Qoilybai ASANŪLY, filologiia ǧylymynyŋ kandidaty, dosent, aitys önerın zertteuşı ǧalym:
– Qoilybai aǧa, būrynyraqta sızdı qolyŋyzdaǧy dombyraŋyzben aitystyŋ qaq törınen köruşı edık, bıraq soŋǧy jyldary körınbei kettıŋız, söitsek, qazaqtyŋ osy bır kielı önerın ǧylymi jaǧynan zertteuge kırısken ekensız. Bügınde tıptı sonau Arqadan Alatauǧa kelıp, doktorlyq dissertasiia qorǧap otyrsyz. Ǧylymi eŋbegıŋızde sız «söz barymtasyn» köne zamandardaǧy şyǧu tarihynan berı bügınıne deiın qarastyrǧan bolarsyz…
– Täuelsızdık alǧannan keiın bız özımızdıŋ ruhani qūndylyqtarymyzǧa qaitadan täuelsız eldıŋ közqarasymen qarai bastadyq. Tarihymyzdy tügendep, köneden qalǧan jädıgerlerımızge qaita üŋılıp, tarazylau mümkındıgı tudy. Al oǧan deiın bärıne de keŋestık imperiianyŋ közımen baǧa berıp keldık. Mysaly, qazaq jurnalistikasyn san jyldar boiy «Dala uälaiatynyŋ gazetı» men «Türkıstan uälaiatynyŋ gazetınen» berı tarqatyp keldık. Tıptı älı künge «Qazaq», «Aiqap» basylymdaryn negızge ala otyryp, «jalpy, ūlttyq jurnalistikanyŋ negızı HH ǧasyrda qalandy» deimız. Jaraidy, onymen kelıseiık, bıraq osy HH ǧasyrǧa deiın Altaidan Atyrauǧa, Alataudan Arqaǧa deiıngı baitaq jerımızde aqparat qalai taraldy degen sūraq tuady emes pe? Şynynda da, jurnalistikanyŋ elementı qazaq dalasynda erteden qalyptasqan, aqparat taratudyŋ dalalyq ülgısı bolǧan. Onyŋ basynda qazaqtyŋ bi-şeşenderı, jyraulary jäne aitys aqyndary tūrǧan. Köne türkı däuırınde halyq şyǧarmaşylyǧynyŋ alǧaşqy bastaularynyŋ barlyǧynyŋ da boiynda aqparattyq sipat bar. Mysaly, geologiia, arheologiia ǧylymy bolsyn, jer qoinauynan qanşama ǧasyr būryn jerlengen adamdardyŋ qaŋqalary, ydys-aiaq, kiım-keşek t.b. tauyp, soǧan qarap sol däuırdıŋ käsıbın, tūrmys-saltyn, nanym-senımın, dünielık közqarastaryn anyqtap jatady ǧoi. Iаǧni sondai materialdyq jädıgerlerge qarap, uaqytqa baǧa berıp jatamyz. Al söz degen – ǧasyrlar boiyna atadan balaǧa mūra bolyp kele jatqan qasiet, olai bolsa, bızge nege sözdıŋ astaryna, etimologiiasyna üŋılıp, bi-şeşender, danalar, aqyndar aitqan sözge qarap, solardyŋ qozǧaǧan problemalaryna qarap, babalarymyz ǧūmyr keşken däuırlerge saraptama jasamasqa?!. Aitystyŋ tarihyna üŋıler bolsaq, «aitystyŋ altyn ǧasyry» dep osy HIH ǧasyrdy aituǧa bolady. Şynynda, el älı künge tamsana aitatyn Kempırbai men Şöje, Bırjan men Sara, Süiınbai men Qataǧandardyŋ, Jambyl babalarymyzdyŋ aitysy osy ǧasyrda ötken. Negızı, är däuırde, är qoǧamda belgılı bır önerdıŋ türı beleŋ alyp, ülken rölge ie bolyp otyrady. Mysaly, halyqtyŋ mamyra-jai tırşılıgın suretteitın ertedegı tūrmys-salttyq jar-jar, aujar, ölı men tırınıŋ aitysy, bädık jyrlary bolsa, jyraular poeziiasy attyŋ jaly, tüienıŋ qomynda qazaq halqynyŋ jaugerşılık zamanynda düniege kelgen. Onda arqany keŋge jaiyp, alty