Abzal QUANYŞŪLY, dästürlı änşı: Senerım — Alla, tūǧyrym — halyq

- Abzal, sız aspandaǧy aqquǧa ün qosyp, dästürdı därıptegen düldül änşıler Qairat Baibosynov pen Bekbolat Tıleuhanovtyŋ şäkırtısız. Sızdı «Ūstazdan joly bolǧan änşı» desek, qatelespeitın şyǧarmyz…

- Jalpy, menıŋ öner jolyna tüsuıme septıgın tigızgen azamattar köp boldy. Äŋgımenı ärıden bastasam, tuyp-ösken jerım — Qaraǧandy oblysy, Qarqaraly audany Keŋes odaǧynyŋ batyry Nūrken Äbdırov atyndaǧy auyl. Bızdıŋ auyldan aqyn da, batyr da, jurnalist te, satirik te şyqqan. Sahna saŋlaǧy, KSRO halyq artisı Şolpan Jandarbekova da sol qasiettı mekende düniege kelgen. Jarty ǧasyr ömırın farabitanuǧa ar­naǧan Aqjan Maşanidıŋ de kındık qany sol jerge tamypty. Respublikaǧa aty tanymal jurnalist Tıleuqabyl Baitūrsynov tuǧan naǧaşym bolyp keledı. Jetı jyl semıp qalǧan ekı büirekpen alysyp, aqpan aiynda 42 jasynda ömırden ötken Martbek Toqmyrzamen bır üzım nandy böle jegen bölemız. Osyndai aituly azamattardyŋ arasynan ūly köşke ılesıp, qolyma qara dombyramdy ūstap şyqqan jaiym bar. Öz atam Jūmanbai da zamanynda Qarqaraly, Aqtoǧai, Balqaş öŋırıne şeşendıgımen tanymal bolǧan körınedı. Kezınde Aqseleu aǧamyz jazyp, būrynǧy «Mädeniet jäne tūrmys» jurnalyna jariialaǧan «Jyndy Ysqaq­tyŋ äŋgımelerı» degen äŋgımedegı keiıpker Ysqaqtarmen qatar jürgen eken. Bıraq men atamdy körgen emespın. Äkem änşılıgımen, qara sözge des bermeitın şeşendıgımen auyl-aimaqqa mälım azamat. Taiauda ǧana 63 jasqa toldy. Bır qyzyǧy, äkem batystyŋ dästürlı än mektebın jaqsy köredı. Bızdıŋ bala künımızde Mūhittyŋ «Ainamköz», «Ülken aidai», «Kışı aidaiyn» «ännıŋ töresı osylar» dep auzynan tastamaityn. Anam da äu bastan otyrǧan jerın änge bölep, dumanǧa ainaldyryp otyratyn sauyqşyl jan. Maǧan öner sol kısılerden darysa kerek. Eŋ alǧaş bes jasymda Jeŋıs künı merekesınde Mūqan Tölebaevtyŋ «Kestelı oramal» änın oryndadym. Qyzyq bolǧanda, eldıŋ aldynda tūryp, ekınşı şumaǧyn ūmytyp qalmasym bar ma?! Jūrt qol şapalaqtap, qolpaştap jatyr. Qipaqtap ärı tūrdym, berı tūrdym. Baianmen süiemeldeuşı ūs­tazym Meiram Ärınov qaiyrmasyn qaita-qaita oinaidy, bıraq şumaǧyn endı aitaiyn desem, tük esıme tüspeidı. Būl qorlyqqa küiıp ketkenım sonşalyq, sahna syrtynda tūrǧan äkeme mūŋymdy şaǧyp, al kep baqyryp jylaiyn… Sodan bastap äkem, Aiman degen dombyraşy apaiym menı önerge tübegeilı baulydy. Keiınnen mektep direktory Jänıbek Jamanqūlov, auylymyzdyŋ basşylary marqūm Salyqbai Narymbekov, Kökenai Mūstaǧūlov, Erniiaz Ahmetchin degen auyl azamattary tıreu bolyp, naǧaşym Tıleuqabyl Baitūrsynov 1989 jyly Almatydaǧy A.Jūbanov atyndaǧy mektep- internatqa alyp keldı.

