«Aq sisa aqyn Mūsa ötken Aqbettauda…»

Qalyŋ qazaqqa «Aq sisa» änı­men keŋınen tanylǧan Jaiau Mūsa Baijanūlynyŋ tu­ǧanyna 175 jyl toluyna orai Baianauyldyŋ Moiyldy al­qabynda dübırlı toi öttı. Baianauyldyŋ bırtuar per­zent­terı qūrmetıne jasalǧan ta­lai toidyŋ kuägerı bolǧan osy alqapta būl joly da aqboz üi­ler tıgılıp, jeroşaqtarda qa­zan köterılıp, änşıler dom­by­rasyn sailasa, atbegıler säi­­gülıkterın kermege ba­i­la­dy. Töŋırek tügeldei körınetın töbe basyna or­natylǧan Jaiau Mūsa babamyzdyŋ su­re­tıne qarasaŋyz, bügıngı ūrpaqtarynyŋ qa­re­ketıne külımsırei köz tıgıp, batasyn berıp tūr­ǧan tärızdı. Mıne, kümbırlep küi oi­nal­ǧan soŋ, sahnaǧa şyqqan aqyn jıgıt arnau öleŋınıŋ tiegın aǧytty. Toiǧa ji­nalǧan qa­uym oblys äkımınıŋ oryn­basary Ä.Q. Ǧa­­lymovanyŋ qūttyqtau sözın tyŋdaǧan­nan ke­iın Baianauyl audanynyŋ önerpaz­da­ry «Qa­ra jorǧa» biın biledı.

Oblys deŋgeiındegı būl toiǧa alys-jaqynnan kelgen qadırmendı qonaqtar da köp eken. Solardyŋ arasynan alǧaşqy bolyp söz alǧan Qazaqstan Jazuşylar odaǧy basqarmasy töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary, aqyn Ǧalym Jailybai ke­lıstı sözımen körıktı oi örbıttı.

– Jaiau Mūsa babamyzdyŋ şyǧar­ma­şy­­lyǧy turaly pıkırler älı qalyptasyp bol­ǧan joq. Jazuşy Zeitın Aqyşevtıŋ ro­­many men bıraz zertteu maqalalar ja­zyldy. Ahmet Jūbanov pen Boris Er­za­ko­vichtıŋ maqalalarynda Jaiau Mūsanyŋ än­şılıgı, şyǧarmaşylyǧy söz boldy. De­genmen mūnyŋ bärı sol zamanda keŋes ökımetınıŋ qas-qabaǧyna qarap aityldy. Endıgı uaqytta babamyzdyŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧy jaŋa däuır tūrǧysynan zerdelenuı tiıs. Jaiau Mūsanyŋ qai­rat­ker­lıgı, küreskerlıgı baǧamdalǧany jön. Önerı de san qyrly. San aluan aspapta oinai bılgen ol qazaq muzykasyna jaŋa sipattar engızgen. Mıne, osyny tereŋ zert­teu üşın Qazan, Omby men Orynbor ar­hiv­terın aqtaru kerek. Jalpy, Jaiau Mūsa kü­resı – äleumettık küres. Sonyŋ astaryna üŋılıp, oi-pıkırler tüigen oryndy.

Jaiau Mūsa Şorman äuletınen qiianat körgen dep, jalaŋdyqqa ūrynu jön bolmaidy. Şor­manovtar – qazaqtyŋ baǧy men qū­ty­na bıtken äulet. Sol sebeptı Şorman tū­qy­my jaily da jaŋa zaman sözı aityluy tiıs dep oilaimyn. Öz basym Jaiau Mūsa ba­bamyzdy ūrpaqqa tanytu maqsatynda «Aq sisa» poemasy men maqalalar jaz­dym. Ol jaqynda kıtap bolyp basyldy, – degen Ǧalym Jailybai aǧamyz sözınıŋ soŋynda «Aq sisa» poemasynan üzındı oqyp berdı.

Jūrt belgılı jazuşy Änes Saraidyŋ sözın de ūiyp tyŋdady. Jazuşy aǧamyz Jaiau Mūsa ömırıne toqtala kele, Ertıstıŋ boiyndaǧy qazaqtardyŋ orys otarşyldyǧynan şekken zardabynyŋ älı künge deiın tolyqtai öşpegenın tılge tiek ettı. Sonyŋ bırı – Pavlodar qalasy ata­uy­nyŋ myzǧymai, patşa zamanyn eske sa­lyp tūrǧany. Änes Sarai: «Qazaqqa ketken ese­sın qaitaratyn kün tudy. Olai bolsa, ob­lys ortalyǧy atauyn özgertpei bol­mai­dy», – dep jūrtqa taǧy bır märte qoz­ǧau saldy.

