Tar köşenı boilai ornalasqan syrahanalar jūmys künderı mäz-meiram toidan bos tūratyn. Senbı men jeksenbıde ışı adamǧa lyq toly bolyp, kök būira temekı tütını men syranyŋ aşqyltym isı aŋqityn. Syrahanaǧa jūmys künderı bolsa da qolym qalt etkende bas sūǧamyn. Syrasy üşın emes, quyrylǧan balyǧy ūnaityn.
Aptanyŋ ekınşı künı syrahanalardyŋ bırıne kırıp, quyrylǧan balyq pen bır stakan suǧa tapsyrys berıp otyra bergenımde esık maŋdaişasyndaǧy qoŋyraudy syldyr etkızıp ışke orta jastaǧy er adam kırdı. Kiım ılgışke qolşatyryn sabynan ıldı de, silindr qalpaǧyn şeşıp, qaiyra taraǧan şaşyn bır sipap ötıp menıŋ qasyma keldı.
- Bos pa? - dep qasymda tūrǧan oryndyqty nūsqady.
- Ala berıŋız,- dedım.
- Almaimyn, osy orynǧa otyraiyn rūqsat bolsa,- dedı de rūqsatymdy almastan jaiǧasyp aldy.
- Aitatyn äŋgımeŋız bolsa qarsy orynǧa jaiǧasqanyŋyz jaqsy bolar edı,- dedım jyly jüzdı kısınıŋ äŋgımesıne qyzyqqan adamdai keiıp körsetıp.
- Qatyp keter edı,- dedı de, jyldam qarsy orynǧa auysyp aldy. Qoŋyr közdı momyn kısı menıŋ eskı tanysymdai adaldyq ūşqyny bar keipı būrynnan tanys sekıldı körındı. Jūqa paltosynyŋ ışkı qaltasynan ortasynan bır büktele jinalǧan gazettı suyryp aldy da üstel üstıne tastady. Gazettıŋ basqy betıne bıraz üŋılıp otyrdy da:
- Daiaşy, tapsyrys bereiın, maǧan kelesız be?- dedı. Daiaşy kelgen soŋ beitanys dastarhandasym quyrylǧan balyq pen bır stakan suǧa tapsyrys berıp, gazetın oquǧa qaita kırıstı. Anyqtap qarasam paltosy da, ışınen kigen pidjagı de, aq jaǧaly jeidesı de taza bolǧanymen ötken ǧasyrdyŋ kiım ülgısı sekıldı körındı. Soŋǧy jyldarda şyqqan ülgılerge ūqsamaidy. Üstı-basyn tınte qarap otyrǧanymdy baiqaǧan ol:
- Kiımıme tesıle qaraǧanyŋyzdy qalai tüsınsem bolady? Būl ötken ǧasyrdyŋ kiım ülgısı. Üilespeidı me?- dedı qoŋyr közı külımsırep.
- Jarasyp-aq tūr, kerısınşe taŋqalyp otyrmyn. Qai dükennen tauyp aldyŋyz, qyzyqtyryp barady,- dedım onyŋ köŋılıne kırbıŋ tüsırgım kelmei.
- Äŋgımenı neden bastarymdy bılmeimın.
- Qalauyŋyz bılsın mister.
- Menıŋ atym Stiv,- dedı oŋ qolyn sozyp.
- Quanyştymyn! Ūzaq äŋgıme bolsa tıptı keremet bolar edı mister Stiv,- dep oǧan jauap kütken adamdai qadala qarap otyrdym. Ol äŋgıme aituǧa qūlşynyspen kırıskendei qozǧalyp qoidy da, üstelge tym jaqyndap yŋǧailandy.
- Asyǧys emessız be?- dedı gazetın büktep.
- Bastai berıŋız,- dedım.
- Olai bolsa tyŋdaŋyz, bırneşe ai būryn oiymdaǧy ıs äreketterdı öŋımde öz qolymmen jasap kördım,- dep äŋgımesın bastady.
Küz mezgılınıŋ alǧaşqy künderı jadau köŋıldıŋ jyrtyǧyn jelge jelbıretıp mänsız bastaldy. Jauyndy tünderdıŋ bırınde tūiyq köşedegı üidı tıntuge ärıptesım ekeumız barǧanbyz. Poliseilık qūjatymyzdy qolymyzǧa alyp jaryq janyp tūrǧan bölmelerge kırgenımızben üide eşkım bolmady. Ärıptesım üi ışın, men aulany qaramaq bolyp kelıstık. Artqy aulany ainala bergenımde äldekımnıŋ tastaq jerdı tasyrlata basqan aiaq dybysyn estıdım. Qaşqynnan köz jazyp qalmauym üşın lezde aula aldyna jügıre jetkenımşe, qaqpadan kışkene boily bala şyǧyp barady. Küdıktınıŋ artynan ere jöneldım. Özınen ülken qara kürte jamylǧan balaqai tūiyq köşenı kesıp ötıp, qaraŋǧy köşelerdıŋ qoiu tūŋǧiyǧyna sıŋıp kettı. Sūlbasyn tūman arasynan joǧaltyp almai ere berdım. Bırneşe minut jürgen soŋ balaqai qaraŋǧy köşede ornalasqan syilyqtar dükenıne kırıp kettı. Kündız būl köşelermen qanşa jürsem de syilyqtar dükenıŋ alǧaş ret kördım. Şyny esıkten düken ışıne köz jügırtkenımde jauynǧa su tartqan qara kürtesın balaqai sılki şeşıp jatty. Aŋǧarǧanym şamamen alty-jetı jasar qyz bala eken. Dükenge kıre bergenımde oiynşyqtar jinap otyrǧan qart dükenşı būryldy da:
- Ne qalaisyz?- dedı. Jüzı suyq aq buryl şaşty qart menıŋ kelgenımdı jaqtyrmaǧandai keiıp tanytty.
- Polisiiadanmyn, laŋkester jasyryp jatqan üidıŋ aulasynan myna kışkentai qyz qaşyp şyqty,- dep küdıktını nūsqadym. - Soŋyna tüskenımde osy dükenge qaşyp tyǧyldy, sızdıŋ nemereŋız be?- dedım. Qart közıldırıgın şeşıp, üstel üstındegı oiynşyqtardy qorapqa saldy da:
- İzobella, poliseidıŋ aityp tūrǧany ras pa?- dedı. Beikünä jüzıne ürei taby ornaǧan qyz:
- Dostarymmen oinap otyrǧanymda tūiyq köşedegı aulaǧa jasyrynǧan edım. Olar menı tappaǧan soŋ dükenge qaityp keldım,- dedı aptyǧyn basa almai.
- Kördıŋız be, qyz oiyn quyp jürıptı. Endı baryŋyz,- dep dükenşınıŋ mazasy qaşty. Qaraŋǧy köşeden tūiyq köşege qiyp ötıp qylmys bolǧan orynǧa kelsem, üi bosaǧasynda ärıptesım sūlq tüsıp jatyr. Tapanşasyn qolyna alyp ülgergenımen oqqa ūşypty. Keude tūsyna tise kerek bosaǧany qan juypty. Bölımşege qoŋyrau soǧyp qajettı mamandardy şaqyrdym. Zerthanadan, bölımşeden kelgen mamandar tünı boiy mazamdy alyp, ärıptesıŋdı jalǧyz qaldyryp qaida kettıŋ degen sūraqtardy jaudyrdy. Qylmysqa qatysymnyŋ joqtyǧyn däleldeu oŋaiǧa soqpady. Nätiejesınde jazyqsyz bolsam da joǧarydaǧy bastyqsymaqtar öz erkıŋmen jūmystan ket dep būiryq berdı. Mäseleler men keleŋsız kedergıler poliseilık kareramnyŋ tym sätsız bastaluyna sebep boldy. Ökınıştı...
Polisei äŋgımesın osylai sabaqtai bergende tapsyrysymyzda keldı. Ol balyqtan bır-ekı kesım jedı de, sudan ūrttap äŋgımesın qaita jalǧady.