- Sız ol kezde neşe jasta edıŋız?

- On ekı-on üş jastaǧy balamyn. Auyldan bırınşı şyqqan betım. Jer jannaty — Jetısu, Alatau bökterındegı Almaty men üşın arman qala, älemde teŋdesı joq şahar. Almasy ülken qalaǧa bala kezımnen qatty ǧaşyqpyn. Qazır eldıŋ bärıne Astana qandai ystyq körınse, maǧan Almatynyŋ älı künge deiın orny bölek. Eŋ bırınşı kelgende jurnalist aǧamyz Säulebek Jämkenovtıŋ üiıne toqtaǧanbyz. Sol kısı muzykalyq mektepke ertıp apardy. Jolym bolyp, dombyra klasyna oquǧa qabyldandym. Mektepte Bekbolat Tıleuhanov än fakultativınen sabaq beredı eken. Ol kısı sol kezde konservatoriianyŋ ekınşı älde üşınşı kurs studentı-tın. Maǧan äp degen­nen İman Jüsıptıŋ änın üirettı. Menıŋ tūŋǧyş ret üirengen dästürlı änım osy edı. Keiın Jüsıpbek Elebekovten därıs alǧan Qanat Qūdaibergenovtıŋ qolyna tüstım. Qanat aǧa «mynau, senıŋ elıŋnıŋ änı» dep Aqylbaidyŋ änımen tanystyrdy. Keide «bala, auylyŋdy saǧynǧan bolarsyŋ. Aqylbaidyŋ änın aitşy, Aqylbaidyŋ änın senen artyq aitatyn adam joq» dep, qanattandyryp, maqtaŋqyrap alatyn. Ne kerek, Jūbanov mektebınde altynşy synyptan, segızınşı synypqa deiın oqydym. Joǧaryda atap ötken bölem Martbek Toqmyrza «KazGu»-dıŋ jurnalistika fakultetın 1992 jyly bıtırıp, elge jol jüretın boldy. Men ülken qalada jalǧyz özım qalmaiyn degen oimen, Qaraǧandydaǧy Tättımbet atyndaǧy muzykalyq kolledjge tüsıp, böleme ılesıp, auylǧa qaittym. Martbek aǧam oblystyq telearnaǧa jūmysqa tūrdy. Qaida ıstese de, menı ūmytpaityn. Ülken kömegı tidı. Änderımdı jergılıktı radioǧa jazdyryp, telearnaǧa habarlar tüsırttı. Mūnda da dombyra klasynan bılımımdı jalǧastyrdym. Än sabaǧyn qosymşa Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Meiırhan Adambekov jürgızetın. Ol kısı Bırjan saldyŋ «Syrǧaqty», Mädidıŋ «Qarqaraly», «Qarakesek», t.b.änderdı boiyma sıŋırdı. Özım bala kezımnen halyq artisı Nūrǧali Nüsıpjanovqa qatty elıkteitınmın. Bertın kele, marqūm Jänıbek Kärmenovtıŋ änderın köp tyŋdadym. 1993 jyly Jüsıpbek Elebekov atyndaǧy I oblystyq dästürlı änşıler baiqauy ötıp, diplomant atandym. Osy sätten bastap dästürlı önerge bırjola bet būrdym…

- Kielı öner — küişılık qol bolmady ma?

