AQŞ-İran janjalyna sebep bolǧan Kasem Süleimani kım edı?

Bügın, 5 qaŋtarda İranda, Meşhed qalasynda islam saqşylary korpusynyŋ arnaiy elitalyq bölımı – «Qūds küşterınıŋ» qolbasşysy general Kasem Süleimanidy joqtau räsımı bastalady. Būl arnaiy jasaq elden syrttaǧy äskeri ärekettermen ainalysady. Tek jasaq basşysy ǧana emes, ırı strateg, Taiau Şyǧys aimaǧyndaǧy yqpaldy äskeri tūlǧa retınde tanymal Süleimani seisenbı künı tuǧan jerı Kerman provinsiiasyna jerlenbek. Keşeden bastap İran baspasözı generaldyŋ ırı suretterımen kölemdı-kölemdı qazanama jariialap jatyr. Ol 3 qaŋtarda Baǧdat äuejaiy aumaǧynan kölıkpen şyǧa bergende AQŞ drondary şabuylyna ūşyrady. Generaldyŋ jasy 63-te bolatyn. Onymen bırge İran qoldaityn iraktyq "Haşd aş-Şaabi" äskeri bölımı jetekşılerınıŋ bırı Äbu Mahdi äl-Muhandis te qaza tapqan. Osy oqiǧadan soŋ İran aza künın jariialady. Süleimanidyŋ közın joiuǧa AQŞ prezidentı Donald Tramptyŋ būiryq bergenı belgılı boldy. Amerika basşysy būl turaly "Bız soǧys bastau üşın emes, soǧysty toqtatu üşın şara qoldandyq" degen. Kongreske eskertılmei jasalǧan būl şabuyldy Amerikanyŋ özınde aiyptap jatqandar bar. 31 jeltoqsanda AQŞ-tyŋ Baǧdattaǧy elşılıgı aldynda narazylyq şarasy bolyp, şeruşılerdıŋ aldy elşılık ǧimaratyna şabuyldaǧan. Amerika būl narazylyqtyŋ artynda İran tūr dep esepteidı. Narazylyq AQŞ küşterınıŋ İraktaǧy jäne Siriiadaǧy şabuylynda şiit mūsylmandary qaza tapqany turaly mälımet taraǧan soŋ tūtanǧan edı. Äuelde bügın, 5 qaŋtarda AQŞ memlekettık hatşysy Maik Pompeonyŋ Qazaqstanǧa sapary josparlanǧany belgılı. Onyŋ Ukraina, Belarus, Kipr, Qazaqstan jäne Özbekstanǧa sapary Baǧdattaǧy narazylyqqa bailanysqa keiınge şegerıldı. Pompeo Qazaqstanǧa saparynda AQŞ-tyŋ Ortalyq Aziiaǧa arnalǧan jaŋa strategiiasyn jariialamaq edı. Alaida qazır Amerikanyŋ Taiau Şyǧystaǧy qauıpsızdıgı mäselesı basty orynǧa şyǧyp, halyqaralyq saiasatta alaŋdau sipaty beleŋ aldy. Kasem Süleimanidyŋ ölımın «soǧys jariialau» retınde tanyp, «kek qaitaratynyn» mälımdegen İran naqty qandai äreketke baratynyn jariialaǧan joq. Alaida Tegerannyŋ Amerikanyŋ İraktaǧy äskeri bölımderı men AQŞ-tyŋ aimaqtaǧy odaqtasy İzrail nysandaryna şabuyldauy mümkın ekenı aitylady. Tiısınşe, Vaşington Tegerannyŋ qandai da bır äreketın jauapsyz qaldyrmaitynyn aŋdatyp otyr. BŪŪ bolsa, Amerika men İran arasyn ūstamdylyqqa şaqyryp, Parsy şyǧanaǧynda taǧy bır soǧysqa jol bermeitının jariialady. SÜLEIMANİ NEGE BEN LADEN NEMESE ÄL-BAǦDADİ EMES? Amerika soŋǧy jyldary halyqaralyq terroristık ūiymdar jetekşılerınıŋ közın joiǧanda mäsele mūndai emes edı. Barak Obamanyŋ prezidenttıgı tūsynda 2011 jyly mamyrda Päkıstanda «äl-Qaida» ūiymynyŋ basşysy Usama Ben Ladennıŋ közı joiylyp, mäiıtı teŋızge tastaldy. 