Är halyqta özınıŋ jerleu dästürı bar. Köbınese, dästürler dıni räsımderge süienedı, bıraq olardyŋ atributikalary ärtürlı (är halyqtyŋ ūstanatyn dın-konfessiiasyna bailanysty). Eger bız Qūranǧa bet audarsaq, onda ölımnen keiıngı ärekettıŋ jalpy qaǧidatyn köre alamyz. Būl qaǧidatty bız Adamnyŋ bır ūly basqa ūlyn öltırgenınıŋ mysalynan tabamyz: Jaratuşy qūzǧyndy jönelttı. Ol, bauyrynyŋ mäiıtın qalai jasyru kerektıgın oǧan körsetu üşın jerdı qazdy. Ol (Qabyl): «Qaiǧy maǧan! Men bauyrymnyŋ mäiıtın jasyryp, osy qūzǧyn ǧūrly bola almadym!» – dedı de ökıngenderden bolyp qaldy. (5:31) Būl mysaldan bız Jaratuşy marqūmdy jerge kömudı ūiǧarǧanyn tüsınemız. Kremasiia men balzamdaudyŋ mysaldary joq, demek būlar taza adami şeşımderge jatady. Mūsylmandarda jerleu räsımı «janaza namazy» dep atalady (marqūmǧa arnalǧan dıni räsım). Dınbasylar jerleu kezınde köne, myŋjyldyq dästürge süiene otyra, barlyq adamdy ūjymdyq siynu üşın sapqa tūrǧyzyp, räsımdı ötkızedı. Alaida, eger bız Qūrandy aşsaq, onda ūjymdyq siynu formasynyŋ däl sondai türın tappaimyz. Ūjymdyq siynu jinalys künı kezınde ǧana keŋesu arqyly ūiǧarylady, bıraq jūrt jinalyp, marqūm üşın ūjymdyq siynudy oryndasyn degen ūiǧarym joq. Onyŋ üstıne, eger marqūm Allany jäne onyŋ elşısın moiyndamaǧan bolsa, onda elşıge sol marqūm üşın siynuǧa jäne qabırınıŋ basynda tūruǧa tiym salynǧan: Olardan ölgennıŋ eşqaisysy üşın siynba jäne qabırınıŋ basynda tūrma! Rasynda, olar Alladan jäne Onyŋ elşısınen jabylǧan küide qaitys boldy! Olar – şegınuşıler! (9:84) Alaida, moldalar marqūmnyŋ erkıne, onyŋ Allaǧa jäne Qūranǧa degen közqarasyna qaramai, bärıbır jerleu räsımın ötkızetının bız ıs jüzınde köre alamyz. Būl tüsınıktı, sebebı neke qiiu räsımı tärızdı jerleu räsımı de äjeptäuır tabysty biznes qoi. Moldalardyŋ aituynşa marqūm üşın oqylǧan Qūran onyŋ o düniedegı küiın jeŋıldetedı. Bıraq būl tūrǧydan da olar Qūranǧa qaişy kelude: … Rasynda, būl tek Eskertu men anyq Qūran ǧana, tırılerdı aldyn-ala eskertu üşın jäne jabylǧandarǧa qarsy aitylǧan sözdı rastau üşın! (36:69-70) Körgenımızdei, Alla Qūrannyŋ mänın naqty anyqtady – ölıler üşın emes, tırıler üşın eskertu. Kölık jürgızu kezınde apatqa ūşyrap, qaitys bolǧan jürgızuşıge jol jüru erejelerın oqu qanşalyqty qisynsyz bolsa, marqūmǧa ölgennen keiın Qūran oqu da sonşalyqty qisynsyz jäne absurd: Bıraq özderıne ölım kelmeiınşe jaman ıster jasap: «Endı men täubege keldım!» – deitınderdıŋ täubesı qabyldanbaidy. Jabylǧan(joqqa şyǧarǧan) boida qaitys bolǧandardyŋ da täubesı qabyldanbaidy. Sondailarǧa Bız auyr azap daiyndadyq. (4:18) Adam qatelerın tüsınıp, moiyndap, jaǧdaidy tüzetken kezde ǧana onyŋ täubesı qabyl etıledı: Rasynda, Men täubesıne kelıp, senım keltırıp, tüzelgendı, sonan soŋ baǧyttalǧandy mındettı türde keşıremın! (20:82) Täubege kelgennen keiın senım keltırıp, sosyn tüzelu köz tırısınde ǧana mümkın, tura ölım aldynda būl mümkın emes. Jalpy alǧanda marqūm üşın siynyp dūǧa etu kerek pe? 9:84-ke süiensek, onda (kerı logikanyŋ negızınde) marqūm Allaǧa senım keltırıp, elşını moiyndasa bız ol üşın jeke türde siyna alamyz degen tūjyrym şyǧady. Ärine, qalyptasqan dästürge qarsy jüru qiyn, bıraq kem degende, adamdar (äsırese moldalar) marqūm Qūran men elşını moiyndamai, Allaǧa senım keltırmese, onda sondai adam üşın siynu Allanyŋ ūiǧarymyn būzuşylyq ekenıne özderıne esep berulerı tiıs.
Avtordyŋ pıkırı redaksiia közqarasyn bıldırmeidı.Serık Rysjanov