qanat aq üide dastarqandy jaiyp tastap, maqamdap aitysatyndai jaǧdai bolmaǧan. El basyna kün tuǧan jaugerşılık zamanǧa sai, jyraudyŋ bır qolynda naiza, ekınşı qolynda dombyra bolǧan. Aqtamberdı, Jiembet, odan ärı Marǧasqa men Dospambet, Şalkiız, Qaztuǧannyŋ jyrlaryn oqyǧanda beinebır jauǧa şapqaly tūrǧandaǧy patriottyq ruhty sezesız. Būl jyraular poeziiasy HIH ǧasyrda attan tüsıp, aqyndar aitysy qoǧamdyq arenaǧa şyqqan. Jyraulardyŋ soŋǧy tūiaǧy dep Mahambetterdı aituǧa bolady. Sondyqtan sol kezdıŋ ekonomikalyq-äleumettık tūrmysynyŋ barlyǧy aitysta bederlenıp tūr. Joǧaryda aityp ketken Bırjan men Sara, Äset pen Yrysjan, Jambyl men Aikümıstıŋ aitystary osyǧan mysal bola alady. Kele-kele orystandyru saiasaty küşeie bastaǧanda, tıptı nadandyq pen ǧylymnyŋ aitysy degen de paida bolǧan. Oǧan deiın, senseŋız, nadandyq degen ūǧym qazaq saharasynda bolmaǧan. Mırjaqyptardyŋ «Oian, qazaq!» degen tūsy halyqtyŋ tūnjyrap, ülken küizelıske ketken kezı edı. Bıraq sol tūstarda da aitys jürıp jatqan. Bylai qarasaŋyz, keŋes däuırınde aitys bolmaǧan sekıldı körınedı, bıraq negızınde olai emes. Men zertteu barysynda baiqadym, kerısınşe, keŋes däuırınde üzbei aitys bolyp otyrǧan. Bır qyzyǧy, kommunistık ideologiia aŋyz äŋgımeler, ertegıler, batyrlar jyrynan bastap, jyraular poeziiasyn mansūqtap tärk etkende, jalǧyz osy aitysqa kommunister oŋ peiılmen qaraǧan eken. Nege degen zaŋdy sūraq tuady ǧoi. Söitse, aitys naǧyz propaganda, iaǧni ügıt-nasihatşyldyq sipatqa ie ekendıgın kommunister jaqsy aŋǧaryp, öz igılıkterıne paidalanudy közdeptı.
– Sonda, sızdıŋşe, tıptı ideologiialanǧan, keŋestık saiasattyŋ soiylyn soqqan aitysty da aitystyŋ sanatyna qosuǧa bola ma?
– Kommunistı maqtasyn, Lenindı därıptesın, «oi, olar söittı ǧoi» dep kınälap, ol aitystardy joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Būl – bügıngıdei sanasy oiau, örkenietke ūmtylǧan ūrpaqqa jaraspaityn ädep. Sebebı eger bız de sol aqyndardyŋ ornynda bolsaq, solai jyrlar edık. Meilı qandai bolsyn, ol aqyndar öz missiiasyn atqaryp, aitysty öltırmei aman alyp qaldy. Qaita barlyq janrlarǧa tyiym salǧan tūsta Qūdaidyŋ qūdıretımen kommunisterdıŋ osy önerge tüzu qaraǧandyǧynyŋ arqasynda bız bügın qanşama tarih betterın tırıltıp otyrmyz. Eŋ basty tarihi qūndylyq – osy. Soǧys kezınde aitys halyqqa ruh beretın, nasihatşyldyq qūraly retınde keŋ örıs aldy. Sol kezderdegı aqyndardyŋ aitysyn oqysaŋyz, qaru-jaraqtyŋ türlerıne, tıptı oqtyŋ qalai şyǧatynyn, oǧan neşe kelı qorǧasyn ketetınıne deiın aitylǧanyn oqyp, taŋǧalasyz. Sol tūstaǧy zeŋbırek, katiuşalardyŋ, ūşaqtardyŋ attaryn qarapaiym qazaq aqyndary qaidan bıldı deisıŋ. Demek, memleket aitys aqyndaryna barlyq mälımetterdı berıp, olardy kädımgıdei daiyndaǧan. 1985 jylǧa deiın aitys osylai jalǧasty.
