– Jastar tarapynan dombyrany zamanǧa qarai ikemdep, jaŋaşa türlendıruge qalai qaraisyz?
– Köpşılık «Dekko» degen janr dep jatady. Menıŋşe, būl janr emes, sintez, iaǧni eskı men bügıngınıŋ qosyndysy. «Ūlytau» sekıldı şyǧarmany būzbai halyqqa jetkızetın önerpazdar bolsa, jaŋaşyldyqqa qarsy emespın.
– Qazaq «än aitsaŋ da, janyŋdy jep aitasyŋ» deidı…
– Jalpy öner adamdarynyŋ jandünielerı ūqsas bolyp keledı. Jüregınıŋ qylyn şertpegen ändı änşı halyqqa jaqsylap jetkızedı dep aita almaimyn. Naǧyz änşı sazdy jüregımen qabyldap, jüregımen halyqqa jetkızu kerek. Ülken sezımtaldyq bolmasa, şynaiy öner tumaidy.
– Ärbır änşını şyrqau kökke köteretın än bolady. Sızdıŋ jürek qylyŋyzdy şertken qandai şyǧarma?
– Özımnıŋ tuǧan jerım – Semei oblysyna qarasty Aqsuat auyly. Äkem jūmys babymen Qaraǧandy oblysyndaǧy Qarqaralyǧa köşıp baryp, sonda düniege keldım. Marqūm Qali Baijanov sekıldı änşılerdıŋ aitqan änderın, äŋgımelerın boiymyzǧa sıŋırıp qaluǧa tyrystyq. «Ūiada ne körseŋ, ūşqanda sony ılersıŋ» dep halqymyz beker aitqan ba? Sol kezde Mädidıŋ änderın tebırene aituşy edım. Mysaly, «Qarakesek», «Qarqaraly», «Üşqara» änderı keremet emes pe?! Qasym Amanjolovtyŋ änderın şyrqaudan jalyqqan emespın. Ülken sahnada oryndalǧan Abaidyŋ «Qaraŋǧy tünde tau qalqyp» änı el yqylasyna bölendı. Qaita-qaita sūrap jatady. Sol änmen baiqauǧa qatysyp, lauriat atandym. Jüregıme jaqyn än jaqsy qondy. Odan keiın Ükılı Ybyraidyŋ «Tolqyn», «Şalqyma» änderın janyma serık ettım.
– Prodiuserlerdıŋ qoldan änşı jasap şyǧaru ürdısı beleŋ aldy. Dauysy tügıl, özındık talǧamy da joq änşısymaqtar qaptap kettı...
– Mūndai keleŋsızdık anda-sanda kezdesse, bırsärı. Soŋǧy kezde tıptı köbeiıp barady. «Bır qaryn maidy bır qūmalaq şırıtedı» deidı ǧoi. Qazaq estradasy dese, ülken kısılerdıŋ töbe şaşy tık tūrady. «DosMūqsandy» el osy künge deiın saǧynyşpen eske alady. Olar dästürlı änderdı de iiuın qandyra oryndaityn. Qazırgı keibır oryndauşylardy estımek tūrmaq, teledidardy söndırıp tastaǧyn kelıp ketedı.
– Saitandy aldap soqqan Aldar Köse «Haläilımım bıtse, Äläiläuım bar» demeuşı me edı. «Oilai berme» degen sözdı 30-dan asa qaitalaityn Rinat Gaisin sekıldı dübära änşılerdıŋ ūlttyq naqyşta öner körsetetın sızderden de daqpyrtty, dabyraly bolyp jürgenı janyŋyzǧa batatyn bolar?..
– Batuyn batady. Bıraq, halyqtyŋ sūranysymen bärı qalpyna keledı dep oilaimyn. Fonogrammamen än aitu degen bar. Özın bılesın, ändı aldyn ala jazyp alyp, sahnada änşı auzyn qūr jybyrlatyp qana tūrady. Eger fonogrammaǧa tyiym salynsa, ötırık änşılerdıŋ bärı dalada qalar edı.
– Ūlttyq ännıŋ özı – tärbie…
– Älbette! Tal besıkten bastap…
– Qazaqtyŋ köŋıldı degen änderınıŋ özınıŋ astarynda mūŋ bar sekıldı. Būl quanyştyŋ ötkınşılıgın bıldıretın dala filosofiiasy deuge kele me?
– «Aq köilek» degen halyq änı bar.
Dünie ötıp barad şyr ainalyp,
Öterın būl dünienıŋ jür oilanyp.
Barynda oralynnyŋ oina da, kül
Kelgenşe kım bar, kım joq jyl ainalyp, - dep keletın öleŋ joldary da senıŋ pıkırıŋdı quattai tüsedı. Baiqasaŋ, «Uaqytynda oinap-kül, bıraq, erteŋgı künıŋdı de ūmytpa» degen oi tastaidy. «Ömır qamşy sabyndai şolaq» degen ǧoi. Qandai oinaqy, köŋıldı än bolsa da, eşqaşan tälım-tärbielık maŋyzyn joǧaltpaidy.
– Belgılı tūlǧalar elge aqyl aituǧa qūmar bolǧanymen, öz otbasyna kelgende aqyly «aqsap» jatady. Sız öz janūiaŋyzǧa qanşalyqty tärbie dänın ege aldyŋyz?
– Balalaryma ünemı tamyry tereŋge ketken tarihymyzdy, babalarymyzdyŋ erlıgın aityp, olardyŋ boiyna ūlttyq ruhymyzdy sıŋıruge tyrysamyn.
– Estuımşe, dombyra jasaityn şeberlıgıŋız de bar eken.