Moiyldy alqabyndaǧy toiǧa Jaiau Mūsanyŋ ūly Salyq, qyzdary Anna men Käsıpten taraǧan ūrpaqtary da kelıptı. Jaqsynyŋ tūiaqtary atynan belgılı aqyn Arman Qani söz söilep, öleŋ oqydy. Ol – Jaiau Mūsanyŋ jienşary. Al törtkül dü­nie esımıne qanyq aqyn, qoǧam qai­ratkerı Oljas Süleimenov – Jaiau Mūsaǧa ne­mere tuys. Toida Oljas aǧanyŋ Parij qa­lasynan joldaǧan qūttyqtau haty oqyldy. Äigılı änşı, muzykant Jaiau Mūsa to­iyna orai Pavlodar qalasynda dästür­lı änşılerdıŋ aimaqtyq baiqauy ötkızıl­gen edı. Atalmyş baiqaudyŋ qazylar al­qa­syna QR-nyŋ Halyq ärtısı Qairat Bai­­bo­sy­nov töraǧalyq ettı. Moiyldydaǧy toi sah­nasynda baiqauǧa qatysqan än­şı­ler or­taǧa şaqyrylyp, syi-siiapattar ta­bys etıl­dı. Jüldegerler jaiynda aitar bol­­saq, III oryndy – astanalyq Äbılhan Nūr­­bolat, II oryndy – pavlodarlyq Samal Ja­kupova, I oryndy baianauyldyq Bekzat Äbıl­din ielendı. Al baiqaudyŋ bas jül­desı astanalyq jas änşı Syrym Mū­ha­med­ja­novqa būiyrdy. Syrym qazırgı uaqytta As­tanadaǧy Qazaq ūlttyq öner uni­versitetınıŋ studentı eken, Qaraǧandy ob­lysy Jaŋarqa audanynyŋ tumasy.

Jas änşılerge sonymen bırge atauly syi­lyqtar da berıldı. QazKSR-nıŋ eŋbek sı­ŋırgen ärtısı Jabai Toǧandyqov atyndaǧy syilyqty Dina Nazarbekovaǧa Ekıbastūz qalasy äkımınıŋ orynbasary N.M. Küljan tapsyrdy. Qazaqtyŋ toiynyŋ körkı pal­uan­dar küresı men at bäigesı emes pe? Boz kılem üstındegı beldesuler tüs auǧanşa jal­ǧasyp, soŋynan at bäigesıne kezek tidı.

Ädettegıdei eŋ aldymen jüirıkter toq bäigege jıberıldı. On jetı şaqyrym qaşyqtyqty bırınşı bolyp Qaraǧandy ob­lysynyŋ Taŋşolpan atty jüirıgı aiaq­tady. Baianauyl ūlttyq parkınıŋ Talan­tli­vyi degen säigülıgı – ekınşı, Qaraǧandy ob­lysy Būqar Jyrau audanynyŋ aty üşın­şı keldı. Alaman bäigege qosylǧan 12 attyŋ bärı bas jüldege tıgılgen jeŋıl kölıkten dämelı edı. Äitse de «bap şaba ma, baq şaba ma» degen ǧoi. Däl solai boldy da. Toǧyzynşy ainalymda oq boiy ozyp kele jatqan jüirık būrylysta ek­pının tejei almai, bäige jolynan şy­ǧyp kettı. Söitıp, bäigenıŋ aldyna Qa­ra­ǧandy oblysy Şet audanynyŋ Taiqasqa atty jüirıgı şyqty. Soŋǧy onynşy ai­nalymdy bırınşı bolyp aiaqtaǧan osy jüi­rıktıŋ iesı Erlan Ahmetovke su jaŋa jeŋıl kölıktıŋ kıltı tabys etıldı. Ekınşı jüldege Baianauyl audanynyŋ – Kochevnik, üşınşı jüldege Pavlodar qalasynyŋ Ai­qasqa atty jüirıgı ılıktı. Aitpaqşy, Jaiau Mūsa toiynan ekıbastūzdyqtar da jülde­sız qaitpady. Kiız üiler baiqauynda Ekı­bastūz qalasynyŋ aqboz üiı ekınşı oryn­dy ie­lendı. Osy segız qanatty üide toi qo­naq­taryn kütken qala äkımdıgınıŋ mä­de­niet bölımı men «Atamūra» mädeni or­ta­lyǧy qyzmetkerlerınıŋ eŋbegı aldaǧy kez­de de jana bersın.

Janargül SÄDUAQAS, Pavlodar oblysy,

«Alaş ainasy».