Bügıngı aitysty men öte kemelıne kelgen aitys dep aitar edım. Baianǧali Älımjanovpen bır kezdeskende osy aitys jaily äŋgıme örbıdı. Sonda ol kısı: «Türkı halyqtarynyŋ ışınde qyrǧyzdarda, qaraqalpaq, türıkmenderde aitys boldy, bıraq solardyŋ ışınde qazaq qana aitysty saqtap qana qoimai, zamanǧa sai damyta bılgen, al qalǧan halyqtarda ol sonşalyqty qatty dami qoimaǧan», – dedı. Būl tūrǧyda bız qalai desek te, Jürsın Ermanǧa şeksız alǧys aituǧa tiıspız. Sol kısınıŋ bır kezderdegı janqiiarlyq ıs-äreketınıŋ arqasynda aitystyŋ tütını öşpei, bügınde kemeldenıp, käsıbi aitysqa ainaldy. Taspaǧa basylyp, qaǧazǧa tüsken aitys nūsqalaryn alyp qaraŋyz, qoǧamdyq oi aituda, lirikalyq jaǧynan da jazba poeziiasynan asyp tüspese, kem emes. Qazaq bar jerde aitys önerı ölmeidı.
– Özıŋız bertınge deiın aitystyŋ alamanyna aralastyŋyz, tek soŋǧy kezderı ǧana sahnany qoiyp, ūstazdyqqa oiysqandaisyz. Özıŋız tärbielegen şäkırtterım dep kımderdı atai alar edıŋız?
– Aitysta şäkırt degen ūǧym – mekteptegı oquşy sekıldı emes, müldem basqa. Ol aitysqa talaptanuşynyŋ özıne bailanysty. Tegınde şeşendıktıŋ, aqyndyqtyŋ ūşqyny bar balanyŋ qai salada jürse de, boiynda aityskerge tän suyrypsalmalyq, oi jüirıktıgı degen qasietterı qylaŋ beredı. Beinelep aitqanda, balaǧynyŋ bitı bar bala bolmasa, jai «men aityskermın» degen adamnan tük şyqpaidy. Ol sızge jürgızuşılık siiaqty üiretumen qonatyn käsıp emes. Baiaǧydai än salu üşın Bırjannyŋ qasynda jüru kerek ne aitysker bolu üşın Süiınbai syndy aqyndy ızdep baryp bata alatyn kez emes, qūdaiǧa şükır, qazır ızdenemın degen adamǧa aqparat közı, bılım beretın kıtap sekıldı qūraldar jetkılıktı. Osy rette aita ketu kerek, kıtapty köp oqu degen tıl bailyǧynyŋ kepılı bola alady. Alaida soǧan qaramastan, aldyma kelıp, keŋes alǧan bauyrlarymyz joq emes. Ärine, qaitalap aitaiyn, ony arnaiy auditoriiaǧa kırgızıp alyp, «aitys degen osyndai bolady» dep därıs oqyǧan emespın, keŋes pen baǧyt bergenım ras. Qazırgı aqyndarǧa da aitarym sol, aitysker tek suyrypsaluşy deŋgeiınde ǧana, ūiqas quuşy bolyp qalmai, bılımdı bolyp, köp ızdenuı qajet. Qazaqtyŋ auyz ädebietı men jyraular poeziiasy osy rette eŋ keremet ruhani azyq bolary sözsız. Sonymen qatar körkem ädebiet, gazet-jurnal, teledidar, radio, internettı de qaldyrmau kerek. Elımız älemdık örkenietten tysqary jeke dara damyp jatqan joq, sondyqtan älemdık ruhaniiatpen susyndau da şart.
– Tarihqa üŋılsek, bädık aitysy, aujar degen sekıldı türlerı bolǧan. Bügınde olar müldem kezdespeidı. Sol sekıldı aitystyŋ taǧy qandai türlerı bügınge jetpei qaldy?