– Qiialymdaǧy äuendı dombyra dybysynan tapsam deimın. Belgılı kompozitor Äbıken Hasenovtyŋ äigılı «Qoŋyr» küiın radiodan estıgennen keiın «nege osyndai ündı dombyra jasap almasqa» degen oi keldı. Ūstalyq önerge äuestıgım osylai bastaldy. Qazaq jaqsy körgenın «qoŋyrym», «qarǧam», «qara torǧaiym» dep jatady. Būdan halqymyzdyŋ «qoŋyr» sözıne airyqşa män bergenın aŋǧaramyz. Äkem atşana, er-tūrman, asadal jäne taǧy basqa tūrmysqa qajettı zattardy özı jasai beretın ūsta bolatyn.
– Janyŋyzǧa serık etken süiıktı dombyraŋyz bar şyǧar…
– Köpten qimasyma ainalǧan dombyram üide tūr. Degenmen, arman-aŋsarym bolǧan dombyra äuenın älı künge taba almai kelemın.
– Öner adamdarynda sabaqtastyq degen bolady. Şäkırtterıŋız kımder?
– Şäkırtten būryn ūstazdarymdy aita keteiın. Mektepte oqyp jürgenımde-aq Qairat Baibosynovqa elıktep jürdım. Auyldaǧy ūstazdarym Naimanǧazy Saqpanbaev, Rahmet Noǧaibaev, änşılık jolǧa tübegeilı jolǧa tüskennen soŋ Keldembai Ölmesekov, Ahat Äşırov, Tūrsynǧazy Rahimov, marqūm Mädeniet Eşekeev jäne taǧy basqalardan tälım aldym. Şäkırtterge kelsek, Telman, Nūrtai, Erlan, Elaman, Erbol, Saiat, Jasūlan degen soŋymnan erıp, ızımdı basqan bır şoǧyr ınılerım bar.
– Halyq änderınıŋ adam psihologiiasyna äserın aityp berer me ekensız…
– On bala bır şaŋyraqtan tülep ūştyq. Onyŋ törteuı qyz bala. Qysqasy, alty aǧaiyndymyz. Üidıŋ erkesı bolyp östım. Erkelıkpen taŋerteŋ sabaqqa barǧym kelmei, ūiqymdy qimai jatamyn. Sonda äkem asüide otyryp, bız oiansyn dep ädeiı dombyra şertedı. «Qaragöz» degen ändı aitqanda menıŋ de äkeme qosylǧym kelıp tūrady. Ännen keiın äkemnıŋ tarihtan şejıre tarqatyp äŋgıme aitatynyn bılemın. Sondyqtan apyl-ǧūpyl kiınıp dastarhan basyna asyǧamyn. Tūryp alǧannan soŋ amalsyz sabaqqa baruǧa tura keledı.
Mynadai äŋgıme estıdım. Şetelde özınıŋ qazaq ekendıgın bılmeitın jıgıt oida-joqta dombyranyŋ ünın estidı. Estıgen saiyn oiǧa batyp, boiyn saǧynyş bileidı. Bır jaqqa ketıp qalǧysy keledı. Bıraq, Otanynyŋ qaida ekenınen de habary joq. Demek, dombyranyŋ qoŋyr ünı qazaqtyŋ qanynda bar. Älgı jıgıtke dombyranyŋ dybysy qan arqyly aqparat bergen. Kördıŋ be, ūly önerdıŋ qūdıretı qandai?
Keŋes ükımetı tūsynda bız qairymdylyq konsertter berıp otyratynbyz. Öktem ūlttyŋ ökılderı mūqatqysy kelgen bolar, bızdıŋ orkestrdı jyndyhana ışınde öner körsetuge tapsyrma berdı. Bardyq. Psihikalyq klinikanyŋ aulasynda sapqa tūrǧan qaz-qatar tızılıp aurular qarsy aldy. Barlyǧynyŋ janarynda mūŋ, äldebır oilylyq bar. Tıptı sap-sau adamǧa ūqsaidy. Konsert barysynda köpşılıgı botadai bozdap jylady. Olardy körıp bızdıŋ de janymyz türşıktı.
– Dombyra şertıp otyrǧan sätıŋızde janyŋyzdy qandai sezım bauraidy?
– Bärı de köŋıl-küiıme bailanysty. Keide oinaqy äuenderge qalai barǧanymdy baiqamai da qalamyn. Şarşap nemese äldenege renjıp tūrǧanymda Äbıken Hasenovtyŋ «Qoŋyr» küiı sekıldı mūŋly yrǧaqtar yryqyz özıne tartyp äketedı. Sodan jeŋıldeisın, öz-özındı jıgerlendıresın.
– Jūmeken Näjımedenov aqyn ǧana emes, ärı ǧajaiyp küişı bolǧany mälım. «Qos öner ekı jaqtap janyn azapqa saluyn aqyn jüregı kötere almady» degen pıkırmen kelısesız be?
– Öner adamy barlyq närsenı jüregımen qabyldaidy. Söitıp jany ǧana emes, tänınıŋ ärbır jasuşasy astan-kesten küi keşedı. Bırınen keiın bırı aqyndyǧy men sazgerlıgı kezek-kezek jandüniesın alasapyran etse, şarşamai qaitsın?
– Küi tartasyz ba?
– Küişı emespın. Bıraq «Sazgen sazy» ansamblınıŋ qūramynda küişı bolyp jūmys ıstedım. Tättımbettıŋ şertpe küilerın janym süiedı. Sügırdıŋ «Qaratau şertpesın» jaqsy köremın.
Äŋgımelesken Arlan ASQARŪLY
