Adam qai jasta üilengenı dūrys? Erterek pe? Älde asyǧudyŋ keregı joq pa? Amerikalyq psiholog Bruner Aleksandrdyŋ pıkırınşe 26-30 jasta üilengen dūrys bolady. Nege deseŋız, sol jasqa deiın adam, oŋ-solyn tanyp, ömırge sergek közqaraspen qaraudy üirenedı eken. “Jastardyŋ erte üilenıp alyp, materialdyq qiynşylyqtarǧa şydas bere almauy da äbden mümkın” — deidı ol. Al nemıs halqynyŋ psiholog ǧalymy, ärı demografy Lerş Filiptıŋ oiy basqa. Jastadyŋ erte oşaq qūra bergenı maqtauǧa laiyq qadam eken. Sebebı jastardyŋ ömırdıŋ qiynşyly men qaiǧysyn bırge körıp, bölısuı, bır-bırıne degen süiıspenşılıgın arttyrady eken. Būndai otbasy müşelerı, barlyqtyŋ qadırın bılıp, joqşylyqqa moiymaityn asyl qasiettı özderınde osylaişa qalyptastyrady.
Al bızdıŋ qazaqtyŋ qara köz qyzdary men jıgıtterı būl turaly ne oilaidy eken? Tyŋdap körelık:
Däuren Tūrsynqūlov: QazŪU-dyŋ 4-kurs studentı:
— Köbınese estitınımız «materialdyq problemalarymyzdy şeşıp alaiyq, sodan soŋ qatyndy ala beremız ǧoi, qyz qaida qaşar deisıŋ» – degen replika. Menıŋ oiymşa, ondai közqaraspen qaraityn bolsaq, problema eşqaşan bıtpeidı. Dūrysy täuelkel etu. “Bas ekeu bolmai, mal ekeu bolmaidy” degen ǧoi.
Mahambet Jeŋıs, QazMMU, 5-kurs:
- Är närsenı oilanyp şeşken dūrys. Abai atamyz aitpaqşy, “Aqyryn jürıp anyq bas, Eŋbegıŋ ketpes dalaǧa.” Asyqpaǧan jön. Sanany tūrmys bileidı ǧoi.
Nazym Berık, QBTU, 4-kurs:
- Endı materialdyq jaǧdaiy jaqsy, menı tüsınetın, keŋ peiıldı, jomart qazaqtyŋ jıgıtı menı ūnatyp tūrsa, jasqa qaramas em. Qazır-aq tier edım.
Toqtarhan Kömeş, QazŪU, 4-kurs:
- Öz basym 2-kursta şyŋaraq köterdım. Qūdaiǧa şükır tegın jataqhana, stipendiia. Auyldaǧy ata-anamyz kömektesıp tūrady. Student kezınde üilenıp alǧanymyz aiaǧymyzǧa tık tūryp aluymyzǧa köp kömek boldy. Köŋılderı jarasyp, ekı jas bır-bırın süiıp tūrsa eşteŋege qaramasyn. Älemdı mahabbat bileidı!
İä, qūrdastarymnyŋ pıkırı osylai är aluan bolyp kete beredı. Al belgılı demograf Maqaş Tätımnıŋ aituynşa neǧūrlym keş üilengenderdıŋ arasynda soǧūrlym ajyrasu köp bolady eken. Osy oraida, menıŋ bır närsege taŋym bar. Qazaq halqy perzentterın atastyryp ta qosa bergen. Tıptı, qyz ben jıgıt bır bırın tanymasa da, qūda tüsıp kelgen ruǧa köŋılı ausa qyzdaryn köp oilanbastan jıbergen. Söitken qazaqta ajyrasu degen atymen bolmaǧan. Būl qandai taŋǧajaiyp qūbylys? Būl nendei küş jastardy bır-bırıne jıpsız bailap qoiǧan? Balalaryn babalarymyz qalaişa tärbielegen? Onyŋ arnaiy tehnologiiasy bar ma? Bar bolsa, ol nege qazır ūmytylyp ketken?Bar tapqan jauabym mynau. Sonau islamnyŋ qainar būlaǧynan susyndaǧan Iаssaui, Qaşqari, Omar Haiamdai pırlerden, bertın kele olardan när alǧan Qaztuǧan, Aqtamberdı, Qaşaǧan, Tūrmaǧambet sekıldı jyraulardan, Mäşhür Jüsıp Köpeiūly, Abai, Şäkärım sekıldı ūly oişyldardan, Beket ata, Şopan ata, Qaraman ata sekıldı nebır äulie-ämbielerden, Raiymbek, Dosan, Mahambet, İsatai, Şotan sekıldı qas batyrlardan önege alǧan būl qazaq. Sanalary keŋıp, eldık deŋgeide oilauyna osy babalarymyzdyŋ qylyp ketken eŋbegı tıkelei äser etken. Qatyn jolda bala belde dep, olarǧa köŋılderın bailamaǧan. Sol sebeptı qatyn alyp, bala tärbieleu olar üşın ülken problema bolyp körınbegen. Mümkın sol stereotiptıŋ eskırıp, jastardyŋ ūsaqtaluynan osyndai mäsele tuyp otyrǧan bolar? Būl tek menıŋ oiym. Al sen ne oilaisyŋ azamat?
Erkebūlan SATQANBAI.
<Masa.kz> saitynan alyndy