- Qyrküiek aiynyŋ alǧaşqy aptasy edı,- dep maŋdaiynan közıne deiın syrǧyǧan terın bır sürtıp qoiady. Bölımşege qaruly şabuyl degen qoŋyrau kelıp tüstı. Bır komandamen oqiǧa ornyna jedel jetkenımızde ärıptesım oqqa ūşqan tūiyq köşege tap boldyq. Ötken aptada qylmys bolǧan üi qarsy bette. Bırneşe polisei üige kırıp ketkende men aula syrtynda küzetke qaldym. Älden uaqytta qarsy bettegı üidıŋ aulasynan kışkentai qyz jügırıp şyqty da, qaraŋǧy köşege qiyp ötetın jolmen jügıre jöneldı. Erıp kelemın. Syilyqtar dükenıne kıre bergende men de qyzdyŋ soŋynan şyny esıktı syŋǧyrlata dükenge bas sūqtym. Qyz suǧa malynǧan qara kürtesın sılkıp oryndyǧyna jaiǧasyp aldy.
- Men poliseidenmın, sızdıŋ qyzyŋyz qylmys bolǧan orynnan osy dükenge qarai qaşty,- dedım aq buryl şaşty qartqa.
- İzobella, poliseidıŋ aitqany ras pa?- dedı.
- Dostarymmen oinap jürgende tapanşanyŋ dausy şyqty. Bız bytyrai jan-jaqqa qaştyq. Men aulaǧa jasyryndym da, ainala tynyştalǧan soŋ dükenge qaityp keldım,- dedı kışkentai küdıktı.
- Estıp tūrmysyŋ, al endı eşteŋe satyp almasaŋ şyq dükennen,- dep şal zekıp tastady.
Qaraŋǧy köşenı qiyp ötıp qylmys ornyna keldım. Ofiserler men detektivter jūmystarymen ainalysyp jürıp menıŋ kelesı köşege baryp kelgenımdı aŋǧarmady. Qanşa künımızdı tünımızdı sarp etsek te tūiyq köşede bolǧan qaruly qaqtyǧys jabuly küiınde qaldy. Qylmyskerler tabylǧanymen jariialauǧa bolmaidy degen būiryq kelıp, jurnalisterge eşkım ūstalmady, tärtıp būzuşylardy tappadyq dep aqparat berdık. Qaruly qaqtyǧys ūiymdastyrǧan prokurordyŋ, zaŋgerdıŋ, qaltaly şeneunıkterdıŋ ūldary men äumeser ınılerın bosatyp jıberdık. Bızdıŋ qaladaǧy zaŋ ūrylardyŋ kışısı men jazyqsyz ūstalǧan adamdar üşın ǧana quatty. Zaŋ qataŋ bolǧanymen bız köp jaǧdaida "aǧasy" bar qylmyskerlerdıŋ qanypezer ısterıne köz jūma qaradyq. Aiauşylyqtan emes, şarasyzdyqtan qolymyzdan eşteŋe kelmei joǧarydan kelgen būiryqqa baǧyndyq. Osy ärekettıŋ bärıne qatysqannan keiın qyzmetıme, mamandyǧyma degen senım men süiışpenşılık joǧaldy. Ädıldıktıŋ ūranyn şyrqaityn poliseimın dep oilasam men baryp tūrǧan qylmysker ekenmın, aldanyppyn. Künnen künge köşedegı adamdy tonaityn ūry, älsızge qylmys jaba salatyn ozbyr bolyp baramyn. Qalaǧanymyzşa zaŋdy özgerte salyp, öz qūqyǧyn bılmeitın halyqqa qoiǧa şapqan qasqyrdai tidık, tonadyq, aiyppūl saldyq. Eseŋgıretken jüienıŋ ädıletsız äreketterın köre tūra būl qyzmetten opa tappasymdy bılıp, öz erkımmen jūmystan ketuım jönınde aryz jazyp tapsyrdym. Jūmystaǧy sylbyrlyǧymnyŋ paidasy tidı. Qaida barasyŋ, ne üşın dep qystap jatpai bırneşe künde bosatty.
Eldegı qyzmetım sätsız bastalyp jūmyssyz künderım meŋıreu qalypta jylji berdı. Ūzynnan ūzaq şölde bır tamşy suǧa zar bolǧan adasqan jandai men de qaladan tarydai meiırımge şöldep, janyma jaǧatyn bır jylylyq küttım. Ümıttıŋ tättılıgın sezınbesem de keler künge degen senımnen jamandyq körmeimın dep oilap, jıgerımdı qairai tüstım. Şölde adasqan adamnyŋ qarsy aldynan qūdyq ne köl şyǧa keluı mümkın ǧoi. Menıŋ de senımım ızgı qasietterdı boiyma qaita qaitara alsam, jaqsylyqqa kezıgerımdı bıldı. Ǧajaiyp bolsa qyzyǧy basym al qiyndyǧy joq dep sanappyn.
Aidyŋ soŋǧy künderı. Dälırek qyrküiektıŋ jiyrma segızı. Qalany küŋgırt qaraŋǧylyq basyp süreŋsız küzdıŋ äkkı ädısı toqtausyz jelmen şatyrlardy şaiqaidy. Eldegı qiyndyqtar, zaŋsyzdyq pen qyzmettegı keleŋsızdık menı şet elge ketuge mäjbür ettı. Qandai qiyndyq kelse de, menıŋ şet memlekette jaǧdaiym jaqsaryp, ışkı jalǧyzdyq küizelısımdı aryltady dep eseptedım. Qalǧan ömırımdı şattyqqa toly ötkızu üşın Norvegiianyŋ Tromse qalasyn taŋdap jolǧa daiyndaldym. Özıme esep bergende ar aldynda ūiala almadym. Otandy satyp baramyn, qoǧamnan qaşyp baramyn degen oi menı mazalaǧan emes, sebebı adam bolǧandyqtan baqytty boluyma qaqym da bar. Äuelı ūzaq uaqyt oi qamauyna qaluǧa tura keldı. Erteŋgı künge degen senımsızdıgım men ömırge qūştarlyǧymnyŋ arasynda oi maidany bolyp, nätiejesınde qairatymdy küşeite tüstım. Qūlamai aiaqqa tūru aldymdaǧy mındet dep sanadym. Qordaǧy aqşam men aksiialarymdy satyp qosqanda Tromsege jetıp jūmysqa ornalasqan uaqytqa deiın jetetın qarjyny qūrady. Qonys audaru turaly oiymdy nyqtaǧanda menı erteŋgı künge adastyrmai aparatyn, adam qalpymnan aiyrmaityn senım men eŋbek ekenın eskerdım.
Üidegı eskı-qūsqy zattardy qoqysqa tastap, kerektı qūraldar alu üşın düken araladym. Ädettegı saparǧa şyǧatyn adamdai jaibyraqat jürıp köşede samsai tızılgen tūrmystyq dükenderge bırınen soŋ bırıne kırıp şyqtym. Qalaǧa, qoǧamyma qaityp kelmeitınımdı oilasam keudemdı quanyş kernep, köŋılım jadyrap sala beredı. Bar künämdı tastap baramyn.
Äue biletterın satatyn ortalyqqa baryp Norvegiiaǧa ūşaqqa bilet aldym. Bırınşı qazanǧa būiyrypty. Jüregım atqaqtap quanǧanymnan qol soǧa sekırdım. Küzdei süreŋsız köŋılım şuaqqa malynǧan jailaudai bolyp jainap şyǧa keldı. Kökıregımde än şalqyp, adam qūqyǧyn taptaudan tartynbaityn qoǧamǧa alǧaş ret küle qaradym. Men azatpyn.
Jiyrma toǧyzynşy qyrküiekte qūjattarymdy rettep üige keşteu kele jatqanymda, tūiyq köşege bır soqqym keldı. Qarsy ornalasqan ekı üidıŋ arasynan öte bergenımde kışkentai qyz İzobellany taǧy kezdestırdım. Keş qaraŋǧysynda jalǧyz jüruge bolmaitynyn eskertkım keldı de:
- Senıŋ atyŋ İzobella ǧoi?- dedım.
- İä,- dedı de, syilyqtar dükenıne baǧyt aldy.
- Keşkı uaqytta jalǧyz jüruge bolmaitynyŋ bılesıŋ be? Ülken qala ärı tūiyq köşe saǧan qauıptı,- dedım de onymen qatarlasa jürdım.
- Men jalǧyz emespın,- dedı.
- Jalǧyzsyŋ,- dedım. Dausymdy jūmsarta küle söileuge tyrysyp kelemın. Kışkene qyzdyŋ qorqynyşyn seiıltıp syilyqtar dükenıne deiın şyǧaryp saludy oiladym.
- Jalǧyz emespın, janymda anam bar,- dedı. Bastyra kigen bas kiımınıŋ astynan syǧalap.
