Sálem – sóz basy. Qazaqta sanaǵa, saltqa sińgen sálemdesý úrdisi kúni búginge deıin izin joıǵan emes. Sálem berip, amandyǵyn surasý árbir adamnyń mindeti. Sondaı-aq, saltymyzda jańa túsken kelinge betashar toıyn jasap, aǵaıyn-týysqa bas ıgizip sálem saldyratyn da dástúrimiz bar. Tek jańa túsken kelinder ǵana emes, úlken apa-jeńgelerimizge deıin jasy úlken kisige bas ııýi ınabattylyqty, kishipeıildilikti, kóregendikti bildiredi.
Alaıda, búgingi tańda atadan qalǵan salt-dástúrimiz ıslam mindetterine qarama-qaıshy keledi degen pikirler boı kóterip jatyr. Máselen, bir aýylǵa kelin túsip, betashar toıy ótken. Biraq, jańa túsken kelin betashar kezinde: «úlkenderge sálem salmaımyn. Óıtkeni, ol eń úlken kúná — «shırkke» ıaǵnı Allaǵa serik qosýǵa jatady» dep baıbalam salǵan. Psıhologııalyq turǵyda adamdy jańylystyratyn másele bolǵandyqtan bir degennen naqty sheshim aıta salý da qıyn. Sol sebepti, osy máseleniń tóńireginde kópshiliktiń kózqarasyn bilýge tyrysqan edik.
Balǵynbek IMAShEV:
- Meniń bul turǵyda bilimim joq. Atalmysh másele dinge qatysty pikir bolǵan soń meniń aıtar oıym mańyzdy bolmas dep oılaımyn. Sondyqtan bul jerde Allanyń jáne Paıǵambarymyzdyń buıryǵy jáne ǵalymdardyń pikiri ǵana mańyzdy. Biraq, kelinniń sálem salýy qazaqy dástúrimizde bolǵanymenen namazdaǵy rýkýǵke,ıaǵnı, Allanyń aldynda bel búgip eńkeıýge uqsap ketse — onda haram dep oılaımyn.
Qoıshybek MÚBÁRÁK:
- Islamı qaǵıdattarda «jannattyn kilti ananyń tabanynyń astynda» deıdi. Ata-anasyn syılamaý kúná sanalady. Endi ádep, ıbanyń bir belgisi salem salý kelinniń úlkenderge degen zor kurmeti. Úlkendi qurmettep, kishini aıalaý ımandylyqtyń belgisi. Adamnyń ımandylyǵyn bildiretin salt dástúrler haram bolmasa kerek-ti. Ata-anany qurmettep ımanyn bekemdeıtin kelinder qaýymy kóbeıe bersin…
Janat Qoıshybaeva:
Men úshin bul másele óte mańyzdy emes. Sálem salsam da, salmasam da eshnárse ózgermeıdi. Óıtkeni, ata-enem solaı bolǵanyn qalady. Bul ómirde eń bastysy jaryńmen baqytty bolý. Al qalǵany maıda-shúıde nárseler. Olardyń barlyǵyn eskerip, yrym-jyrymyn saqtaı berseń eshqashan taýsylmaıdy.
Arman ÁÝBÁKIR:
- Betashar eń birinshi, tálim — tárbıege qurylýy tıis. Sondaı-aq, jas kelinniń tabaldyryǵyn attaǵaly otyrǵan shańyraqtaǵy óziniń alatyn ornymen tanystyrý kerektigi, týǵan-týystarynyń aty-jónderine qanyǵý ǵana emes, olardyń árqaısysyn qalaı qurmetteý kerektigi sóz bolǵany jón. Qazaqtyń bul dástúrin búgingi tilmen aıtsaq — jas kelinniń el aldynda ózi tabaldyryǵyn attaǵan otbasyǵa adaldyqqa ant qabyldaýy bolyp shyǵady. Qazirgi asabalar kúldiremin dep búldirip jatady.
«Sálem — sózdiń anasy» deıdi qazaq. Kelin úshin ıilip sálem salý, úlkenderdiń jolyn kesip ótpeý ejelden kele jatqan ıgi ǵuryp. Endi bir taza ıslam dinin jamylǵan dáldúrýishter «Adam tek Allaǵa ıilýi tıis» dep ton pishedi. Er adamnyń qabyrǵasynan jaratylǵan deıtin áıel zatynyń sálem salýynda turǵan eshqandaı sókettik joq. Bul — Allaǵa serik qosý emes, úlken kisilerge degen qurmet. Jas kelin erteń ol da ana atanady, ol da sondaı iltıpatqa ıe bolady. Atadan balaǵa, anadan kelinge mıras bolyp jetken ǵuryptarymyz osy kúni azyp-tozyp barady. Dástúrdiń mánin umytyp, onyń atqarylý formalaryn jeke bas paıdasyna oraı burmalap jibergendigimizdiń kesirinen opyq jep otyrmyz. Mundaı jaǵdaı dinı fanatızmniń jeteginde júrgender úshin de «izdegenge suraǵan».
