Kelınnıŋ sälem saluy haram ba?

Sälem – söz basy. Qazaqta sanaǧa, saltqa sıŋgen sälemdesu ürdısı künı bügınge deiın ızın joiǧan emes. Sälem berıp, amandyǧyn sūrasu ärbır adamnyŋ mındetı. Sondai-aq, saltymyzda jaŋa tüsken kelınge betaşar toiyn jasap, aǧaiyn-tuysqa bas igızıp sälem saldyratyn da dästürımız bar. Tek jaŋa tüsken kelınder ǧana emes, ülken apa-jeŋgelerımızge deiın jasy ülken kısıge bas iiuı inabattylyqty, kışıpeiıldılıktı, köregendıktı bıldıredı. Alaida, bügıngı taŋda atadan qalǧan salt-dästürımız islam mındetterıne qarama-qaişy keledı degen pıkırler boi köterıp jatyr. Mäselen, bır auylǧa kelın tüsıp, betaşar toiy ötken. Bıraq, jaŋa tüsken kelın betaşar kezınde: «ülkenderge sälem salmaimyn. Öitkenı, ol eŋ ülken künä — «şirkke» iaǧni Allaǧa serık qosuǧa jatady» dep baibalam salǧan. Psihologiialyq tūrǧyda adamdy jaŋylystyratyn mäsele bolǧandyqtan bır degennen naqty şeşım aita salu da qiyn. Sol sebeptı, osy mäselenıŋ töŋıregınde köpşılıktıŋ közqarasyn bıluge tyrysqan edık. Balǧynbek İMAŞEV: - Menıŋ būl tūrǧyda bılımım joq. Atalmyş mäsele dınge qatysty pıkır bolǧan soŋ menıŋ aitar oiym maŋyzdy bolmas dep oilaimyn. Sondyqtan būl jerde Allanyŋ jäne Paiǧambarymyzdyŋ būiryǧy jäne ǧalymdardyŋ pıkırı ǧana maŋyzdy. Bıraq, kelınnıŋ sälem saluy qazaqy dästürımızde bolǧanymenen namazdaǧy rukuǧke,iaǧni, Allanyŋ aldynda bel bügıp eŋkeiuge ūqsap ketse — onda haram dep oilaimyn. Qoişybek MÜBÄRÄK: - İslami qaǧidattarda «jannattyn kıltı ananyŋ tabanynyŋ astynda» deidı. Ata-anasyn syilamau künä sanalady. Endı ädep, ibanyŋ bır belgısı salem salu kelınnıŋ ülkenderge degen zor kūrmetı. Ülkendı qūrmettep, kışını aialau imandylyqtyŋ belgısı. Adamnyŋ imandylyǧyn bıldıretın salt dästürler haram bolmasa kerek-tı. Ata-anany qūrmettep imanyn bekemdeitın kelınder qauymy köbeie bersın… Janat Qoişybaeva: Men üşın būl mäsele öte maŋyzdy emes. Sälem salsam da, salmasam da eşnärse özgermeidı. Öitkenı, ata-enem solai bolǧanyn qalady. Būl ömırde eŋ bastysy jaryŋmen baqytty bolu. Al qalǧany maida-şüide närseler. Olardyŋ barlyǧyn eskerıp, yrym-jyrymyn saqtai berseŋ eşqaşan tausylmaidy. Arman ÄUBÄKIR: - Betaşar eŋ bırınşı, tälım — tärbiege qūryluy tiıs. Sondai-aq, jas kelınnıŋ tabaldyryǧyn attaǧaly otyrǧan şaŋyraqtaǧy özınıŋ alatyn ornymen tanystyru kerektıgı, tuǧan-tuystarynyŋ aty-jönderıne qanyǧu ǧana emes, olardyŋ ärqaisysyn qalai qūrmetteu kerektıgı söz bolǧany jön. Qazaqtyŋ būl dästürın bügıngı tılmen aitsaq — jas kelınnıŋ el aldynda özı tabaldyryǧyn attaǧan otbasyǧa adaldyqqa ant qabyldauy bolyp şyǧady. Qazırgı asabalar küldıremın dep büldırıp jatady.

«Sälem — sözdıŋ anasy» deidı qazaq. Kelın üşın iılıp sälem salu, ülkenderdıŋ jolyn kesıp ötpeu ejelden kele jatqan igı ǧūryp. Endı bır taza islam dının jamylǧan däldüruışter «Adam tek Allaǧa iıluı tiıs» dep ton pışedı. Er adamnyŋ qabyrǧasynan jaratylǧan deitın äiel zatynyŋ sälem saluynda tūrǧan eşqandai sökettık joq. Būl — Allaǧa serık qosu emes, ülken kısılerge degen qūrmet. Jas kelın erteŋ ol da ana atanady, ol da sondai ıltipatqa ie bolady. Atadan balaǧa, anadan kelınge miras bolyp jetken ǧūryptarymyz osy künı azyp-tozyp barady. Dästürdıŋ mänın ūmytyp, onyŋ atqarylu formalaryn jeke bas paidasyna orai būrmalap jıbergendıgımızdıŋ kesırınen opyq jep otyrmyz. Mūndai jaǧdai dıni fanatizmnıŋ jetegınde jürgender üşın de «ızdegenge sūraǧan».