- Al men anaŋdy körıp tūrǧan joqpyn,- dep üreilene tıl qattym. İzobella janyna būrylyp äldekımmen söileskendei kübırlep tūrdy da:
- Sız menı nege qūtqarmadyŋyz,- dep şaǧymdana söiledı.
- Kımnen?
- Jaraidy qūtqarmasaŋyz da myna küntızbenı anam sızge syilaǧysy keledı,- dep kürtesınıŋ qaltasynan alaqandai ärı tyǧyz qaǧaz alyp şyqty. Onyŋ möp-möldır janary ozbyrlardan japa şekken beikünä jannyŋ momyn beinesın köz aldyma äkeldı. Kışkentai qyzdyŋ jüzı älde bıreuden ünemı qorqyp tūratyn ürkek ädettı daǧdy qylyp alǧandai. Ainalaǧa qaraǧyştap uaiymnyŋ tūmanynda qalǧan sekıldı.
- Anaŋ maǧan körınbei tūr, sen körıp tūrmysyŋ?- dedım, qorqynyşymdy jasyrǧym kelse de dausymnyŋ dırılı basymyraq bolyp kettı.
- Syilyǧymdy almasa ömırı mänsız ötedı, qabyl alsa janyn jegıdei jegen bar qaiǧy qasıretten qūtylady, azat bolady dedı anam,- dep qyz menıŋ alaqanyma küntızbenı ūstatty. Menıŋ oiymdaǧy san sūraqty döp basqan qarşadai qyzǧa taŋ qalyp tūrǧanymda onyŋ közden qalai ǧaiyp bolǧanyn baiqamadym da. Alaqandai küntızbenı alyp üige kırdım. Paraq qaǧaz küntızbenı keruetımnıŋ joǧarǧy jaǧynda ornalasqan tartpanyŋ üstıne şamǧa tırep tıgınen ornalastyrdym. Özım Tromsede kütıp tūrǧan ǧajaiyptardy oilap, qiial qūşaǧynda terbelıp ūiqyǧa jattym.
Osy tūsqa kelgende Stivtıŋ äŋgımesın bölıp jıberdım.
- Küntızbe uaiym-qaiǧydan azat ettı me?- dedım.
- Şeşusız qalǧan bar jūmbaqty aiqyndap berdı,- dep Stiv äŋgımesın jalǧastyrdy.
Ūiqymnan sergek oiandym. Ornymnan tūra bergende közım küntızbege tüsıp, bır paraǧyn audardym. Otyzynşy qyrküiek degen qyzyl tüstı qos sifr şyǧa keldı. Taŋǧy asqa otyra bergenımde qoŋyrau syŋǧyrlady. Salyq komitetınen kelgen hat ekenın bıle tūra esık aştym. Qarsy aldymda jūqa kürte kigen közıldırıktı orta jastaǧy er adam tūr.
- Salyq komitetınen inspektorsız be?- dedım qol berıp amandasyp jatyp.
- Mister Stiv?
- İä, däl özı.
- Üige kırsem qarsy emessız be?- dedı külımsırei.
- Ärine, törletıŋız.
Qonaq bölmege jaiǧasqan inspektorǧa kofe aparyp berdım de:
- Aita berıŋız,- dedım.
- Qyzmet tarihyŋyzdy bılemın. Poliseilık jūmystan öz erkıŋızben ketkenıŋızdı ärıptesterıŋız aitqan bolatyn,- dep, kofege ernın tigızdı de üstelge qoidy.
- Sätsız kezeŋder bolǧanymen menıŋ endı jaŋa ömırım bastalǧaly tūr. Polisei kezımdı oilasam ökıngen emespın. Men üşın maŋyzy joq,- dedım, özımdı erkın ūstap.
- Jaŋa ömırıŋız sättılıkpen bastaluyna tılektespın. Kelgen sebebım sızgeqyzmet ūsynǧaly otyrmyn. Tūrmysyŋyzdy tüzeisız, jaqsy tabys tabasyz, ärı özıŋızdıŋ süiıktı ısıŋız. Qylmys älemındegı şeşusız qalǧan jūmbaqtardyŋ jauabyn tabasyz,- dedı.
- Keşırıŋız, keşıktıŋız. Bırınşı qazanda Tromsege qonys audaramyn.
- Bırınşı qazan?- dedı de selk-selk etıp küldı.
- Sızben äzıldesıp otyrǧan joqpyn,- dep şamdanyp qaldym.
- Sandyraqty qoiyŋyz mister Stiv. Mınekei, būl menıŋ telefon nömırım jäne keŋsemnıŋ meken-jaiy. Otyz ekınşı qyrküiek künı keŋseme kelıŋız,- dep nömır jazylǧan esım hat qaǧazyn üstelge qoidy.
- Otyz ekınşı qyrküiek? Bırınşı qazan deseŋız de bolar edı. Äzılıŋız külkımdı keltırmedı,- dep, oǧan salqynqandylyq tanytyp, jaratpaǧan keiıppen şyǧaryp saldym.
Süiıktı ısım qylmys älemındegı şym-şytyryq jūmbaqty şeşu bolsa da, Tromsege qonys audaru turaly oiymdy özgerıtken emespın. Ekı künnen soŋ kündelıktı audarǧanymda jasyl tüstı otyz ekı sanyn kördım. Menımen jūmys beruşı emes İzobellanyŋ syilyǧy da äzıldesken sekıldı. Jük sömkemdı alyp ūşaqtyŋ uaqytyna taiaǧanda äuejaiǧa jettım. Äuejaiǧa kırgen bettegı ekran otyz ekınşı qyrküiek taŋǧy saǧat ondy körsetıp tūr. Tüsınıksızı ūşaq kestesınde Norvegiiaǧa jolauşylar tasymaldaityn ūşaqtyŋ nömırı körsetılmeptı. Tırkeuşıge biletımdı berıp:
- Men otyratyn ūşaq kestede jazylmapty,- dedım.
- Biletıŋızdı teksereiın,- dep tırkeuşı jol jüru qūjatyma üŋıldı de, taŋdanysyn jasyrmai: - Sızdıŋ ūşaǧyŋyz alty jyl būryn Norvegiiaǧa ūşyp ketken,- dep, terezenı jaba saldy.
- Mümkın emes, bilettı üş kün būryn aldym,- dep terezenı qaqqylasam da jauap bermedı. Kelesı terezedenı tırkeuşıge biletımdı bergenım de:
- Esıŋız auysqan ba? Alty jyl būrynǧy bilettı äkelıp bızben oinaǧyŋyz kele me? Bügın otyz ekınşı qyrküiek,- dep aiqaiǧa basty.
Äuejaidan şyǧa taksige otyryp bilet satyp alǧan kassaǧa tarttym. Üş kün būryn maǧan bilet satqan qyzdyŋ ornynda juan qaryndy erkek otyr. Alqynyp bardym da:
- Osy oryndaǧy qyz qaida? Maǧan bilet satqan boijetken qaida?- dedım, demımdı basa almai.
- Myrza, toqtaŋyz. Qandai qyz? Būl jerde jalǧyz kassa, menıŋ jūmys jasap jürgenıme alty jyl boldy,- dedı de, melşie qarap otyra berdı. Esım auysqandai basymdy qysa ūstap selkıldei berdım.
- Sızde bärı jaqsy ma?- dedı kassadaǧy erkek.
- Bilettı körıŋızşı, paidaǧa jarai ma?- dedım.
- Qane,- dep menıŋ biletımdı qarap şyqty da: - Mūndai eskı bilettı alǧaş ret körıp tūrmyn. Bırınşı qazan degenı külkılı eken. Myrza bügın otyz ekınşı qyrküiek,- dep menı kassadan şyǧaryp jıberdı.
Köşenı boilai aiandap kelemın. Kezdesken adamnyŋ bärı maǧan ürke qaraityndai, selk etıp şoşyna ötıp jatty. Ümıtım kümänǧa ainalyp, özge älemge tüsıp ketkendei jalǧyzsyrai bastadym.
- Mister Stiv?! Bilettıŋ merzımı ötıp kettı. Norvegiiaǧa jete almadyŋyz. Al adamdar otyz ekınşı qyrküiekke auysqanda sız bırınşı qazan dep oiladyŋyz. Keiın ne boldy?- dep kökeiımdegı sūraqty qoidym. Syrahanada ekeumızden basqa jan qalmapty, erkın äŋgımege kırısıp kettık.