– Bädık jyrlary būrynǧy dıni nanymdy tanytatyn qazaq tūrmysynyŋ bır bölşegı boldy. Sol siiaqty jar-jar aitu, aujar da… Qoǧam özgergen saiyn adamdardyŋ sana-sezımı, tüisıgı de özgerıp otyrady. Qazırgıdei köpqabatty üilerdıŋ tört qabyrǧasyna qamalǧan zamanda kım bädık aityp otyrady? Al endı aitystyŋ saqtalǧan türlerıne kelsek, süre aitys, türe aitys, qaiym aitys, qyz ben jıgıt aitysy, jūmbaq aitysy türlerı saqtalyp, jaŋaryp, türlengen. Alaida ūmyt bolǧan türlerın de solai qaldyrmai, mäselen, Nauryz meiramynda özımızdıŋ etnografiialyq mädeni dästürımızdıŋ körınıs sipaty retınde älgı bädıktı, jarapazan, aujardy jaŋǧyrtyp otyru kerek. Eşbır ruhani qūndylyq eksponat bolyp qalmauy kerek.
– Aitystyŋ atasy desek bolatyn şyǧar, Jürsın Erman aǧamyz bır sözınde «Eger aitys aǧylşyn tılınde bolǧanda, şouǧa ainalar edı» deptı. Mysaly, bügınde el-jūrt Balǧynbek İmaşev pen Rinat Zaiytovtyŋ orysşa aitysyn qaita-qaita tamaşalap, közderınen jas aqqanşa külıp ärı astarynan taǧylym alyp, bır-bırıne taratyp jürgen jaiy bar. Menıŋşe, būl aitystyŋ zamanaui türlenuı alǧa damuǧa jasaǧan qadamy sekıldı. Osy rette zertteuşı retınde aitystyŋ zamanǧa sai damu formasyn sız qalai köresız?
– Qazırgı aitys aqyndary – tek el ışındegı dana qariialardyŋ sözın ǧana estıp jürgen adamdar emes, bılımdı, jan-jaqty jetılgen azamattar. Ol orysşa da, tıptı aǧylşynşa da sairaidy. Bıraq Balǧynbek pen Rinattyŋ aitysyn men «aitysty būdan bylai orysşa ötkızeiık» degen bastama dep bılmeimın, ol – aşy mysqyl, äjua, orys tıldı qazaqtardyŋ sanasyna jetpei jatqan mäselelerdı ortaǧa salu maqsatyndaǧy tabylǧan täsıl. Ol – joǧaryda otyrǧan keibır aǧalarymyzǧa ana tılımız jaily eskertu. Äitpese orysşa, aǧylşynşa aitysu osy bır önerdıŋ kökjiegın keŋeitedı dep aita almaimyn. Qazaq halqymen bırge bıte qainasyp jasaityn aitys önerı tek qazaq tılınde ǧana ūltymyzdyŋ ruhani şölın qandyrady.
– Bälkım, qazaq bola tūra, qazaqşa bır auyz söz bılmeitın, sondyqtan aitysty «eskılıktıŋ qaldyǧy» dep qabyldai almaityndarǧa osylai köpke ūǧynyqty tılde tüsındıru kerek şyǧar… Sonda baryp olar «e, būl degen kelelı söz aityp, kemeldıkke şaqyratyn öner eken ǧoi» dep moiyndaityn şyǧar?
– Aitysty ana sütınıŋ uyzyna jarymaǧan, öz tılın bılmeitın, jüregınde ruhani quaty joq adamdar ǧana qabyldai almaidy. Qūdaiǧa şükır, baiaǧy kezdermen salystyrǧanda qazır qazaq, äsırese auyl, aitysty aŋsap otyrady. Adam üşın jūtatyn aua, ışetın su qalai qajet bolsa, qazaq üşın aitys önerı de sondai qajet.
– Būrynǧy kezde 30-40 jastan asyp, kemelıne jetkender aityssa, bügınde, baiqadyŋyz ba, aitys «jasaryp» kele jatqandai…
– Keŋes zamanynda, şynynda da, aitysqa Maiasar, Bolman, Taijan sekıldı eludı eŋsergen, tıptı alpysty alqymdaǧan aqyndar şyqqan. Ol kezde bıraq aitystyŋ säl toqyrap tūrǧan tūsy boldy. Bıraq odan arǧy tarihymyzda 9, 13, 15 jasynda dombyra ūstap, şarşy topta aitysqan aqyndar bolǧan. Mäselen, Jambyl babamyz aitysqa alǧaş 9 jasynda şyqqanyn aitady. Sondai-aq Sara Bırjanmen aitysqanda 16-da bolǧan. Mäselen, sportşylardy otyzdan asqan soŋ kärı sanaidy ǧoi, sol siiaqty aqyndyqta da adamnyŋ ışkı quaty, önerge degen qūştarlyǧy, naǧyz kemeldenetın şaǧy sol 30 jasqa deiın. Odan keiın aqyndardyŋ küşı kemıp qalady degen söz emes, bıraq jalyndap, oiyndaǧysyn qoryqpai, bükpei aitatyn kezı – 15-25 jas. Sondyqtan da aitystyŋ «jasaruy» jaŋalyq emes, ol – zaŋdylyq.