- Dombyradan Şoqanbaev Äbıltai degen aǧam sabaq berdı. Bıraq qanşa respublikalyq küişıler baiqauyna qatyssam da eşqandai jülde almadym. Äiteuır, baǧym janbady. Söitıp, küi tartudan köŋılım qalyp, änge köştım. 1996 jyly kolledjdıŋ soŋǧy kursynda oqyp jürgenımde Jüsıpbek Elebekov atyndaǧy oblystyq dästürlı änşıler baiqauy ekınşı märte öttı. Sonda Bekbolat Tıleuhanov qazylar alqasynyŋ qūramynda otyrdy. Men jüldelı ekınşı oryn alyp, Bekbolat aǧa konservatoriiaǧa, būrynǧy — Halyq aspaptar, qazırgı — Halyq muzykasy fakultetıne şaqyrdy. Tört jyl boiy Qairat Baibosynov, Bekbolat Tıleuhanov, Säule Janpeiısova, Erjan Qosbarmaqov, Berık Jüsıpten tälım-tärbie aldym. Osy jerde Jüsıpbek Elebekovtıŋ zaiyby Habiba apaimen tanystym. Dästürlı önerde jürgen änşılermen aralasa bastadym. Erbol Aitbaev, Erkın Şükımanov, Aqan Äbduälı, Serjan Mūsaiynov, Mūrat Äbuǧazy, Tıleules Qūrmanǧaliev, Saian Mūhame­­diiarovtarmen bırge oqydym. Bızdıŋ aramyzda sol kezde ännıŋ saiysy, ännıŋ bazary qainap jatatyn. Bölmemız qonaqtan arylmaityn. Bızdıŋ sabaqqa daiyndyǧymyz sol — keşkısın otyryp bır-bırımızge än salyp, bır-bırımızdıŋ jıgerımızdı janydyq. Bırımızge qarap bırımız qatelıgımızdı kördık, artyqşylyǧymyzǧa süisınıp, kemşılıgımızdı tüzedık. Qūdaiǧa şükır, olardyŋ barlyǧy qazır belgılı öner maitalmandaryna ainaldy.

- Sız şyǧarmaşylyq jolyŋyzǧa septıgın tigızgen adamdardy aittyŋyz, bıraq kez kelgen änşınıŋ önerınde de, ömırınde de qoldap jüretın janaşyr aǧalary bolady. Sızde ondai qamqor adam bar ma?

- Menıŋ kökem de, qoldauşym da, süienerım de — bır Alla. Qazır qoldauşy ızdep, bıreuge «köke» dep barsaŋ, ol bergennen keiın qaitarymyn sūraidy. «Qazırgı zamanda bergen emes, alǧan jomart» deidi ǧoi. Alǧannan keiın qaitaru kerek. Sondyqtan tırı pendenıŋ aldynda kırıptar bolmai, bır Allaǧa ǧana senemın. «Özıŋe sen, özıŋdı alyp şyǧar, Eŋbegıŋ men aqylyŋ ekı jaqtap» deidı hakım Abai. Menıŋ demeuşım — Alla, tūǧyrym — halyq. Süiemeldeuşım — joǧarydaǧy ūstazdarym. Men qanşa jetıstıkke jetsem, onyŋ barlyǧyna sep bolǧan sol igı-jaqsylar. Artyq-kemımdı asyryp, jetpei jatqan jerımdı jasyryp, tüzep, tezge salyp, törelıgın aitatyn töl ūstazym — Meiırhan Adambekov. Al halyq — önerımnıŋ synşysy. Sahnadan tüse salyp, köpşılıktıŋ ortasyna kırgen kezde, eldıŋ bergen batasy menı şeksız baqytty etedı. Töbem kökke jetkendei küi keşemın. Halqym aman bolsa, tırşılıgıme myǧym bolsam, däm-tūzym tausylmasa, önerım ösıp-örkendei beretını sözsız. Men önerde kökesız jürgen azamatpyn, ızdemeimın de.

- Sızdıŋ aldyŋyzdan qandai mäsele jiı şyǧady?

