«Jusan» operasiiasy Siriiada jalǧyz azamattyŋ da qalyp ketuıne jol bermeidı
Osydan bır apta būryn Qazaqstan Bırıkken ūlttar ūiymymen janjaldy aimaqtardan azamattaryn Otanyna qaitaru men olardy qoǧamǧa sıŋıstıru täjıribesımen bölıstı. Halyqaralyq ūiymnyŋ ştab-päterınde ötken brifing ülken qyzǧuşylyq tuǧyzdy. Syrtqy ıster ministrınıŋ orynbasary Erjan Aşyqbaev bastaǧan Qazaqstan delegasiiasy «Jusan» operasiiasy turaly baiandap bergen bolatyn.
« BŪŪ terrorǧa qarsy basqarmasynyŋ jetekşılerı Qazaqstannan ülgı aluǧa şaqyryp otyr. Şielenıstı aimaqtardan öz azamattaryn qaitaru boiynşa sättı ötken arnaiy gumanitarlyq şara halyqaralyq qauymdastyqtyŋ nazaryn özıne audardy. Äskeri qimyl jürıp jatqan aimaqtardan Qazaqstannyŋ 600-den astam azamaty Otanyna oraldy. Al osy kezde 80 memlekettıŋ ondaǧan myŋ tūrǧyny üiıne qaita almai, bosqynşylyqtyŋ zardabyn tartyp otyr. «Qazaqstan şielenıstı aimaqtardan öz azamataryn qaitaru boiynşa osyndai auqymdy operasiia jürgızgen alǧaşqy el boldy. Bügıngı kezdesude özge memleketterdıŋ jauapkerşılıgıne nazar audarǧymyz keldı. Atalmyş aimaqtardaǧy lagerlerde älı künge deiın 70 myŋdai adam qalyp otyr, onyŋ basym köpşılıgı balalar» deidı Syrtqy ıster ministrınıŋ orynbasary Erjan Aşyqbaev.
Resmi derekke süiensek, jarty jylda ötken tört operasiianyŋ nätijesınde 595 otandasymyz elge oralsa, onyŋ 406-sy – balalar. Atamekenımen qaita qauyşu maŋdaiyna jazylǧan 33 er azamattyŋ 15-ıne ükım şyqty. Jusan» operasiiasynyŋ oryndaluyna köptegen elder men Halyqaralyq ūiymdar, onyŋ ışınde AQŞ kömektesıptı. Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ mälımetınşe, atalǧan memlekette älı 380-ge juyq Qazaqstan azamaty bar. Köbı äielder. Olarmen bırge 500-dei säbi tūryp jatyr.
«7-9 mamyrda äskeri qaqtyǧys bolǧan aimaqtardan 231 qazaqstandyq elge qaitaryldy. Olardyŋ ışınde 16 er adam, 59 äiel jäne 156 bala bar. Būl gumanitarlyq operasiia bırınşıden qaruly şielenıs aumaqtarynda bolǧan bızdıŋ azamattarymyzdy qūtqaruǧa, sondai-aq olardyŋ balalaryna Qazaqstan Respublikasynyŋ tolyqqandy azamattary retınde beibıt ömır süruge mümkındık berudı közdedı», - dedı Aşyqbaev.
Elge qaitarylǧan azamattar 2012-2015 jyldar aralyǧynda Astana, Almaty qalalary, Atyrau, Batys Qazaqstan, Qaraǧandy jäne Maŋǧystau oblystarynan ketken. Al Qazaqstanǧa oralǧan balalardyŋ äkelerı tügelge derlık soǧys jaǧdaiynda opat bolǧan.
«Qazaqstandyqtardyŋ bırqatary özderınıŋ tölqūjattaryn joǧaltqan. Balalardyŋ basym bölıgı būdan būryn İLİM/DAİŞ baqylauyndaǧy aimaqtardy tuǧan bolatyn. Syrtqy ıster ministrlıgı jäne şet elderdegı mekemeler operasiia barysynda konsuldyq -qūqyqtyq ärı logistikalyq qoldau körsettı», - dedı E. Aşyqbaev.
BŪŪ Bas assambleiasy barlyq müşe memleketterdı ūlttyq zaŋnamaǧa säikes jäne genderlık aspektılerdı eskere otyryp, terrorizm qūrbandaryna kömek körsetudıŋ jan-jaqty josparlaryn jasauǧa şaqyratyn «Terrorizm qūrbandaryna kömek körsetu üşın halyqaralyq yntymaqtastyqty keŋeitu» qararynyŋ bırauyzdan qabyldanǧanynyŋ simvoldyq mänı bar.