- Jūmys beruşı tastap ketken qaǧazda jazuly meken-jaiǧa bet aldym,- dep äŋgımesın jalǧai tüstı.
Esımhattaǧy nömırge telefon soqtym. Jūmys beruşı tūtqany bırden köterdı.
- Mister Stiv?! Qoŋyrau soǧatynyŋyzdy bılgen edım, qaidasyz, körıse alamyz ba?- dedı.
- Keŋseŋızdıŋ aldynda tūrmyn,- dedım meŋ-zeŋ küide äreŋ tıl qatyp.
Az uaqytta üstel basyna ekı şyny aiaq kofe äkelgennen keiın jūmys beruşı söilei jöneldı.
- Tūiyq köşedegı elu segızınşı üi esıŋızde me?- dedı jauapqa tartqaly otyrǧan adamdai.
- Ärine, esımde,- dedım özımdı erkın ūstap.
- Qandai estelıkterımen esıŋızde?- dedı. Onyŋ kofenı soraptap otyrǧany maǧan tük ūnamady.
- Ärıptesım oqqa ūşqan üi. Odan soŋ qaruly qaqtyǧys bolǧan jer,- dep bar bılgenımdı aita bastadym.
- Taǧy bır qūpiia jasyryp tūrsyz, esıŋızge tüsırıp körersız,- dedı jaibyraqat. Kütpegen sūraqqa aşuym lezde keldı de, qolymdaǧy stakandy üstelge sart etkızıp tastadym.
- Sız jūmys ūsynǧaly otyrsyz ba, menı tergeu üşın şaqyrdyŋyz ba?- dep dauys köterdım. Bıraq ol ūstamdy qalpynan auytqymastan sūraǧyn jalǧastyra berdı.
- Alty jyl būryn Norvegiiaǧa nelıkten ketpek boldyŋyz,- dedı.
- Qūdaiym-au, alty jyl būryn emes, men Norvegiiaǧa bügın ketpek boldy, tap bügın. Biletımde qatelık bolyp saparyma kedergı jasady.
- Joq, mülde olai emes, endeşe men baiandaiyn. Sız osydan alty jyl būryn bırınşı ūazanda Norvegiiaǧa attanbaq boldyŋyz. Al bır kün būryn otyzynşy qyrküiekte tūiyq köşenıŋ elu segızınşı üiınde ne bolǧanyn bılesız. Esıŋızge tüsırıŋız, tüngı saǧat on bırde qorǧansyz jüktı äielge qiianat jasap, buyndyryp öltırdıŋız.
- Toqtat sandyraǧyŋdy!- dep aiqai saldym.
- Jalǧastyraiyn, jüktı äieldıŋ ıştegı balasyna qaramai qasaqana öltırdıŋız,- dedı sabyrly qalpynan tanbai.
- Mūndai aiuandyqty maǧan jaba saludyŋ ne keregı bar edı? Men sız oilaǧandai qylmyskerge ūqsaimyn ba? Qanışer dep esepteseŋız dälelder keltırıŋız,- dep aqylǧa saluǧa tyrystym. Jūmys beruşı degenım tergeuşı bolyp şyǧyp menı qyspaqqa alǧan saiyn özımdı qylmysker sezınıp, maŋdaiymnan ter saulai bastady. Ol kınä artqan saiyn būltaryp şyǧatyn jol tappai qinala tüstım. Ötkır közı momyndyǧymdy paidalanatyn sekıldı, öŋmenımnen ötıp barady.
- İä, tüngı on bır... Qorlyqpen öltırdıŋız... Aiamadyŋyz... Ertesıne qaşpaq nietıŋız boldy. Qylmys ornyn tünı boiy syrttan baqylap baiyz tappai jürgenıŋızdı kördık.
- Sandyraq, sol sätte nege qūryqtamadyŋ,- dedım.
- Ol qylmysqa köşede seŋdelıp jürgen naşaqordyŋ qatysy bar dep ūiǧardyq,- dep oqiǧany keŋırek aşa tüstı. Qanşa aqtalaiyn desem de tergeuşınıŋ suyq jüzı menı kınälap otyrǧandai.
- Menı nelıkten kınälaisyz, qylmysker tabylǧan bolsa,- dedım.
- Sız jabylǧan qylmysty qaita qozǧap jaranyŋ bıteu auzyn tyrnadyŋyz. Bügın äuejaida sandyraqtap alty jyl būrynǧy biletıŋızdı körsetıp Norvegiiaǧa ketpek bolǧanyŋyzdy arnaiy ökılder habarlady.
- Bilettı bügıngı künge alǧan bolatynmyn. Äuejaidaǧylar menı esuasqa telıdı. Kassadaǧy erkek te zekıp tastady. Köşedegı adamdar bügıngı kün otyz ekınşı qyrküiek deuden basqa eşteŋe aitpaidy,- dep bar şyndyqty aqtardym.
- Erteŋ taǧy osy meken-jaiǧa kelıŋız. Qaladan ketemın dep oilamaŋyzda,- dedı de, menı keŋseden şyǧaryp jıberdı.
Üige kele jatyp bügıngı künnıŋ qazan aiyna auyspaǧanyna taŋdanumen boldym. Alty jyl būrynǧy qylmysqa qatysyŋ bar dep aiyptalǧanymdy oilasam, köŋılım süreŋsız küzdei qūbylyp, köŋılsızdık basady. Bırınen soŋ bırı josparly qūrylǧan armandarym jelge ūşty. Europa, Norvegiia, azamattyq qoǧam, baqytty ömır, bärı bärı eles küiınde joǧaldy. Küizelıs pen qūlazu jıgerımdı bordai ezdı. Ötken künderge degen mūnar saǧynyş köz aldymda kölbeŋdep, surettei keskındele berdı. Qandai mänsız bolsa da, ädıletsız bolsa da, qiianaty köp bolsa da polisei künderımdı alǧaş ret aŋsadym. Menı qylmysker dep sanaǧanda tūŋǧyş ret özım jek köretın mamandyǧymdy saǧyndym. Ötken künder asyl qazynaǧa toly keruendei syrǧyp barady. Men sol kezde bırınşı ret süikımsız mamandyǧymdy süidım.
Bar kikıljıŋ älgı qarǧys atqyr küntızbede dep oilap üige jügıre bastym. Qas qaraiyp töbet ıŋır töne bastaǧan uaqyt edı. Qaraŋǧylyq basqan bölmenıŋ jaryǧyn jaqtym da, küntızbege jarmastym. Qoqys şelegıne küntızbenı aparyp ottyqpen jaǧyp jıberuge oqtala bergenımde, bölme ışınen kışkene qyzdyŋ saŋq etken dausy şyqty.
- Örtemeŋız myrza. Küntızbenı örteseŋız bar mümkındıkten airylyp özıŋızdı aqtai almaisyz,- dedı. Ottyqty tastai salyp dauys şyqqan jaqqa būrylǧanymda keruertte otyrǧan İzobellany kördım. Qara kürtesın jamylǧan qyzdyŋ jüzı suyq, üreilı körındı.
- Sen qaidan jürsıŋ, üiıme qalai kırdıŋ?- dedım, qol-aiaǧym qalşyldap.
- Küntızbenı örtemeŋız, özıŋızdı qūtqaryŋyz. Sız ūylmysker emessız, men bılemın,- dedı qarşadai qyz.
- Men qylmysker emespın. Sol tün esımde bolmaǧanymen men eşqandai äielge tiısken emespın,- dep kışkentai qyzdyŋ aldynda qalai jylap jıbergenımdı bılmei qaldym.
- Anamdy buyndyryp öltırgende men onyŋ qūrsaǧynda edım,- dedı İzobella maǧan tık qarap. Sener senbesımdı bılmei tılım kürmetıldı.
- Küntızbenı ne üşın berdıŋ?- degennen basqa auzyma söz tüspedı.
- Anam ekeumızdı öltırgen qylmyskerdı sız ǧana tabasyz, sız ǧana ony köre alasyz. Sondyqtan da anam küntızbenı sızge syilady,- dedı ornynan qozǧalmaǧan qalpy.
- Joq, İzobella, sen ölgen bolsaŋ myna küiıŋ şynaiy emes, ölgender menıŋ közıme körınuı mümkın emes,-dep közımdı tars jūmyp aldym.