Būryn kelınge özı syilauy tiıs ülken kısılerge sälem saldyrtsa, qazır asaba besıkten belı şyqpaǧan balany da ortaǧa şaqyrady. Dıttegenı — bır teŋge bolsa da, paida tabu. Jas kelın oŋ aiaǧymen tabaldyryq attaǧannan bastap, betaşarǧa deiıngı aralyqta qūdaidan adal jar bolyp, kelgen jerıne tastai batyp, sudai sıŋuın tıleuı qajet. Ol tılekterdıŋ ıs jüzınde jüzege asuyna tabaldyryq attau, otqa mai qūiu, neke qiiu, betaşar jäne taǧy basqa ǧūryptar sebepşı bolmaq. Bız ötkenımızdı ūmyta bastaǧan meşel ūrpaqpyz. «Eskılıktıŋ qaldyǧy» degen aidardan (täuelsızdıgımızdı alsaq ta) aryla almaǧan salt-dästürlerımızdı, san būrmalauǧa tüsken tarihymyzdy tolyq tanyp, zerttep-zerdelep bılmei, bodandyq qamytynan qūtyla almasymyz anyq. Qairat Joldybaiūly: - İılıp sälemdesuge eşbır körnektı islam ǧalymy «şirk»dep ükım şyǧarmaǧan. Paiǧambarymyzdyŋ (s.a.u) «İılıp sälem bermeŋder, olai ısteu– Alla Taǧalaǧa serık qosuǧa jatady, iaki, tozaqta azaptalasyŋdar» degen tärızdı iılıp sälem berudı qatty eskertıp kelgen sahihty bylai qoiǧanda, älsız de bolsa, eşbır hadisı joq. Jalpy, qūrmet nietımen iıludıŋ Allaǧa serık qosu emes, iaki haram emes ekendıgın sahih hadistermen däleldeuge de bolady. Mäselen, İslamda taqua iaki syily, qart kısıge qūrmet körsetu nietımen qolyn süiuge rūqsat bar. Sahabalardyŋ paiǧambarymyzdyŋ, tıptı bır-bırınıŋ qoldaryn süigendıkterı jaily köptegen sahih hadister bar. Qol süietın adamnyŋ kısı aldynda bel bügıp, iıletındıgı sözsız. Al mūndai iıluge eşbır islam ǧūlamasy «şirk» iaki «haram» demegen. Eger jalpy iılu haram bolǧanda qol süiu arqyly qūrmet de haram bolar edı. Taǧy bır qaperge alatyn jait, kelınnıŋ ata-enesı men sol äulettıŋ ülkenderıne qūrmet körsetıp, ızet bıldıruı – tek ǧana sälem salumen ölşenbeidı. Onyŋ jeke basynyŋ imandylyǧy men boiyndaǧy basqa da adamgerşılık qasietterın basty nazarda ūstaǧan jön. Cöz tüiını, qūrmet nietımen sälem salu islamda haram iaki Alla Taǧalaǧa serık qosuǧa jatpaidy. Būl-qazaqtyŋ ädet-ǧūrpy. Dıni mındet te emes. Qazaq kelınderınıŋ eşbırı tabynu maqsatynda sälem salmaityny barşaǧa mälım. Endeşe, ǧasyrlardan berı islam dının jetık bılgen ǧūlamalardyn köz aldynda jalǧasyn tauyp kele jatqan būl ädettı şirkke balap, eldıŋ şyrqyn būzu — äste dūrys emes. Demek, adam aldynda bas iiu, Alla aldyndaǧy tıze büguge eş qiianatyn tigızbeidı. Ärkımnıŋ öz sanasy men aqyl-oiynyŋ erık-jıgerıne ergen tüsınık bolyp otyrǧan-dy. Iаǧni, būl pıkırdıŋ qoǧamda beleŋ aluy belgılı bır özge de dınderdıŋ tarapynan tuyndauy mümkın. Tek, ǧasyrlar boiy sälem salu dästürın saqtap kelgen ata- babamyzdyŋ aqyly bügıngı bılgış jastardan kem eken degen tüsınık qalyptaspasa bolar edı…

---

Daiyndaǧan Canduǧaş Ryskeldı

«Bolaşaq» gazetı