Jaqynda Almatyda ötken BŪŪ Sammitınde BŪŪ-nyŋ Esırtkı jäne qylmys jönındegı Ortalyq Aziiadaǧy bölımınıŋ aimaqtyq ökılı Aşita Mittal
būl jahandyq qūbylys ekenın tılge tiek etken bolatyn. «Qazaqstan türlı ekstremizmge qarsy tūrudyŋ öte sauatty jäne bolaşaqqa baǧyttalǧan keşendı strategiiasyn qabyldady, onda ärtürlı şaralardy, sonyŋ ışınde zonada tūrǧan adamdardy üilerıne qaitaru şaralary qarastyrylǧan. janjal, atap aitqanda qaqtyǧys aimaǧyndaǧy äielder men balalar üilerıne qaitarylǧan «Jusan» operasiiasy », - dedı Mittal ekstremizmge qarsy tūru jönındegı döŋgelek üstel barysynda.
Ol äskeri qaqtyǧystar aimaqtarynan oralǧandardy oŋaltudyŋ maŋyzdylyǧyn atap öttı. Būl jerde bız şatasyp jatqan azamattar turaly aityp otyrmyz. Olardy İrak pen Siriia siiaqty qiyn audandardan qaitaru qajet. Sondai-aq, elge oralǧandardy äleumettık oŋaltu jäne reintegrasiialau mäselesı de bar. Būl äielder men balalar ǧana emes, sonymen qatar şeteldık jauyngerler, terrorister. Olar türmelerge barady, jäne türmelerde olardyŋ radikaldandyrylmaitynyna jäne basqa türme kontingentın radikaldamaityndyǧyna köz jetkızu kerek.Ol üşın öte sauatty saiasi ädıster, prinsipter qajet. būl adamdardyŋ laiyqty azamattar retınde, olardyŋ qoǧamǧa oraluy jäne paida äkeluı üşın », - deidı ol. Mittaldyŋ aituynşa, BŪŪ-nyŋ Ortalyq Aziiadaǧy esırtkı jäne qylmys jönındegı biurosynyŋ aimaqtyq keŋsesı Qazaqstan ükımetımen bırlesıp ekstremizmnıŋ aldyn-alu boiynşa strategiia men şaralarmen jūmys jasaidy.
Bıraq osymen bırge Siriia şyndyǧy, sol elde ot pen oqtyŋ astynda jürgen qazaqstandyqytardyŋ şyndyǧy äzırge köp ötırıktıŋ qūrsauynan şyǧa almai jatyr. Mäselege sol eldıŋ, jerdıŋ niesı siriialyqtar tūrǧysynan kelgende olardyŋ multietnikalyq, köp konfessiialy mädenietın qorǧap qaludaǧy jankeştı äreketın fenomenaldy dep baǧalauǧa bolady. Olar müddeler qaqtyǧysynyŋ arasynan jol tauyp, memlekettılıkterın qalpyna keltırıp jatyr. Bıraq olar jaily aqparatty älemdık BAQ-tyŋ bırde-bırınen tappaisyz. Sebebı qazır bırtūtas el ekıge bölındı. Bırı maidannyŋ bergı şebı, ekınşısı arǧy bette, öz qandastarynyna qol köterıp jürgen arǧy bette. «Jusan » operasiiasy boiynşa sol jaqta jürgen bıraz azamattarymyzdy balalarymen elge qaitardyq. Sarapşylar Astana prosesı Siriiada jürgen azamattarymyzdy elge qaitardy. BŪŪ men bailanys jüiesınde azamattarymyzdy qaitaryp alu mäselesı boiynşa Siriianyŋ arnaiy qyzmet ökılderı, kelıssözdıŋ özge de qatysu eldermen kelıssözder jürgızıldı. Onyŋ barysy belgılı bır sebepterge bailanysty köpşılıkke jariia bolǧan joq. Mysaly, Siriiada bolyp qaitqan qazaqstandyq jurnalist Aqmaral Batalova İrak pen Siriiada radikaldy toptarda soǧysqan adamdarǧa ölım jazasy kesıletının aitady. Būl rette bızdıŋ el gumanistık közqaras tūrǧysynan bız damyǧan elderdıŋ özıne ülgı alatyndai şeşım qabyldadyq. Fransiia jat aǧymǧa tüsıp ketken azamattarynan bas tartyp, olardyŋ balalaryn ǧana elderıne aldyrdy. Täjıkstan qatesın moiyndaǧandaryna ǧana keşırım berdı. «Kämelet jasyna tolmaǧan balalardyŋ elge oralǧany –dūrys. Al kämelet jasynan asqan azamattar elge oralǧan soŋ bıraz qiyndyqtar tudyruy mümkın. Mysaly, Türkiia azamatyna tūrmysqa şyqtym dep şetel asqan qyzdarymyz jat elge barǧanda «djihadtyŋ qalyŋdyǧy» ekenın bıra-aq bıledı» deidı Akmaral Batalova.
Sarapşylar osy rette İrak, Liviia men Siriiada laŋkestık topta bolǧandardyŋ sanasyna sanaly türde himiialyq-sintetikalyq esırtkılerdıŋ kömegımen arandatu jūmystary jürgızılgenın aitady. Mūny «posttravmatikalyq sindrom dertı»dep ataidy eken. Olar elge qaitqan künnıŋ özınde bırneşe jyldardan keiın destruktivtı küşter ūiymdastyrǧan terektardyŋ «basty oiynşylaryna» ainalyp ketuı qaupı de joǧary. Sondyqtan Taiau Şyǧys elderınen elge oralǧandardyŋ bärı arnaiy mamandandyrylǧan oryndardyŋ baqylauynda boluy tiıs.