- Küntızbenı däl qazır otyzynşy qyrküiekke audaryŋyz da tūiyq köşedegı elu segızınşı üige baryŋyz. Esıŋızge saqtaŋyz " qoŋyr būta jasyl japyraq jamylyp, malynyp nūr säulege. Qoŋyr küzdı ūmytar, tek mäŋgılık köktem ornap bar tırşılık kögerer, bar tırşılık bür jarar"- dep İzobella közden ǧaiyp boldy. Bırneşe sekundta özıme kelıp, kürtemdı qolyma aldym da köşege jügırıp şyqtym. Küntızbenı otyzynşy qyrküiekke auystyra bergende jaŋa dükender, jaŋa ǧimarattar alty jyl būrynǧy eskı qalpyna tüsıp şyǧa keldı. Men alty jyl būrynǧy uaqytqa tüskenımdı sezdım. Taŋqalǧanymnan aiqailap jıberdım. Maŋymdaǧy adamdardyŋ bıreuı de menıŋ dausymdy estıme de, menı körmedı de. Nazar audarmastan öz tırlık soqpaqtarymen kete berdı. Tūiyq köşedegı elu segızınşı üidıŋ aulasyna kırıp üi tūtqasyn qanşa būrasam da esık aşylmady. Jaryq janyp tūrǧan terezege jügırdım de üŋılıp qarasam, jüktı äieldı qara betperde kigen bıreu buyndyryp jatyr eken. Aiqaiǧa basyp terezenı qaqqylap edım, qūlaǧyna da ılmedı. Menıŋ bar ekenımdı baiqamady. Amalsyz qylmystyŋ qalai jasalǧanyn qarap tūrudan basqa qolymnan eşteŋe kelmedı. Qara betperdelı erkek äieldı buyndyrǧan saiyn ıştegı närestesı bülkıldep ajalmen arpalysyp jatqany körınıp tūrdy. Köz aldymda qos adamnyŋ aqyrǧy demı, jan tapsyrǧany kino legındei jürıp jatty. Kömeiıme tas tyǧylǧandai aua ötpei özımdı jaisyz sezındım. Arqamdy qabyrǧaǧa tırep terezege taǧy qaraǧanymda äiel jan tapsyrǧan eken. Qimylsyz edende jatyr. Qan ışer aulaǧa şyǧa keldı. Izıne tüspek bolyp üidı ainala syrtqy qaqpaǧa qarai bergenımde, kısı öltıruşı köşeden tältırektegen äldekımdı aulaǧa kırgızdı de, özı joǧarǧy köşege qarai jöneldı. Aulada tältırektep es jiia almai jürgen adamdy naşaqor ekenı esıme tüsken soŋ aialdap tūrudyŋ qajetı joǧyn tüsındım.Dereu qanyşerdıŋ ızıne tüstım.Ol tūiyq köşenı qiyp öttı de,İzobella qaşyp tyǧylatyn syilyqtar dükenıne kırıp kettı.Dükennıŋ şyny esıgınen ışke qarasam,kısı öltıruşı betperdesın şeşıp qaldy.Ony körgende közım şarasynan şyǧardai boldy.Ol ainaǧa qarady da aq buryl şaşyn retke keltırdı.Dükenge kırdım de:
-Sen kısı öltıruşısıŋ,-dedım.Ol menıŋ kırgenımdı körmei,aitqanymdy estımedı.Amalym tausylǧannan keiın,bar şyndyqtyŋ kuäsı bolyp üige qaittym.
Jaryq älemde adam men adamnyŋ bauyrmaldylyǧy ǧalamdy odan ärı sūlulandyra tüserı anyq.Qūndylyqtar,ızgı qasietter adamzat arasyna süiıspenşılıkten basqa ornatary joq. Al,qylmys şe? Qylmys qaşan,neden paida boldy? Adam üşın qan tögudıŋ qandai maŋyzy bar. Ömır süru üşın bıreudı öltıru şart pa?Aiuanǧa tän ıster men jaǧymsyz,süikımsız qylyqtardy adam balasy nege jasaidy eken. Jüktı äieldı buyndyryp öltıruge qandai jürektılık, qandai batyldyq kerek. Ol äreketterdı batyldyq,jürektılık deimız be?Joq, qanyşerlık, aiuandyq dep baǧalaǧan dūrys bolar. Dünie jaralar sätte uaty esepsız jarylys bolyp, tırşılık paida bolǧaly aiuan men aiuan arasynda tırşılık üşın küres bastalǧanymen, adamdar arasynda bırlesu, tatu ömır süru qalyptasqan joq pa? Qanışerlık qaidan şyqty? Kım oilap tapty? Tünı boiy osyndai jauapsyz sūraqtardy özıme qoiyp, köz aldymda bolǧan qylmystyŋ elesınen aryla almai, ışkı tüisıgımmen arpalysyp jattym.
Erteŋıne üsteldegı küntızbege qarasam, otyz üşınşı qyrküiekiı körsetıp tūr. Kelesı aiǧa auyspaityn künderge boiym üirene bastady. Maǧan ai men aidyŋ kün men künnıŋ aiyrmaşylyǧy joq sekıldı. Sebebı barlyq adamnyŋ ömırı bırkelkı edı. Otyz üşınşı qyrküiek bolsyn, meilı üşınşı qazan bolsyn, körşım sol baiaǧy jolymen sol baiaǧy taŋnan keş batqanşa bel jazbastan jasaityn jūmysyna ketıp bara jatty. Aialdamadaǧy adamdarǧa da künnıŋ maŋyzy joq, kündelıktı mınetın avtobustaryna otyryp ıŋır qaraŋǧylyǧyna deiın jasaityn eş nätiejesız jūmystaryna asyǧyp tūrdy. Kün men künnıŋ ūqsastyǧy sondai körşınıŋ itı de ädettegıdei aǧaş tübın iıskelei jürıp şaruasyn bıtırdı de, tılın salaqtatyp qoqys jäşıgıne asyqty. Küntızbemnıŋ erekşelıgı baiqala qoimady. Künı özge demeseŋ, adamdardyŋ qimyl qozǧalysy, tırşılıgı öz qalpynda. Aitylǧan uaqytta esım xattaǧy meken jaiǧa bardym. Tergeuşı keŋsesınde otyr eken . Keşegı küngıdei maǧan taǧy da aiyp artsa, tünde körgen bar şyndyqty baiandap , syilyqtar dükenındegı qylmyskerge ertıp barudy ūiǧardym. Keŋsege kırıp ornalasa bergende tergeuşı ekı kofe aldyrdy. Menımen amandasqan soŋ ūzaq telmırıp qarap otyrdy da:
-Iа, myrza şaruaŋyzdy aita berıŋız, ekeumız tanyspyz ba?- dedı.
-Keşe ǧana menen jauap alyp bügın qaitadan kelıŋız degen bolatynsyz, nemese älde bıreuge ūqsatyp otyrsyz ,-dedım.
-Keşırıŋız myrza, bıraq keşe men eşkımdı jauapqa tartpaǧan edım, - dedı, menı tanymaityn kısıdei keiıp tanytyp.
-Jaqsy onda, men qaladan kete beremın,- dedım jauaptan qūtylǧanyma quanyp.
- Qaida ?
- Norvegiiaǧa.
- Sızdı bıreuge ūqsatyp tūrmyn. Sırä , menıŋ aldymda tergeude bolǧan şyǧarsyz , - dep esıne tüsıre bastady .
- İä , 58 - şı üi tūiyq köşe , jüktı äieldıŋ ölımıne qatysyŋ bar dep menı äbıgerge tüsırıp edıŋız , - dedım.
- Mıne , mıne däl özı . Keremet , qazır qaida jürsız , nemen ainalysasyz , äŋgımeŋdı aita otyr , - dep kofesın ūryttady .
- Qaida jürsız deisız be ? Qūdaiym-au, myrza, keşe ǧana aldyŋyzda jauapqa tartyldym deimın . Otyz ekınşı qyrküiek künı , -dep män jaidy anyq tüsındıre bastadym . Tergeuşı keşegı künı emes bırneşe jyl būryn körgen adamdai maǧan bajyraia qarady da :
- Bırınşı qazan künı , iia bırınşı qazanda osydan tura alty jyl būryn senı küdıktı retınde ūstadyq , - dedı . Özınıŋ este saqtau qabıletıne mäz bolyp qos qolyn bır-bırıne soqty .
- Tüsınbedım .