- Keibır dostarym «Sen nege efirden körınbeisıŋ?» dep ünemı sūraidy. Efirde bolatyndai habar bar ma, qazır. Mysalǧa, bügıngı taŋda «Qazaqstan» ūlttyq arnasynda «Segız qyrly» degen dästürlı änderge arnalǧan bır-aq baǧdarlama bar, onda da oǧan menıŋ şyǧuym yŋǧaisyz. Ūstaz bolyp jürgende jaŋadan şyǧyp kele jatqan ını-qaryndastarymmen jaǧalasyp nem bar?! Bızdıŋ körınetın jerımız halyqtyŋ ortasy, toi-tomalaq, tūsaukeser, sündet toi, tılaşar, şıldehana, besık toi… Sonymen qatar alpys jyldyq, jetpıs jyldyq, seksen jyldyq…

- Efirde joq bolsaŋyz da, toişyl qauym qyzyqşylyqtaryna özderı tauyp alyp jatyr ǧoi…

- Qūdaiǧa şükır… Halyqqa degen rizaşylyǧym şeksız. Bır ǧasyrda bır tuatyn qazaq önerınıŋ maitalmany, tarpaŋ mınez, kesek tūlǧa Nūrǧisa Tılendiev «Men halyqqa erkeleimın. Menıŋ erkelıgımdı kötergen halyqqa myŋ alǧys!» degen eken. Halyq bar jerde öner bar, öner bar jerde Abzal siiaqty önerpazdar bar.

- Öner akademiiasynda sabaq beresız be?

- İä, Öner akademiiasyna keluımnıŋ özı bır qyzyq oqiǧa. Konservatoriiany bıtırgennen keiın Qaraǧandydaǧy Tättımbet atyndaǧy özım oqyǧan muzykalyq kolledjde jūmys ıstedım. 2001 jyly Almatyǧa qaita keldım de, üide ekı ai bos jattym. Qanşa talpynys jasasam da, öz mamandyǧym boiynşa eş jer jūmysqa almaidy. Sodan «ekı qolǧa bır kürek» dep, küzdıŋ künı eldıŋ bärı sabaqqa kırısken kezde men qūrylys salasyna kettım. Bır jyldan keiın Almatyda bırınşı aşylǧan kır juǧyş ūntaqtar şyǧaratyn zauyttan bır-aq şyqtym. Bırınşı kezde jükşı bolyp ornalastym. Sol kezde auyr jūmystyŋ barlyǧyn bastan ötkerdık. Auylda tuǧanym, jastaiymnan eŋbekke aralasqanym, äkemnıŋ ünemı aitatyn aqyly däl sol jerde köp kömektestı. Äkem Almatyǧa ketıp bara jatqanymda «Balam, sen eşkımnen artyq emessıŋ. Eldıŋ sen siiaqty änşı balalary jür ǧoi, qalada qaŋǧyp, sen de qaŋǧyrsyŋ. Bıraq jasyma, jıgıt atyŋa laiyq bol» degen sözı qanat bıtıretın. Jūmysta özımdı änşımın degen joqpyn. El qalai jūmys ıstese, men de solardan qalys­padym. Tura özımnıŋ töl mamandyǧymdai bar jan-tänımmen eŋbek ettım. El qatarly aqşa taptym, bala-şaǧamdy asyradym. Jaman bolǧanym joq. Bıraq sol kezde önerden bırjolata ketken şyǧarmyn dep oilaitynmyn. Qūrylysta da, zauytta da dombyramdy qasymnan bır elı tastamadym. Önerlı adam qai jerde de önerlı ekenıne sonda közım jettı. Qūdaidyŋ berer nesıbesı tausylmaidy eken, 2003 jyly muzykatanuşy Gülzada Omarova degen apaiym T.Jürgenov atyndaǧy öner akademiiasyna änşı-oqytuşy ızdeidı. Sonda qazaqtan şyqqan käsıbi jalǧyz sybyzǧyşy Talǧat Mūqyşev menı ūsynǧan eken. Apai «Ol qaida jür?» dep sūraidy. Ol kezde men zauyttyŋ buyp-tüiu bölımınde operator bolatynmyn. Jūmysta lauazymym ösıp qalǧan. Äleumettık jaǧdaiǧa oilanbastan, öner üşın, özımnıŋ bolaşaǧym üşın, şyǧarmaşylyq ızdenısım üşın bır Allaǧa täuekel ettım. Būl menıŋ öner älemıne, kielı sahnaǧa ekınşı ret keluım edı. Kezınde bırge oqyǧan, bırge jürgen dostarym önerge qaityp oraluyma qatty quandy.