Buryn kelinge ózi syılaýy tıis úlken kisilerge sálem saldyrtsa, qazir asaba besikten beli shyqpaǵan balany da ortaǵa shaqyrady. Dittegeni — bir teńge bolsa da, paıda tabý. Jas kelin oń aıaǵymen tabaldyryq attaǵannan bastap, betasharǵa deıingi aralyqta qudaıdan adal jar bolyp, kelgen jerine tastaı batyp, sýdaı sińýin tileýi qajet. Ol tilekterdiń is júzinde júzege asýyna tabaldyryq attaý, otqa maı quıý, neke qııý, betashar jáne taǵy basqa ǵuryptar sebepshi bolmaq. Biz ótkenimizdi umyta bastaǵan meshel urpaqpyz. «Eskiliktiń qaldyǵy» degen aıdardan (táýelsizdigimizdi alsaq ta) aryla almaǵan salt-dástúrlerimizdi, san burmalaýǵa túsken tarıhymyzdy tolyq tanyp, zerttep-zerdelep bilmeı, bodandyq qamytynan qutyla almasymyz anyq.
Qaırat Joldybaıuly:
- Iilip sálemdesýge eshbir kórnekti ıslam ǵalymy «shırk»dep úkim shyǵarmaǵan. Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý) «Iilip sálem bermeńder, olaı isteý– Alla Taǵalaǵa serik qosýǵa jatady, ıakı, tozaqta azaptalasyńdar» degen tárizdi ıilip sálem berýdi qatty eskertip kelgen sahıhty bylaı qoıǵanda, álsiz de bolsa, eshbir hadısi joq. Jalpy, qurmet nıetimen ıilýdiń Allaǵa serik qosý emes, ıakı haram emes ekendigin sahıh hadıstermen dáleldeýge de bolady. Máselen, Islamda taqýa ıakı syıly, qart kisige qurmet kórsetý nıetimen qolyn súıýge ruqsat bar. Sahabalardyń paıǵambarymyzdyń, tipti bir-biriniń qoldaryn súıgendikteri jaıly kóptegen sahıh hadıster bar. Qol súıetin adamnyń kisi aldynda bel búgip, ıiletindigi sózsiz. Al mundaı ıilýge eshbir ıslam ǵulamasy «shırk» ıakı «haram» demegen. Eger jalpy ıilý haram bolǵanda qol súıý arqyly qurmet de haram bolar edi. Taǵy bir qaperge alatyn jaıt, kelinniń ata-enesi men sol áýlettiń úlkenderine qurmet kórsetip, izet bildirýi – tek ǵana sálem salýmen ólshenbeıdi. Onyń jeke basynyń ımandylyǵy men boıyndaǵy basqa da adamgershilik qasıetterin basty nazarda ustaǵan jón. Cóz túıini, qurmet nıetimen sálem salý ıslamda haram ıakı Alla Taǵalaǵa serik qosýǵa jatpaıdy. Bul-qazaqtyń ádet-ǵurpy. Dinı mindet te emes. Qazaq kelinderiniń eshbiri tabyný maqsatynda sálem salmaıtyny barshaǵa málim. Endeshe, ǵasyrlardan beri ıslam dinin jetik bilgen ǵulamalardyn kóz aldynda jalǵasyn taýyp kele jatqan bul ádetti shırkke balap, eldiń shyrqyn buzý — áste durys emes.
Demek, adam aldynda bas ııý, Alla aldyndaǵy tize búgýge esh qııanatyn tıgizbeıdi. Árkimniń óz sanasy men aqyl-oıynyń erik-jigerine ergen túsinik bolyp otyrǵan-dy. Iaǵnı, bul pikirdiń qoǵamda beleń alýy belgili bir ózge de dinderdiń tarapynan týyndaýy múmkin. Tek, ǵasyrlar boıy sálem salý dástúrin saqtap kelgen ata- babamyzdyń aqyly búgingi bilgish jastardan kem eken degen túsinik qalyptaspasa bolar edi…
Daıyndaǵan Candýǵash Ryskeldi
«Bolashaq» gazeti