- Tüsınbeitın nesı bar , alty jyl būryn elu segızınşı üidıŋ maŋynan senı baiqaǧan kuägerler bolyp , küdıktı dep sanadyq . Esıŋde joq pa ? -dedı taŋyrqap .
- Esımde joq , mümkın bolsa jalǧastyra beresız be ? - dedım tergeuşınıŋ sözıne qūlaq türıp .
-Qylmysqa qatysty dep jauapqa tartqanyŋyzben tolyq dälel keltıre almai , sol aulada jürgen naşaqorǧa bar qylmysty jaba saldyq . Būl kısı ölımı jauapsyz qalǧan kürdelı jūmbaq . Naşaqordyŋ ony öltırmegenı belgılı , Üi ışınde ızı de joq , senıŋ de ızıŋ joq , sonda kım bolǧany dep bız bas auyrtyp ta jatpadyq , - dep öz tapqarlyǧyna riza keiıp tanytyp , tıptı būl qylmysqa qyzyqpaitynyn da aŋǧartyp qoidy .
Keŋseden şyǧa oi tūmanyna qamaldym . Keşegı tünde körgenımnıŋ barlyǧy alty jyl būrynǧy köz aldymnan ötken beine qaitalau eken degen tūjyrymǧa keldım . Tüstei zulaǧan körınısterdıŋ arasynda bır gäp bar ekenın bılıp edım , bıraq ony qaitalap körudıŋ ne üşın qajet bolǧanyn tüsıne almai dal boldym . Bastysy tergeuşınıŋ keşegı qaharynan qūtyldym . Qylmysqa qatysym mülde joq eken . Bır jaǧy quanyp endı ömırımdı qaita bastauǧa şeşım qabyldap , äuejai kassalarynyŋ bırıne soqtym . Kassada otyrǧan juan qaryn erkekke Norvegiiaǧa bilet tauyp berıŋız dep ötındım .
- Bırınşı qazanǧa bır oryn bar , - dedı .
- Alamyn , -dedım de , qūjatymdy qolyna ūstattym . Kompiuterge älgı erkek ūzaq telmırıp otyrdy da , maǧan tesıle qarap taŋ qalysyn jasyra almai :
- Ne? Sız kımsız? - dep ornynan qalşyldai türe keldı . Onyŋ selkıldegenınen üstel üstındegı keŋse zattary , kompiuter de qozǧalysqa tüstı . Men tük tüsınbegen qalpymda :
- Ne boldy sonşa qorqyp ? - dedım .
- Ne körgenımdı özımde bılmei tūrmyn . Bıraq sızdıŋ qūjatyŋyz bazada joq , tırkeuden alynǧan.
- Alynǧany qalai? Bilet ala almaimyn ba?- dep aşuǧa bulyqtym.
- Sız osydan alty jyl būryn otyzynşy qyrküiekte qaitys bolǧansyz. Älde ölgen adamnyŋ qūjatyn äkelıp menımen äzıldesıp tūrsyz ba?- dep öz-özıne kele almady.
- Özımnıŋ qūjatym,- dep aty-jönımdı qaitaladym da kassadan şyǧyp kettım. Şym-şytyryq tüsınıksız oqiǧalar men sūraqtar menı qaraŋǧylyqqa, qūrdymǧa qūlata berdı.
Üige kırgen mezette kompiuterımdı ıske qosyp, "GOOGLEden" aty-jönımdı terıp qaradym. Küttırmei ukipediiadan bar mälımet monitorǧa şyqty. "Stiv 1980 jyl 16- mausym, orta bılımnen soŋ koledj, universitet tamamdaǧan. Bılıktı zaŋger, polisei. 2014 - jyldyŋ 30- qyrküiegınde syilyqtar dükenınde oqqa ūşyp qaza tapty." Osyndai aqparat köz aldymda öz-özımdı tırılei jerge kömdı. Men alty jyl boiy özımdı tırımın dep eseptep kelsem, menı qūjat boiynşa kömıp te tastapty. Jüikem syr bergendıkten bolar degenımmen bärı aqiqat sekıldı. Eseŋgırep otyryp bar qazıret İzobella syilaǧan küntızbemen keldı dep oilap, küntızbeden qūtyludy jolyn ızdedım.
Men şynymen vikipediiada körsetılgendei ölgen bolsam şe ? Ölgennen bergı ömırımnıŋ bärı ölım tabaldyryldyǧyndaǧy nätijesız äreketter me ? Tırı , keudesınde jany bar adam bolsam menıŋ közıme nelıkten qūrsaqta şetınegen İzobella körınedı . Nege däl sol küngı qylmys köz aldymda boiamasyz körınıs tabady . Rasymen , men ölık şyǧarmyn . İä , men ölıkpın , tırı bolsam menı adamdar eleuı kerek edı , körıp dausymdy estuı kerek edı . Körıngen adamǧa jaǧy talǧanşa üretın körşınıŋ itı menı baiqasa ünı öşedı de qalady . Üstı basyŋdy aiaǧyna deiın tınte qaraityn aialdamadaǧy adamdar şe , nege menı közge ılmeidı ? Men ölıkpın ...Bolaşaqūa ümıt tūrmaq , ömır säulesı sanamnan öştı de qaldy . Sızde mūndai küizelıs osynşa qūlazu ömırıŋızde bolyp körmegen şyǧar . Özıŋdı ölıkpın dep esepteu naǧyz qasıret ekenın sol künı ūqtym . Men tırı adam emespın .
-Mister Stiv, keiın ne boldy?- dedım men onyŋ köŋıl küiınıŋ būzylǧanyn baiqap. Ekı syra aldyrdym da suyp qalǧan balyqty aldymnan ysyryp tastadym.
- Jalǧastyra bereiın be?- dedı de syradan bır-ekı jūtym ıştı.
Men tırı emespın, men tırı emespın dep qaitalai berdım. Otyz üşınşı qyrküiek saǧat on bır küiınde toqtady da qaldy. Qol saǧatym da jelıdegı saǧat tılşesı de on bırdı körsetıp jyljymady. Ne bolǧanyŋ tüsınbei kürtemdı kiıp köşege şyqtym. Aiaǧym yrqyma könbei menı tūiyq köşege apardy. Elu segızınşı üidıŋ aldynan tanys adamdy kezıktırdım. Men ony tolyq tanityn sekıldımın. Qarsy ūşyrasty da maǧan köz audarmastan aula ışıne kırdı. Tym jaqyn tanysymdai, qasymda jürgen jandai. Aulaǧa soŋynan kırdım de terezege qarap tūrǧan tanysymnyŋ jüzıne anyqtap qarasam, qūdaiym-au, ol özım ekenmın. Otyzynşy qyrküiek künı tünde osy üide bolǧan oqiǧany şarasyz qarap şyqqan özımdı körıp tūrmyn. Ony baryp türtpek boldym da oiymnan lezde ainyp qaldym. Oǧan qarasam terezege telmırgen küiı janyn qoiarǧa jer tappai qinalysqa tüskenın aŋǧaramyn. Taǧy da şym-şytyryq oqiǧalar bastalyp, öŋ men tüstıŋ arasynda seŋdeldım. Älden uaqytta üiden qara betperde kigen adam şyqty da, teŋselgen naşaqordy aula ışıne kırgızdı. Özı tūiyq köşeden aulaq joǧarǧy köşege qarai asyǧa adym basady. Otyzynşy qyrküiek küngı beinem qara betperdelı kısınıŋ ızıne tüstı. Ekınşı beinem men kısı öltıruşınıŋ soŋdarynan men de kelemın. Köp ūzamai betperdelı syilyqtar dükenıne kırdı de, beinem syrtta qaldy. Menıŋ ūǧa almaǧanym qai bolmysym, qai beinem şynaiy, qaisysy eles ekendıgı. Üş kün būryn syrtta qalǧan beinemnıŋ sanasymen oilana alǧanymmen, bügın onyŋ ne ıstegelı tūrǧanynan beihabarmyn. Syrtta qalǧan beinem syilyqtar dükenınıŋ esıgın aşa bergende men de jügıre basyp şyny esıkke qarap qaldym. Betperdesın şeşken aq buryl şaşty şal menıŋ beinemmen bırneşe minut söilestı de, kürtesınıŋ ışkı qaltasynan qaru alyp şyqty. Janjal uşyǧyp barady, beinem ony äldenege kınälaǧandai sūq sausaǧyn şoşaita terısıne syimai aşulandy. Aq şaşty şal bolsa özınıŋ şarasyz ekenın tüsındıre almai dal boluda. Şydamy tausylǧan mezette şal qaru qoldanuǧa mäjbür bolyp ,menıŋ ekınşı beineme bırneşe märte oq atty. Tapanşadan ūşqan oq ony ekı büktep tüsırdı. Şal ölıktı süirei dükennıŋ ekınşı bölıgıne ötıp kettı. Ölgenıme közım anyq jettı. Syilyqtar dükenıne şaldyŋ ızıne tüsken menıŋ şynaiy beinem, al syrtta män-jaidy baqylaǧan elesım. Şynymen men oqqa ūşyp qaza bolyppyn. Tırı adamdar bırınşı qazanǧa auysqanda men otyz ekınşı, otyz üşınşı qyrküiek dep jaryq dünienı tastap ketuge qimai jerde qalyppyn. Ömırdı aiaqtaǧan ruhpyn ba, elespın be, özımnıŋ kım ekenımdı bılmei tūiyq köşege taǧy tıreldım. Elu segızınşı üidıŋ janynan ötıp bara jatqanymda äldebır äuendı qūlaǧym şaldy. Äuen boiǧa enıp ürei men mazasyzdyqty qyzdyra tüstı. Janym qatty qinalyp sol tünı köz jūmǧan äieldı, onyŋ ışınde şetınegen İzobellany kördım. Qaraŋǧy auladaǧy ätkenşekte terbele än salyp otyrǧan äiel, janynda sekıre bilep oinap jürgen qyzyna quanyşty jüzben qaraidy. Äieldıŋ iyǧyna tögılgen şaşy būl älemnıŋ adamy emes ekendıgın körsetıp tūrǧandai, tym üreilı. Mūŋsyz qamsyz bärınen azat ruhtyŋ iesındei. Men olarǧa jaqyn baryp söileskım keldı.