- Qazır A.Jūbanov atyndaǧy muzykalyq mektep-internaty direktorynyŋ tärbie ısı jönındegı orynbasarysyz. Bastyǧyŋyz Aqan Äbduälı — ömırdegı, sahnadaǧy ärıptesıŋız. Dos adamdardyŋ bırge jūmys ısteuı olardyŋ syilastyǧyna syna tüsırmei me? Jūmys barysynda eskertu, syn aitylmai tūrmaidy. Sondai sätte dostyǧyŋyzǧa arqa süiep, qūlaq asqyŋyz kelmei, qit ete qalmaisyz ba? Nemese «jūrt közınen jasyryp, oŋaşada aitpady» dep toŋ-terıs mınez körsetpeisız be?

- Aqan ekeumız «Qazaqstan» ūlttyq arnasynda «Qazaqtyŋ 100 änı» telejobasynda da bırge eŋbek etken, önerdıŋ, ömırdıŋ qyzyq-şyjyǧyn, aşy-tūşysyn, ystyq-suyǧyn qatar körıp kele jatqan syralǧy joldaspyz. Direktor bolsyn-bolmasyn, öz orny, syi-siiapaty bar azamat. Üzeŋgıles dostan da üirenetınıŋ köp. Sabyrlylyǧyn, söz saptauyn baǧamdaisyŋ. Mereiın tasytyp, aiaq-qolyn jerge tigızbei, madaqtaǧaly otyrǧan joqpyn. Mensız de maqtauly jıgıt. Men ony maqtamaimyn, oǧan köz timese eken deimın. Jūmys barysyna toqtalsam, mektepke ol kısıden būryn kelgenmın. Aptasyna bır-ekı ret baryp, baiaǧy kezınde özım Bekbolat Tıleuhanovtan sabaq alǧan fakultativtı jürgızetınmın. Bır künı basşylyqqa Aqan kelıp, «Tärbie ısın qolyŋa alsaŋ, qaitedı?» dedı. Jatpai-tūrmai artylǧan senımdı aqtau — boiymda bar qasiet. Eger maǧan jūmys barysynda syn aitylsa, ony dūrys qabyldaimyn. Basşymen jaǧalasyp, jūlqylaspaimyn. Jalpy, basşyǧa syn aitqandy jaqsy körmeimın. Qūranda «Hanǧa qarsy söz aitu — Allaǧa qarsy söz aitu» delıngen. Bastyq ta solai. Bastyq qai uaqytta da qol astyndaǧylarǧa synşy. Syndy qabyldai bılgen adam, jūmys ıstei alady. Qabyldai almaǧan, basynan söz asyrmai «men-men» dep basqa şauyp, töske örlegen adam ūzaqqa barmaidy. Menıŋ salama qatysty jinalysta da, köpşılıktıŋ ortasynda da maǧan eskertu jasamaidy emes, jasaidy. Qate ketken jerımdı kördı me, men ony qaitalamauǧa, tüzeuge tiıspın. Talapty ornymen qoiady, men ony ornymen oryndauym kerek. Menıŋ qaǧidam — sol. Odan basqa «Dos edık qoi, közıŋ jaqsy, sözıŋ jaqsy» degen äŋgıme joq. Jūmysta dos emespız, qyzmettes, ärıptespız. Ol — basşy, men — onyŋ orynbasarymyn. Mektepten tys uaqytta, sahnada, öz ortamyzda dospyz. Ol menen artyq dünienı talap etpeidı. Men de tapsyrylǧan ıstıŋ «Qylşyǧyn şyǧaram» dep, bylşyǧyn şyǧarmaimyn. Ha­lyqtyŋ, keleşek ūrpaqtyŋ qamyn küittegen azamattyŋ bır jaǧyna şyǧysqandy, bolysqandy janym süiedı. Äuelı özımnıŋ emes, onyŋ ideiasynyŋ, armanynyŋ ıske asqanyn tıleimın.