– Belgılı aitysker Rinat Zaiytov bır baǧdarlamada «Men aityskerlerdıŋ şapan kiiuıne qarsymyn, tıptı aitysker kerek bolsa, djinsy kiıp, zamanaui ülgıdegı kiımmen sahnaǧa şyǧuy kerek. Sebebı teledidardy qosqan bügıngı bala şapan kigen aqyndy körse, ony ötken tarihtyŋ düniesı dep qana qarap, bügıngı öner dep eş qabyldai almaidy» deidı. Qarap otyrsaq, sözınde jan bar sekıldı. Al sızdıŋ osy tūrǧyda oiyŋyz qalai? Kelısesız be, älde közqarasyŋyz qaişy ma?
– Aitys – qazaqtyŋ töl önerı. Soǧan sai onyŋ ışkı jäne syrtqy mädenietı degen bolady. Sondyqtan aityskerdıŋ halyqtyŋ aldyna qalai bolsa solai şyǧa saluyna bolmaidy. Aityskerdı men şapanyndaǧy oiu-örnegınsız, dombyrasyndaǧy ükısınsız, basyndaǧy börkınsız qabyldai almaimyn. Al sony «bıreuler qabyldai almaidy eken» dep, özgerte saluǧa öz basym tübegeilı qarsymyn. Bız de aitysqa qatystyq, sonda zamanaui kostium-şalbarmen şyqqandar da boldy. Ol bıraq keibır jaǧdailarǧa bailanysty şyǧar. Sondyqtan mındettı türde basyna aiyrqalpaq, jelbegei şapan jamylu emes, bıraq aityskerdıŋ kiımınen qazaqtyŋ ūlttyq naqyşyn joǧaltpau kerek. Mäselen, älgındei oidy aitqan Rinattyŋ özı de zamanǧa üilesımdı oqaly jaǧa kostium kiıp jürdı ǧoi. Aibek Qaliev te sonyŋ jarqyn ülgısın körsetıp jür. Djinsy kiiu degen müldem dūrys emes.
– «Arqada aitys ötse, Amanjol Ältaev jeŋedı, oŋtüstıkte Bekarys jeŋedı, aitysta da sybailastyq bar» degen siiaqty el ışınde bır közqaras bar. Osy qanşalyqty şyndyqqa janasymdy ne bolmasa jaŋsaq pıkır?
– Men özım de däl osyndai bolmasa da, «soŋǧy jyldary sahnadan osy bır on-on bes aqyn tüspei qoidy-au» degen oida jüretınmın. Bıraq osy doktorlyq jūmysymnyŋ barysynda bır närsege közım jettı: eger Amanjol jüldenı jeŋıp alsa, ne Bekarys bas jülde alsa, ol, rasynda, älgı aqyndardyŋ myqtylyǧynan eken. Bükıl aitystardyŋ taspasyn, sosyn soŋǧy kezde şyqqan aitystyŋ tomdyǧyn qarasaŋyz, özıŋız de būǧan köz jetkızesız. Ataly söz aityp, qoǧamnyŋ kelelı mäselesın köterıp jürgen, şynynda da, Baianǧali Älımjanov, Serık Qūsanbaev, Qonysbai Äbılov, Äselhan, Äsiia, Amanjol, Mūhamedjan, Aibek, Bekarys, Rinat, Balǧynbek syndy aityskerler eken. Al qalǧandary jeŋıske jete almai jatsa, demek, olardyŋ älı öspegendıgı, älı de älsız tüsıp jatqany. Taǧy da qaitalap aitamyn, men būl salada oqydym, zerttedım, üŋıldım. Doktorlyq taqyrybymnyŋ özı qoǧamdyq maŋyzy bar, ūlttyq müddenı nasihattaityn jyrlar edı. Sonyŋ ışınde men osy aqyndardyŋ jyrlaryna erıksız oraldym. Öitkenı menıŋ ızdegenım osylardan tabyldy.