2019 jyly qazan aiynda Siriiada «İslam memleketı» ūiymynyŋ jetekşısı Äbu Bäkır äl-Baǧdadidyŋ közı joiylyp, onyŋ da denesı teŋızge tastalǧany habarlandy. Ben Laden de, äl-Baǧdadi da özderı basqaratyn ūiym jeŋılıske ūşyraǧannan keiın öltırıldı. Iаǧni, Ben Laden men äl-Baǧdadidyŋ ölımınen keiın olardy äldebır memleket deŋgeiınde joqtaǧandar bolǧan joq. Qarymta qaitaru turaly da söz bolǧan emes. Al Kasem Süleimanidyŋ jaǧdaiy mülde basqaşa. Amerika byltyr «terroristık ūiymdar» tızımıne alyp, sanksiia salǧany bolmasa, Süleimani qyzmet atqarǧan saqşylar korpusy - tūtas bır memlekettıŋ äskeri nysany. Osyndai ūiymnyŋ ökılın öltırudıŋ zaŋdylyǧy da dauly mäsele. Alaida būl ūiymdy İranda islam respublikasy paida bolǧan 40 jyldan asa uaqyttyŋ ışınde memleket ışındegı memleketke ainalyp ülgerdı deuge de bolady. Qūramyna «Qūds küşterı» elitalyq bölımı kıretın İslam saqşylary korpusy eldegı negızgı salanyŋ barlyǧyna derlık aralasady. Būl ūiym tıkelei bas qolbasşy aiatolla Hameneige ǧana baǧynady. DİPLOMSYZ GENERAL «QAJY KASEM» Kasem Süleimani - aiatolla Hamaneiden keiın atalatyn eldegı ekınşı tūlǧa. Ony ükımettıŋ üstındegı ükımettıŋ, äskerdıŋ üstındegı äskerdıŋ basşysy deuge de bolady. Saqşylar korpusynyŋ elitalyq «Qūds küşterı» jasaǧy elde ǧana emes, Taiau Şyǧysta da belgılı ūiym. Būl jasaq elden syrtta äskeri ärekettermen jäne barlaumen ainalysady. Aimaqta qaqtyǧys jailaǧan nemese şiiter qonystanǧan elderde osy ūiymnyŋ ızı jiı baiqalyp otyrady. Tegeran būl ūiymdy İrak, Siriia, Livan, Auǧanstan, Palestina, Bahrein, Iemen tärızdı elderdegı «qarsylasu» maidanyna nemese qozǧalysyna at salysyp otyr dep tanytqysy keledı. Hamenei general Süleimanidy «qarsylasu maidanynyŋ halyqaralyq beinesı» dep, keide «tırı şähid» dep te atap kelgen. Qarapaiym şarua otbasynan şyqqan, joǧary bılım almaǧan diplomsyz general jas kezınde su şaruaşylyǧynda jūmys ıstegen. İran-İrak soǧysy Süleimanidyŋ äskerbasy retınde qalyptasyp, ösuıne sebep bolady. Maidan kezınde ol basqarǧan qosyn jeŋılmeitındıgımen tanylady. Süleimani İran-İrak şekarasyndaǧy kürdelı operasiialarǧa qatysyp otyrǧan. Soǧys kezınde ony qatarlastary «Habib» dep atapty. Odan keiıngı kezeŋde Süleimanidy el «Qajy Kasem» atandyryp jıbergen. 1998 jyly ol «Qūds» jasaǧynyŋ jetekşısı bolyp taǧaiyndalady. Kasem Süleimanidyŋ 2002 jyly jäne 2010 jyly Amerikanyŋ Taiau Şyǧystaǧy ökılderımen kezdeskenı turaly aitylady. Amerika ökılderımen kezdesudıŋ bırınde onyŋ Hameneiden rūqsat almaǧany turaly da söz bar. Ol Amerikanyŋ Taiau Şyǧys aimaǧyndaǧy äskerbasylary men diplomatiialyq ökılderıne hat joldap, bailanysqa şyǧyp otyrǧan. General Süleimani Auǧanstandaǧy Taliban ūiymyna qarsy jäne İrak pen Siriiadaǧy «İslam memleketı» ūiymyna qarsy äreketterge de at salysqan. Ony «İslam memleketı» Baǧdatty qorşauǧa alǧanda İrakty ydyrap ketuden saqtap qaldy