«Qajet, kerek kömektı sol azamattarymyzdy tūmannan alyp şyǧatyndai jūmystardy qandai deŋgeide ūiymdastyra alamyz. Bızdı aldaǧy uaqytta osy mäseleler tolǧandyru tiıs» deidı saiasatanuşy Rasul Jūmaly.
Siriiadaǧy soǧys örtı tūtanǧanyna 8 jyldai uaqyt öttı. Milliondaǧan tūrǧyny basy auǧan jaqqa kettı. Öz halqy osylai bosyp jatqanda, mūndaǧy laŋkestık toptar syrt el azamattaryn arbauyna tüsırıp, olardyŋ ömırın oiran ettı.
Olar nege kettı?
Būl rette «Azamattarymyzdyŋ djihadqa ketuıne bilık kınälı, olar bala –şaǧasyn asyrai alatyn jūmyspen qamtamasyz etılmedı» pıkırdıŋ köpke deiın bäsı basym bolyp kelgenı belgılı. Teŋız nemese Atyrauǧa qatysty ärtürlı faktordy alǧa tartady. «Bıraq bala-şaǧasyn asyraimyn dep şet elge ketıp, olardyŋ bas-amandyǧyna, qala berdı memlekettıŋ, Otanynyŋ bırtūtastyǧyna qater töndırgen azamattardyŋ qylmysyn aqtap alatyn zaŋ joq!
«Sebebı terrorizm - būl saiasi qūral, adamdar men tūtas memleketterdı manipuliasiialau qūraly ekenın tüsınetın kez jettı. Bız adamdardyŋ sanasynda osyndai oidyŋ qylaŋ bermeuı üşın de küresuımız kerek» deidı Rasul Jūmaly.
«Evropol» kontrterrorlyq bölımşesınıŋ jetekşısı Manuelia Navarrete jurnalisterge bergen sūhbatynda İGİL tobynyŋ basty qūrbandyǧy 18-25 jas aralyǧyndaǧy äielder ekenın aitady. Sol sebeptı endıgı jerde «Bız būl apattan balalarymyzdy qalai saqtap qalamyz? Mūndai radikaldy aǧymdarǧa des bermeitındei, ruhani immunitetımızdı qalai küşeitpekpız?» degen mäselelerge jauap ızdeu maŋyzdy. Būl prosesstı Siriia jerınde adasqandardy elge qaitaru prosesımen bırge jürgızu maŋyzdy.
Tüiın
Prezidenttıŋ keŋesşısı Erlan Qarin Beijıŋde tanymal qytai akterı ärı rejisser Djeki Chanmen kezdesken sätı turaly instagram paraqşasynda «Säuır aiynda Djeki Chanmen kezdeskende "Jusan" gumanitarlyq operasiiasy turaly aityp bergenmın. Sol kezde ol būl oqiǧadan qatty äserlenıp "būl filmnıŋ daiyn siujetı eken" degen bolatyn. Keşe Pekinde Djekimen taǧy kezdeskende ärtürlı taqyryptardy talqylap, sonymen qatar, qaŋtar operasiiasynan keiın de "Jusannyŋ" bırneşe kezeŋı bolǧanyn aittym. Sodan keiın daiyndalyp jatqan filmnıŋ konsepsiiasyn körsettım. Djekidıŋ aituynşa, mūndai şynaiy oqiǧaǧa negızdelgen tarih köpşılıkke keŋınen nasihattaluy tiıs. Djeki būl filmge tüspeidı. Ol basqa jobaǧa qatyspaqşy. Naqty qandai joba ekenın kelesı aida aitamyz» degen jazba qaldyrǧan.
Siriiadaǧy soǧys qimyldarynyŋ tasasynda tyǧylyp tūrǧan müddelı toptardyŋ arany aşylyp kettı. Olardyŋ «täbetı basylmasa » soǧys jüre beretını aqiqat. Soǧys qūrbandyqtardy özımen bırge ala keledı. Odan eşkım saqtandyrylmaǧan. Onyŋ ışınde Qazaqstan da. Sebebı apta basynda osy künge deiın atqarylyp kelgen operasiianyŋ aty özgeretını belgılı boldy. Demek kelesı kezeŋıne ötkenı, Siriiadaǧy soǧys aiaqtalmai mūnyŋ jalǧasa beretını dausyz. Jat elde azamattarymyzdyŋ qalyp qoiuyna memleketımız jolmesı anyq.
Djeki Chan aitqandai, Jusan" gumanitarlyq operasiiasy turaly BŪŪ qarjylandyruymen älemdık deŋgeidegı kino tüsıru kerek şyǧar. Sebebı qoǧamdyq sananyŋ iırımderınıŋ memlekettık ideologiia jete almaǧan qaltarystaryna kino jetetını belgılı.
Rauan ILİIаSOV
«Adyrna» ūlttyq portaly