– Aityskerler zamanynda sal-serıler sekıldı el arasynda ülken qūrmetke bölenıp, barǧan jerlerınde at mıngızıp, şapan jauyp degen sekıldı syi-siiapaqa ie bolyp jürdı. Qazır de aityskerler aitys saiyn jaŋa kölıktıŋ iesı bolyp jatady. Alaida ol aityskerdıŋ eŋbegıne laiyq şynaiy marapat bola ala ma? Älde älı de bolsa olarǧa qoǧam men memleket tarapynan qoldau qajet pe?
– Jalpy, jülde jaily aitsaq, tarihtan bır mysal keltıreiın. Süiınbai men Qataǧannyŋ qyrǧyz jerınde ötken aitysynda qyrǧyz manaby jeŋıske jetken Süiınbaidan «Jüldeŋe ne sūraisyŋ?» – deidı. Sonda Süiınbai: «Alty qanat aq orda, şaŋyraǧy altyn, uyǧy kümıs bolsyn, maŋaiynda myŋǧyrǧan maly, tıptı esıgınde küŋı bolsyn», – dep sipattaityn edı ǧoi. Būl qarap tūrsaq, önerdıŋ qūndylyǧyn bıldıretın edı. Sebebı ekınıŋ bırı aitysker bola almaidy, attyŋ jaly, tüienıŋ qomynda suyryp salyp aitysu degen oŋai şarua emes. Qazırgı aitys aqyndary da jüldeden kende emes. Osy eŋbegımdı qorǧardyŋ aldynda men Jürsın Erman aǧamyzdyŋ aldynda boldym, sonda ol kısı «osy uaqytqa deiın aityskerlerge 150-den astam maşina taratqan ekenmın» dedı. Şetelde bır änşı bır klipke tüsıp, ne bır taspasyn şyǧaru arqyly ne kinoǧa tüsıp, millioner, milliarder bop jatqanda, qazaqtyŋ aityskerlerı eldıŋ mäselesın köterıp, bes-alty kölık mınse, ony keibıreuler sekıldı köp körudıŋ qajetı joq. Olardyŋ barlyǧynyŋ da şıkıreiıp, baiyp otyrǧany şamaly, aǧaiyn-tuysy bar degendei, bärıne qarailasady ǧoi. Alsyn, aityskerdıŋ qos-qos kölık mıngenınen qazaqtyŋ bailyǧy kemıp qalmaidy.
– Äŋgımeŋızge rahmet.
Alaşqa aitar datym…
Menı bügınde bır mäsele qatty alaŋdatady. Ol – tılımızdıŋ taǧdyry. Öitkenı öner de, tarih ta, mädeniet te, ädebiet te, baspasöz de tılge kelıp tırelıp tūr. Qazaq tılı memlekettık tıl dep jariialanǧanymen, älı künge onyŋ qoldanys aiasy keŋeimei otyr. Täuelsızdık alǧanymyzǧa 20 jyldai bolsa da, älı künge Pavlodar, Petropavl syndy ırı-ırı qalalarymyz orys atauynda. Odan keiın üş tūǧyrly tıl degen saiasat şyqty. Bylai qarasaq, qazaqtyŋ balasy orysşa da, aǧylşynşa da bıluı kerek. Bıraq osy saiasattyŋ jaqsylyǧymen qatar, jaman da jaǧy bar, iaǧni ol özı endı köterılıp kele jatqan tıldı müldem tūqyrtyp tastaidy. Mysalǧa aitsaq, tıldı damytuǧa 150 teŋge aqşa bölınse, onyŋ 50-ı orysşaǧa, 50-ı aǧylşynşaǧa bölınıp ketedı de, qazaqşaǧa da sondai ǧana qalady. Al älgı tılder onsyz da örkendep, damyp ketken tıl, qazaq tılınıŋ küiı olardyŋ qasynda köş keiın qalyp qoiǧan. Sondyqtan da tuǧan tılımnıŋ taǧdyry qatty alaŋdatady…
Märiiam ÄBSATTAR,
«Alaş ainasy».