dep esepteitınder jäne «Kürdıstandy qūtqaruşy» dep ataityndar bar. Al Siriiadaǧy äskeri äreketke Reseidı tartuda da Kasem Süleimanidyŋ aty atalady. Generaldyŋ 2015 jyly Mäskeuge saparynda prezident Putinmen kezdesıp, 140 minut boiy söilesıp, Reseidı Siriiaǧa baruǧa köndırıp qaitqany turaly aitylady. Kasem Süleimani keide «älemdegı qaterlı tūlǧa» retınde atalsa, keide «soǧysamyn dese, soǧysqa jetkıze alatyn, beibıtşılık dese, beibıtşılıkke jetkıze alatyn jetekşı», keide «Taiau Şyǧystaǧy eŋ qūdırettı oiynşy» dep te sipattalady. Ony «syrtqy ıster ministrı» atandyrǧan oqiǧanyŋ bırı byltyr boldy. Aqpan aiynda Siriia prezidentı Başar Asad aiaq astynan Tegeranǧa saparlap, Hameneimen kezdesedı. Oqiǧa soŋynan İran syrtqy ıster ministrı Mūhammad Javad Zarif äleumettık jelıge qyzmetten ketetının jariialaidy. Bıraq ketu sebebın tüsındırmeidı. Soŋynan İran syrtqy ıster ministrınıŋ Başar Asad saparynan beihabar qalǧany belgılı bolady. Alaida prezident Rouhani ministrdıŋ aryzyn qanaǧattandyrmaidy da, Javad Zarif ornynda qala beredı. Al Başar Asadtyŋ Tegeranǧa saparyn qūpiia türde ūiymdastyrǧan Kasem Süleimani ekenı keiınnen belgılı bolady. İrandyqtar «sardar Süleimani» ataityn generaldyŋ jemqorlyq dauynda aty estılmegen, qarapaiym ömır sürgenı jäne basqa äskerbasylarǧa ūqsap Hameneidı madaqtaudan ada ekenı aitylady. İRAN BASPASÖZI NE DEIDI? Senbı künı İran baspasözı bırınşı betıne Kasem Süleimanidyŋ ırı suretterın basyp, kölemdı qazanama jariialady. Tıptı sporttyq basylymdar da osyndai sipatta jaryq kördı. Basylymdardyŋ barlyǧy İran kösemı Äli Hameneidıŋ Süleimanidyŋ ölımı üşın Amerikadan kek qaitaratyny turaly aitqandarynan däieksöz keltırgen. İran prezidentı de kek qaitaru turaly mälımdegen bolatyn. «Keihan» gazetı Süleimani turaly maqalasyn «Süleimani Tramptyŋ ūiqysyn qaşyrady» degen taqyryppen bastasa, «Sedai-e eslahat» gazetı maqala taqyrybyn «İrannan joldau: Kek alu» dep öleŋdete qoiypty. «Arman-e milli» gazetı «Sen mäŋgılık Süleimen bolyp qalasyŋ» degen maqala jariialasa, «Aftab» gazetı bas maqalasyn «Kek qaitaruǧa kelıp qaldyq» dep atapty. Ekonomikaǧa arnalǧan «Düniiai-e eqtesad» gazetınıŋ bırınşı betındegı maqalaǧa «İslamnyŋ ūly sardary aspanǧa kettı» degen taqyryp qoiylǧan. Sport gazetı «Abrar-e värzeş» Kasem Süleimani turaly bırınşı bettegı maqalasyn «Bükıl tarihqa arnalǧan sardar» degen taqyryppen jariialady. Kasem Süleimani basqarǧan «Qūds» elitalyq bölımı qaraityn İslam revoliusiiasy saqşylary korpusy 1979 jyly qūrylǧan. Korpus qaruly küşterdıŋ qūramdas bölıgı bolyp esepteledı. Saqşylar korpusynyŋ äskeri quatyna qosa ideologiialyq jäne saiasi sipaty basym. Onyŋ qūramyndaǧy äsker sany naqty aitylmaidy. Alaida «bäsidj» - erıktıler jasaǧyna müşelerdıŋ sany şamamen 10 million dep esepteledı.

"Azattyq" radiosy