- Senım artqannan keiın tärbie salasynda ızdenıs jasadyŋyz ba?

- Ärine. Mektepte eŋ aldymen tärbiege köp köŋıl bölınedı. Oquşylarǧa öz ısınıŋ nätijesın körsetuge tyrysyp kelemız. Talantty şäkırtterımız qaida barmasyn, barǧan jerlerınde jüldelı orynmen qaityp jür. Qazırgı balany ertegı aityp aldai almaisyŋ. Būryn bızdı ertegımen, oiynşyqpen aldaǧan şyǧar, bügıngınıŋ balasy özıŋdı aldaidy. Balaǧa künde ūryssaŋ, jeksūryn bolasyŋ. Arqasynan qaǧyp, basynan sipap, maqtap tūryp aitsaŋ, nätije beredı. Qaraközderımızdı orys balalarynyŋ boiyndaǧy öjettılıkke üiretkım keledı. Keibır öner adamdaryn qarap otyrsaŋyz, muzykany, ändı joǧary deŋgeide jetkızgenımen, sözge şorqaq. Al orystar ändı şyrqai bıledı, sözdı de aita alady. Bızdıŋ balalar jasyq emes, ūiaŋ, ışkı oiyn jasyryp qalady. Sūrasaŋ da, syrtqa şyǧarmaidy, tıs jarmaidy. Ötırıkke jol beretınderı de kezdesedı. Düniede balanyŋ ötırık aituy degen adamnyŋ jüregın syzdatpai qoimaidy. Olarmen özıŋmen teŋ söilesıp, naqty tapsyrma berıp, naqty ısıŋmen, naqty mınezıŋmen ǧana ülgı bolu kerek dep oilaimyn. Qazırgı sätte erteŋ dästürlı önerdıŋ qūlaǧyn ūstaityn kem degende on bes şäkırt tärbielesem dep jürmın. Jalpy, ömırde de, önerde de qarapaiymdylyqty ūnatamyn. Şynaiylyqty jaqsy köremın. Önerde şynaiylyq kerek, qiialdan tük şyqpaidy. Bıraq bostan — bos özımdı alǧa tarta bermeimın.

- Sonda armanǧa qol sozu, aldaǧy künge ūmtylu degen joq pa? Döŋgelegen dünienıŋ dürmegımen ılbıp, köptıŋ ışınde eleusız kün keşkıŋız kele me?

- Ūmtylys bar, şamadan tys tyraştanbaimyn. Qoldan jasandy mınez körsetpeimın. Qaida jürsem de «Betegeden biık, jusannan alasa» bolyp jüruge tyrysamyn. Şyn jüregımmen halyqtyŋ keleşegı üşın, ūrpaqtyŋ qamy üşın, eldıŋ erteŋı üşın janym auyrady. Janymda jürgen dostarym da ūlttyŋ ūly maqsat­tary jolynda jan aiamauǧa bar. Men de solarmen bırgemın. Allaǧa mınäjat etıp tūryp, halyqqa jaqsylyq sūraimyn. El aman, jūrt tynyş bolsyn dep tıleimın.

- Şaqyrǧan jerden qalmaisyz ba?

- Qalmaimyn, öitkenı dumandy jaqsy köremın. Köpşılıktı jaqsy köremın. Köpşılık bar jerde qyzyqty äŋgıme bolady, közıŋ aşylady, jaŋalyq estisıŋ. Jaŋalyq bolǧanda, ösek tyŋdau üşın barmaimyn. Halyqtyŋ jaǧdaiyn bılemın. El üşın quanamyn. Bıreudıŋ quanyşyna quana bılgen dūrys. Quana almasaŋ, nemenesıne qonaqqa barasyŋ?!

- Qonaqqa baryp, dastarqannyŋ bır şetınde otyryp, ışıp-jep, ündemei kelıp, ündemei ketetın qo­naqtar bar. Kelgen-kelmegenı, bar-joǧy bılınbeidı. Kerısınşe öz köŋılın köterıp, qonaqtardyŋ köŋı­lın aulap, toi üi iesınıŋ köŋılın köterıp, töbesın kökke jetkızgendei etıp ketetın qonaq bar. Sız qandai qonaqsyz?