- Qoŋyr būta, jasyl japyraq, malynyp nūr säulege,- dei bergenımde älgı äiel:
- Qoŋyr küzdı ūmytar, tek mäŋgılık köktem ornap, bar tırşılık jaŋarar, bar tırşılık bür jarar,- dep, ornynan tūryp qolyn soza maǧan qarai jaqyndai tüstı. İzobella bolsa külımsırei ändı jalǧastyra şyrqady.
- Sen kımsıŋ, menıŋ änımdı qaidan bılesıŋ?- dedım äielge.
- Stiv, būl bızdıŋ änımız, ekeumızdıŋ änımız. Ūmytqanyŋ ba?- dep jaqyndai berdı.
- Menıŋ tanysymsyŋ ba?- dedım, esıme eşteŋe tüspei.
- Stiv, bızdı nege qūtqarmadyŋ? Sol tünı nege keşıktıŋ? Keşıkpegenıŋde bız mäŋgı osy ändı şyrqap öter edık,- dep solqyldap jylap jıberdı.
- Sen kımsıŋ?- dep onyŋ ekı qolynan ūstap jüzıne üŋıldım.
- Stiv, būl men Martamyn, özıŋnıŋ Martaŋmyn, bızdı nege qūtqarmadyŋ?- dep eŋkıldei tüstı.
- Joq, Marta, sen şynaiy Marta emessıŋ, elessıŋ. Ony naşaqor öltırgen,- dep Martany sılkılei berdım. Janarymnan toqtausyz syrǧyǧan jas betımdı juyp jatty.
- Stiv, düniege qyz äkelsem atyn İzobella qoiamyz degen edık, sen qyzymyzdy da qūtqara almadyŋ.
- Mıne, keldım ǧoi, endı bızdı eşkım de ekıge böle almaidy. Janyŋdamyn Marta,- dep ony qūşaǧyma qysa jerge otyra kettım.
Marta sol tünı keşkı as äzırlep jūmystan keş qaitatyn menı kütıp otyrǧan bolatyn. Bız tatu tättı otbasy bolyp, tūiyq köşedegı elu segızınşı üide tūrdyq. Otyzynşy qyrküiekte jūmystan keş şyǧyp üige kelgenımde Martanyŋ edende jatqan jansyz denesın kördım. Men äielım men qyzymnan airylǧannan keiın özımdı öldıge sanap adam sanatynan şyǧaryldym. Är tün saiyn qylmyskerdı ızdep, qiialmen tauyp alyp, onyŋ qolynan özımnıŋ de mert bolatynymdy oilai berdım. Aiaǧy osy oqiǧalarǧa tap bolyp, aq buryl şaşty şaldyŋ qolynan oqqa ūştym.
- Mister Stiv, sız tırı adamsyz ba, älde özıŋızdıŋ aitqandai elessız be?- dep toqtausyz küldım. Syrahananyŋ ışı jaŋǧyryqqa tolyp, menıŋ dausymnan u-şu boldy.
- Özıŋ kım dep esepteisıŋ? Men solai bolaiyn. Qalaǧan uaqytymda qalaǧan jerıme baryp kele alamyn. Mendegı erekşelık osy bolǧanymen janym küizelısten jai tappady,- dedı menımen dämdes bolǧan Stiv.
- Odan ärı jalǧastyryŋyz mister Stiv,- dedım äŋgımege qūnyǧa tüsıp.
- Menıŋ tırılgım kelmedı,- dep qaita jalǧady.
Martanyŋ änı qūlaǧymda jaŋǧyryp boiymdy şalǧai jaqqa äketıp bara jatqandai. Tars jūmǧan közımdı aşsam, auladaǧy müsındı qūşaqtap otyrǧanymdy kördım. Bos terbelgen ätkenşek şiyq-şiyq etıp, bosaǧan būrandalarynyŋ dausy jüikeme tidı. İzobella da közden ǧaiyp boldy. Ölım men jaryq älemnıŋ arasynda jürgenımdı sezıp, ekı älemnıŋ bırıne ötudı oiladym. Menı qos älemnıŋ qos mekendısı etken taǧdyrǧa ökpe-renış artpadym. Taǧdyrǧa jala japqannan qolymnan kelgenşe äreket qyludy közdedım de, jazmyşyma ne jazǧanyn bılu üşın qaltamnan küntızbenı tauyp aldym da, betın paraqtap otyzynşy qyrküiekke tıredım. Qol saǧatymdy köşeden tüsken jaryqqa tossam tüngı saǧat on bırdı körsetıp tūr. Aulaǧa qara betperdelı qylmysker kırıp, üidıŋ esıgıne jaqyndap barady. Būl joly bar küşımdı jinadym da oǧan tap berdım. Kütpegen jerden şyǧa kelgenımde bır sät qozǧalyssyz qaldy da, köşege qarai qaşa jöneldı. Tırı ekenımdı sezdım, oǧan körındım, dausymdy estırttım, men tırı ekenmın. Syilyqtar dükenıne qaşyp tyǧylǧan onyŋ soŋynan men de kırıp bardym. Bet perdesın şeşken aq buryl şaşty şal maǧan qaru kezep tūra qaldy.
- Menıŋ otbasymda qandai kegıŋ bar edı, kärı it,- dedım aşulana tıl qatyp.
- Jazyqsyz äielıŋ ölım qūşqanşa senıŋ ölgenıŋ äldeqaida jaqsy,- dep tapanşasyn nyǧarlai ūstady.
- Atsaŋ menı at, kegıŋ mende me?
- Menıŋ ūlyma ne ıstedıŋder? Onyŋ janyn qalai aldyŋdar? Ait, men de senı solai jahanamǧa attandyraiyn,- dep tütıgıp kettı.
- Sen menı özge bıreuge ūqsatyp tūrsyŋ,- dedım.
- Joq sensıŋ, jazyqsyz ūlyma aiyp artyp eŋ aqyrynda besınşı qabattan laqtyryp jıberdıŋder,- dep şaldyŋ ekı közıne yzadan jas toldy.
- Sabyr et, men senıŋ ūlyŋdy tanymaimyn da, menıŋ otbasymnan aulaq jür,- dep dükennen şyǧuǧa yŋǧailana bergenımde ol menı bırneşe ret atty. Büktelıp tüsıp köz aldym qarauytyp bolǧanşa küntızbenı alyp otyz üşınşı qyrküiektı aşyp ülgerdım. Tūiyq köşeden jaraqatsyz sau küiımde bır-aq şyqtym. Men öldım de taǧy da eleske ainaldym dep oiladym. Endıgı äreketterımnıŋ bärı maŋyzsyzdyǧyn bılıp ümıt üzdım. Eleske ümıttıŋ, keler künnıŋ, ömırdıŋ, tıptı otbasynyn ne keregı bar?
