aita saluyŋyz mümkın, bıraq ol köşırme emes. Auylǧa barsaŋyz auyl jastary keşke köşege şyǧady, esık aldynda otyryp äŋgımelesedı, būl kädımgı ömırden alynǧan sät. Al «Ne sebeptı döŋgelenıp otyrsyzdar? Osy jerı «Dom-2»-ǧa ūqsaidy ǧoi» deseŋız, onda ony qoiuşy rejisser Mūrat Belgıbaevtan sūrap körıŋız. Būl sol kısınıŋ ideiasy. Sondai-aq, bız būl jerde mahabbatymyzdy ızdep jürgen joqpyz, bız auyldan şyǧyp qalaǧa kelgen jäne auyldy ūmytyp qalǧan, qazaqi bolmysyn joǧaltyp bara jatqan jastarymyzǧa oi tastaimyz, körsetemız, aitamyz. Būl jobanyŋ janry bölek, älı bızdıŋ otandyq televideniede damymaǧan. Bıraz ärıptesterımızdıŋ ürke qarauy da sol sebeptı bolar.
– Marjan hanymǧa it qūşaqtatu kımnıŋ ideiasy jäne qazaq ittı üige kırgızbeitın edı, būǧan ne deisız?
– Marjannyŋ qolynda it emes, kışkentai ǧana küşık. Ony özı alyp şyqty. Ne üşın alyp şyqqanyn özınen sūraǧan dūrys bolar. Tüsırılım barysynda ol küşıktı üige alyp kırgen joqpyz. Qazaqtyŋ dästürı men tyiymdarynan jaqsy habarymyz bar. Ondai närselerge qatty qaradyq. Mäselen qyzdar siyr sauyp, nan japqanda bastaryna oramal taqtyq. Būl qazaqy tyiym, bır jaǧynan gigiena. Şou jasaimyz dep qyzdardy jalaŋbas siyrǧa jıberıp qoiǧan joqpyz.
– Būl itke qanşa qarjy ketıp otyr jäne qaidan aldyŋyzdar?
– İttıŋ qūny 200 AQŞ dollary-au şamasy, naqtysy esımde joq.
Sız ne deisız?
Arman ÄUBÄKIR, «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq portalynyŋ direktory :
– Qazaqtan söz artylǧan ba? «Bır it körıp üredı, bır it erıp üredı», «İttı iesımen qinasyn», «İt adamnyŋ qūlaǧy», «İt semırse, iesın qabady», «İt asyrasaŋ syrttannan, qoi bermeidı qoradan», «İt qappas deme, at teppes deme», «İt segız tauyp, elden aspaidy, eşkı egız tauyp, qoidan aspaidy» degen sekıldı naqyl sözderdı qazekeŋ baiaǧyda-aq aityp tastaǧan-dy. İt qūrmetteledı «jetı qazynanyŋ bırı» dep. Äitse de, itıŋ törge ozdyrǧan emes. «Jetı qazynanyŋ» bırı bolsa da, adamnan asqan qūrmet körsetılmegen ǧoi. Būl künde adamnan syily maqūlyqtar dastarhannan as ışıp, jaily tösekte kerılıp-sozylyp jatqanyn körıp qairan qalasyŋ. Mysyq-itın öz balasynan artyq köretın europalyqtardyŋ kempır-şalynyŋ kesapat ädetın qazaqtar da jūqtyra bastady. İt-mysyǧymen «süiısken» qazaq qyzdarynyŋ qylyǧyna ne deuge bolady? Han sarailaryn altyn qarǧybau taǧyp, kümıs şynjyrmen bailanǧan töbetterıne küzetken qaltalylar da kezdesedı. Asyp-tasyp bara jatqan älgındei auqattylardyŋ jaqsylyǧy itınen artylmaidy. Bır qazaqty kiımın bütındep, tamaǧyn toidyrsa, ol itınen kem emes qoi…
Äzırlegen Janar Eldosqyzy