- Qūdaiǧa şükır, men barǧan jerımde qonaqpyn dep otyrmaimyn. Men qonaqqa şaqyrǧan adamnyŋ qonaǧyn kütuge tyrysamyn. Qonaǧyn kütkende eldıŋ aldynan ydys-aiaǧyn, et tabaǧyn alyp jügırmeimın. Dämdı söz, jaqsy än aituǧa tyrysamyn. Halyqqa aqyl aityp qajetı joq. Aqyl-naqyldyŋ barlyǧy aityp jürgen dästürlı änderımızdıŋ ışınde tūnyp tūr. Köpşılıktıŋ ortasynda körınıp otyrsam eken deitın mınezdı jaqtyrmaimyn. Önerı bar adam onsyzda körınbei otyra almaidy. Özıŋdı-özıŋ maqtap, jarnamamen şyǧarǧannan körı, halyqtyŋ qoldauymen şyqqanǧa ne jetsın?! Bıraq aiaqtan şalǧandy ūnata qoimaimyn. On­dai piǧylǧa kektenıp qalatynym da bar…

- Jūma saiyn meşıtke baryp, säjdege bas qoiatyn mūsylman balasyna kek qaitaru jat qasiet emes pe?

- Dınge den qoiǧaly bıreuden kek aldym dep te aita almaimyn. Oŋtaily jerı keldı, ekı-üş ret oqtalyp, aqyry aqymdy ala almadym. Qaitarǧym keldı, bıraq jeme-jemge kelgende jüregım batpady. Ol maǧan ittık jasasa da, men oǧan ittık jasai almadym. Özıme jamandyq jasaǧan, janyma tigen, küiındırgen adamdy aia­dym. «Ötıp kettı ǧoi, bügınıme şükır» dep keşırımmen qaradym. Iştei tas tüiın bolǧanymmen, köŋılım daualamady. Jūmsaq jüregım Qūdaidan qoryqty.

- Aiaqtan şalǧandar boldy ma?

- Boldy. Bır jerge barsaŋ keketıp, mūqatqysy kep tūratyn pendeler bar. Men olarǧa qūlaq aspaimyn. Küŋkıl sözderın kerek qylmaimyn. Talai ret menı keketkısı kelgen adam sol ortadan taiaq jep şyǧyp ketken kezder kezdestı. Jalpy, qandai jaǧdaida bolsyn, er azamat bolǧannan keiın özımdı sabyrly ūstaimyn. My­saly, jasy ülken adamdar aşuǧa mınıp, aiqailap jatqanda, oǧan sen qosa aiqailasaŋ, kışılıgıŋ, ızettılıgıŋ qaisy, ülkenge syiyŋ, körsetken qūrmetıŋ käne? Dauys köterdı eken dep, äkeŋ men şeşeŋmen salǧylasyp jatsaŋ, sen qaibır jetısken balasyŋ?! Qūdaidan bırınşı tıleitınım — abyroi. Lepırıp söilegennen görı, naqty ısımdı körsetkendı jaqsy köremın. Bır saǧat tılek aitqannan, ekı än aitqanym artyq. Bolmaityn saitani oiǧa berılıp, bos närsege söz şyǧyn qy­lyp, ärkımnıŋ sözıne qūlaq asyp, qor bolǧym kelmeidı.

- Qyzyldy-jasyldy jyltyraq düniege qalai qaraisyz?

- Pendenıŋ közı bailyqta,

Düniege toimaidy.

Molasyna bıraq ta,

Altynnan belgı qoimaidy.

Baǧyŋda ösken bäiterek,

Terıŋ tamsa solmaidy.

Armany biık asyl er,

Ūrpaqtyŋ qamyn oilaidy, -

dep Jänıbek Kärmenov aitqandai, jürektı düniege baǧyndyrǧym kelmeidı.