Tırı adamdar jaiynda oilansam, tūŋǧiyq qara tünekten menı qylt etken bır näzık säule ızdep tabardai köŋılım jer betı tūrmaq ǧaryşty kezıp ketedı. Tırşılıktıŋ aǧymyna ılesken adamdar eşkımnen mülde japa şekpeitın syŋaily. Olar ömır süruge daǧdylanǧan, öte beiım, jıgerlenıp qairatyna qaita mınu degen tüsınık jai adamdarda bolmaidy. Sebebı olar sürınbeidı, sürınbegen soŋ qairattanudyŋ ne keregı bar? Tırı jandar aǧaştyŋ sarǧaiǧanyŋ, japyraqtyŋ jerdı japqanyn, kün betın būlt perdelegenıŋ, taŋdaǧy möp-möldır şyqtyŋ tazalyǧyn, tabiǧattyŋ qaitalanbas kartinalaryn nege körmeidı? Köktemnen ümıt küte suyq jelge şydas berıp üieŋkıde ılıngen soŋǧy japyraq nege kökeilerıŋe oi salmaidy. Eger men tırı bolsam älemnıŋ qūbylmalyǧy men ışkı syrlaryna üŋılıp öle-ölgenşe taŋqalyp öter edım. Ölmegenımde Marta men İzobellany baqytqa bölep, tamaşa äke bolatyn şyǧarmyn.
Tırıler?! Ertelı-keş jūmystan bas almaityn şarasyz beibaqtar. Senderge ölılerdıŋ atynan janym aşidy. Köretınderıŋ tas jol men köşe boiynda ornalasqan jyltyraq dükender ǧana. Közıŋdı biık üilerden asyryp joǧary qarasaŋ aspandy körer edıŋ. Aspan şeksız ǧalam, bar qiialdyŋ, armannyŋ bastau būlaǧy. Bızdı şeksızdıkke , mäŋgılıkke qanat bıtırıp samǧatatyn da sol aspan. Kırşıksızdıktı, tazalyqty adamnan emes aspannan üirenu parasattylyqtyŋ şyŋy şyǧar. Eger men ölmegenımde küş jıgerımdı jinap myna qoǧamdy tastap keter edım. Älsızderdıŋ jany küştılerdıŋ tyrnaǧynda ketetın ızgılıktıŋ şamy öşken qoǧamnan bezıner edım. Zaŋy älsızge qysym körsetetın, qaruy bar qalaǧan asyl adamdy, ardaqtyny ata salatyn , adalǧa qas bolatyn, bılımdını jek köretın qoǧamdy... Ua, tırıler, qalaişa süiuge bolady?!
Ölı denemdı auladan kım alyp ketedı dep kütıp jatqanda kenet ornymnan qozǧalyp körsem be degen aqyrǧy ümıt sanamdy tılgılei öttı. Jatqan jerımnen tūruǧa yŋǧailandym da, denem auyrsynbai ornymnan oŋai köterıldım. Aiaqqa nyq tūrǧan soŋ endıgı äreketım ne bolady dei bergenımde aulaǧa qara betperdelı qylmysker kelıp kırdı. Odan keiıngı oqiǧalar ädettegıdei örbıdı. Menı kördı de, tūra qaşty. Dükenge ızınen quyp baryp kırdım. Atyp tastaitynyn bılsem de üreilenbesten qylmyskerdı qabyrǧaǧa soqqylap qūlattym. Ol esın jiǧanşa ışkı qaltasynan qarudy suyryp aldym.
- Otbasymnan aulaq jür,- dedım qarudy kezep.
- Menıŋ ūlymdy sen öltırdıŋ,- dep aşuǧa bulyǧyp jatty. -Ūlymdy ūryp soǧyp besınşı qabattan laqtyryp jıberdıŋder.
- Qaiǧyŋa ortaqpyn, bıraq menıŋ otbasymnan aulaq jür, kegıŋdı menen daulama,- dedım de, qarudy üstel üstıne qaldyryp dükennen şyǧyp kettım.
Alty jyl būryn Martadan airylǧannan soŋ tūiyq köşeden köşken bolatynmyn. Üi, üidegı zattar, foto suretter ötken künderdıŋ elesın köz aldyma äkelıp tynym bermeitın. Men soŋǧy ret tūiyq köşedegı üiıme bır soqqym keldı. Üi janynan öte bergende än estıldı. Kırgenımde jaryq bölmeler, sondai ystyq sezıldı. Än estılgen bölmege kırsem, keşkı astyn qamymen jürgen Martany kördım. Bır qolynda kofe demdegen qūmany, bır qolynda stakan. Onyŋ jüzınde nūr oinap, janary jalyn şaşatyndai. Saǧynǧanymdy jasyra almai közıme keptelgen ystyq jastyŋ qalai aqqanyn baiqamai da qalyppyn. Ol da menı kördı.
- Keşıktıŋ Stiv. Ünemı keşıgesıŋ de jüresıŋ, taǧy jūmysty syltau qylmaqsyŋ,- dep ūrsa jöneldı. Qūrsaǧyndaǧy närestemız de ösıp, Martanyŋ ışı ülkeie tüsıptı. Men quanyştan külıp jıberdım de:
- Keldım Marta, endı ketpeimın,- dedım.
- Stiv, bılesıŋ be? Sen alty jylǧa keşıktıŋ, alty jylǧa,- dep kofenı üstelge sart etkızıp qoidy. Men baqyttan ūşyp kete jazdap äreŋ tūrdym.
- Marta, bügın senderdı kısı öltıruşıden qorǧap qaldym,- dedım, aşulanyp tūrǧan äielıme.
- Alty jyl būryn qorǧauyŋ kerek edı, endı keş, bärı keş,- dep köŋıl küiımdı tüsırıp jıberdı.
- Qalaişa, endı bärımız de ölgenbız be, sen de, men de, İzobellamyz da,- dep oǧan jaqyndai tüstım.
Ol menıŋ soŋǧy sūraǧymdy estımese kerek, lezde jüzıne şattyq üiırıldı de:
- Kel, kofeŋdı ış. Men saǧan än salyp bereiın,- dep kofenı aldyma qoidy da, özı bilei jürıp bızdıŋ änımızdı şyrqady.
" Qoŋyr būta, jasyl japyraq,
Malynyp nūr säulege, qoŋyr küzdı ūmytar...
Tek mäŋgılık köktem ornap, bar tırşılık jaŋarar...
Bar tırşılık bür jarar..."
Ūiqymnan qoŋyraudyŋ syŋǧyry oiatty. Erıne basyp esıktı aşsam salyq komitetınen qyzmetker kelıp tūr eken. Daiyndap qoiǧan qarjyny qolyna ūstatyp qūjattardyŋ bır-ekı paraǧyna qol qoidym da:
- Bügın aidyŋ neşesı ?- dep sūradym.
- Bırınşı qazan myrza,- dedı de, qūjattardy jinap ketıp qaldy.
Biletımdı, jol sömkemdı alyp äuejaiǧa barsam, ūşaqtar kestesınde Norvegiiaǧa attanatyn ūşaq bar eken. Mıne osylai Tromsege de jettım dep Stiv äŋgımesın aiaqtady.
- Keremet! Stiv myrza, äŋgımeŋız maǧan qatty ūnady,- dedım taŋqalysymdy jasyrmai.
- Ūnaitynyŋ bılgenmın, al endı myna syrahanadan keteiık,- dep qalpaǧyn kiıp ornynan tūrdy.
- Toqtaŋyz, küntızbe qaida qaldy Stiv myrza?- dep sūradym. Ol ışkı qaltasynan alaqandai küntızbenı alyp şyqty da:
- Saǧan syilaimyn. Tırı kezıŋde baǧalai almaǧan adamyŋmen jolyq. Küntızbe saǧan mümkındık beredı, şydai bıl, myqty bol,- dep syrahanadan şyǧyp kettı.
Köşege şyqsam Tromse jastary soltüstık şūǧylasyn köru üşın qala şetıne asyǧa basyp barady.
Qolymdaǧy bır japyraq küntızbenı qarasam 41- qaŋtardy körsetıp tūr.
Basqa materialdar
Adyrna.kz ūlttyq portalynyŋ maŋyzdy aqparattaryna jazylu
Soŋǧy jaŋalyqtar turaly habardar bolyŋyz