Ärine, näpaqaǧa kelgende kım jaqsy aqşa tapqysy kelmeidı?! Kım jaqsy jūmys ıstegısı kelmeidı, kım jaqsy kölık mıngısı kelmeidı?! Bıraq abyroidy aldymen oilau kerek. Sodan keiın jaqsy ömır sür, jaqsy üide tūr. Armansyz adam bolmaidy. Armansyz bolsaŋ, nesıne ömır süresıŋ?! Alla «Tıle, niet et, sosyn äreket qyl» deidı. Qūdaiǧa şükır, äreket etıp jatyrmyz. Nietımız tüzu bolsyn. Bos äurege qūmar emespın. Ol men üşın ūsaqtyq.

- Jalpy, er adam üşın ūsaqtyq qoi…

- Menıŋ äkem «ūsaqtyqqa barma, ūsaq bolsaŋ, tırlıgıŋ oŋalmaidy. Ūsaqtyq mınezıŋ köbeise, abyroiyŋ ketedı» dep otyrady. Ärine, barǧan jerıŋde özıŋnıŋ eŋbegıŋ üşın alatyn tiesılı nesıbeŋdı alsaŋ, ol ūsaqtyq emes. Qanaǧatşyl bolǧan dūrys.

- Kımdı ülgı tūtasyz?

- Keide Abai siiaqty ūstazym bolsa eken dep armandaimyn. Qazaqta Abaidai tärbieşı joq. Menıŋ ülgı tūtarym — Abai!

- Dästürlı öner därıptelmeidı… dep aita alasyz ba?

- Osy problema turaly köp aityp, tausyla bergendı qalamaimyn. Qazırgı zamanda joq dei bersek, bar dünie joǧalyp jatyr emes pe?! Köz jasyŋdy köl qylyp, töge bergennen tük şyqpaidy. Dästürlı önerdıŋ jaǧdaiyn qaidam, sony nasihattauşynyŋ jaǧdaiy turaly köp aitylyp jür. Ärine, salystyrmaly türde alsaq, estrada änşılerıne qaraǧanda jaǧdaiymyz tömendeu. Bızge qaraǧanda olardyŋ aty da, bet-jüzı de tanymal. Men būǧan nalyp otyrǧan joqpyn. Şyndyǧy sol. Al dästürlı önerdı damytu dästürlı änşılerdıŋ mındetı. Bız bırıguımız qajet. Dästürlı önerdı qalai därıpteu kerek ekenın ızdenuımız kerek. Ärqaisymyzdyŋ pıkırımız är qily. Sosyn bır-bırımızdı tasada tūryp synauǧa myqtymyz. «Anau änşı, mynau änşı emes» dep aitatyn ärıptesterımız bar. Būlai baǧa beretın ol kım? Bızge töreşı — halyq, halyq ol änşını änşı dep töbesıne köterıp otyr. Men halyqtan asyp qaida baramyn? Änşını «änşı emes» dep aitudyŋ özı äbestık. Kez kelgen BAQ-taǧy muzykalyq redaksiia, ruhaniiat bölımıne jauapty basşylar dästürlı önerdıŋ därıpteluıne janaşyrlyq tanytsa eken deimın. Bırlı-jarym basylymdar, bırdı-ekılı jurnalister radiodan, kei konsertterden änımızdı estıp, sūhbat alyp jatady. Sonyŋ özıne quanyp qalamyz.

- Qazır lauazymdy qyzmettesız. Tübınde änşılıgıŋızdı lauazymǧa aiyrbastap jıberuıŋız mümkın be?

- Menıŋ būl orynǧa keluım bır Qūdaidyŋ syny men basşynyŋ senımı dep bılemın. Būl qyzmette de halyqqa qyzmet etıp jatyrmyn. Öner — mäŋgılık, lauyzym uaqytşa dünie. Halyqtyŋ ystyq yqylasyna ne jetsın!

Sūhbattasqan

Qanşaiym BAIDÄULETOVA

 »Aiqyn».