2020 jyldyŋ qaŋtarynan bastap Qazaqstanda köp balaly jäne tūrmysy tömen otbasylarǧa järdemaqy men atauly äleumettık kömek (AÄK) jaŋa tärtıppen berıle bastady. Bıraq äielder arasynda jaŋa jüiege qarsylar da bar. Qazaqstan tūrmysy tömen otbasylarǧa AÄK būryn qalai tölep kelgen edı, endı qalai beredı? Sarapşylar men bilık ne deidı?
Qazaqstan bilıgı järdemaqy men AÄK töleudıŋ jaŋa erejesın engıze salysymen Nūr-Sūltan, Almaty men Qyzylordada köp balaly analar, jalǧyzbasty äielder, mügedek bala baǧyp otyrǧandar bilıkke baryp, narazylyq bıldırdı. Olar bilıkten köp balaly janūiadaǧy jäne tūrmysy tömen otbasyndaǧy balaǧa 21 myŋ teŋgeden töleitın eskı erejenı qaldyrudy talap etedı. Ükımet biyldan bastap järdemaqy men AÄK-tı bölıp tastady.
"ÄR BALAǦA 21 MYŊ TEŊGE BERGENIN QALAIMYZ"
Qaŋtardyŋ 13-ı künı Nūr-Sūltanda äielder Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgıne kelıp, vedomstvo basşysy Bırjan Nūrymbetovpen kezdesudı talap etken. Bıraq ministr şyqpady. Keiın olar Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaevqa şaǧymdaryn aitu üşın Aqordaǧa barmaqşy boldy. Bıraq olardyŋ jolyn arnaiy jasaq bögedı. Köp balaly äielder byltyr da bırneşe ret Toqaevtyŋ şyǧuyn talap etıp Aqordaǧa barmaq bolǧanda arnaiy jasaq pen polisiia tosqauylyna tap bolǧan.
Qaŋtardyŋ 13-ı künı Aqordaǧa baryp, talaptaryn jetkızbek bolǧan äielderdıŋ arasynda bes balanyŋ anasy Aqqu Älımjanova da bar. 33 jastaǧy äieldıŋ aiaǧy auyr. 2003 jyly Qostanaidan astanaǧa köşıp kelgen Älımjanovanyŋ sözınşe, otaǧasynyŋ tūraqty jūmysy joq. Qaladaǧy jataqhananyŋ bırınde bır bölmenı aiyna elu myŋ teŋgege jaldap tūratynyn aitady. Köp balaly äieldıŋ biylǧy qaŋtardan jaŋa tärtıppen berıle bastaǧan atauly äleumettık kömek pen järdemaqyǧa köŋılı tolmaidy.
- Jaŋa formatpen tört balaǧa bes myŋ teŋgeden 20 myŋ teŋge şyqty. Bır balam auylda oqyǧan soŋ oǧan tölemeidı eken. Qazır järdemaqy men atauly äleumettık kömektı qosqanda 73 myŋ teŋge alamyn. Byltyr 100 myŋ teŋgedei bolǧan. Bız är balaǧa 21 myŋ teŋgeden bergenın qalaimyz, - deidı Aqqu.
Nūr-Sūltanǧa Türkıstan oblysy Saryaǧaş audanynan köşıp kelgen 35 jastaǧy Künsūlu Tasanovanyŋ üş balasy bar. Küieuı sottalǧan. Özı qazır qaladaǧy "kafelerdıŋ bırınde ydys juyp, aqşa tabady".
Künsūludyŋ sözınşe, aiyna tapqan 70-80 myŋ teŋgenıŋ 55 myŋyn jaldap tūryp jatqan jataqhanadaǧy bır bölmege töleidı. Resmi türde jūmysqa tūraiyn dese, kollektorlar būryn jūbaiy alǧan nesie üşın jalaqysynyŋ 50 paiyzyn ūstap qalatynyn aitady. Byltyr memleketten tūrmysy tömen otbasy retınde AÄK alyp kelgen Künsūlu "qazır kömekten qaǧylǧanyn" aitady. Üş balanyŋ şeşesı de bilık är balaǧa 21 myŋ teŋge tölegenın qalaidy.
- Byltyr är balaǧa 21 myŋ teŋgeden aldym. Qazır memleket eşqandai qarjylai kömek bermeidı. Atauly äleumettık kömek almaǧanym üşın mektepte oqityn balalaryma ystyq tamaq ta berılmeidı. Mektep atauly äleumettık kömek alatynym turaly anyqtama sūraidy, - deidı Künsūlu Tasanova.
Qazaqstan bilıgı "är balaǧa 21 myŋ teŋge berılsın" degen äielder talabymen kelıspeidı. Premer-ministrdıŋ orynbasary Berdıbek Saparbaev qaŋtardyŋ 10-y künı ükımet otyrysynan keiın "är balaǧa 21 myŋ teŋge tölesın degen talap dūrys emes" degen.
Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ "masyldyq pen mūqtajdyqty ajyrata bıluımız kerek" degen sözın eske salǧan Saparbaev "qazaqstandyqtardy jūmysqa üiretuımız kerek, ärkım öz otbasyn özı asyrauy kerek" dedı.
Onyŋ aldynda Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ ökılı Erbol Nūrǧaliev "memlekette är balaǧa 21 myŋ teŋge töleitındei aqşa joq" degen.
AÄK TÖLEU "KALKULIаTORY"
2019 jyly aqpannyŋ 5-ı künı astanadaǧy uaqytşa baspananyŋ bırınde ört şyǧyp, bır üidıŋ bes balasy opat bolǧan. Ört şyqqanda balalardyŋ ata-anasy tüngı auysymmen jūmysqa ketkenı aitylady. Osy oqiǧadan keiın köp balaly analar, mügedek balasy bar äielder bilıkten järdemaqyny köbeitudı talap etken. Sol kezdegı Qazaqstan prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev köp balaly jäne jaǧdaiy tömen otbasyndaǧy (tūrmys deŋgeiı otbasynyŋ tabysyn eŋ tömengı künkörıs deŋgeiıne şaǧyp eseptegende) är balaǧa 21 myŋ teŋge kölemınde AÄK töleudı tapsyrǧan.
Bıraz uaqyt ötken soŋ bilık "elde ükımetke qol jaiatyndar" köbeiıp ketkenın, "masyldyq artyp bara jatqanyn" aita bastady. Artynşa ükımet järdemaqy men AÄK töleu şartyn özgertıp, mūny parlament pen prezident qoldaǧan.
Jaŋa erejege sai, ükımet köp balaly otbasylarǧa tabysyna, äleumettık jaǧdaiyna qaramai ai saiyn järdemaqy töleidı. Endı bilık tört balaǧa - 42 496 teŋge (bır balaǧa 10 500 teŋge), bes balaǧa - 53127 teŋge, alty balaǧa - 63 757 teŋge, jetı jäne odan köp balaǧa 74 388 teŋge beredı. Al 2019 jyldyŋ 1 säuırınen berı köp balaly jäne tūrmysy tömen otbasyndaǧy ärbır balaǧa 21 myŋ teŋge kölemınde qarajat berılıp kelse, endı biyldan bastap AÄK tek künkörıs deŋgeiı men kedeilık şegıne bailanysty berıledı.
Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ deregınşe, 2020 jyly Qazaqstanda künkörıs deŋgeiı ortaşa eseppen 31 myŋ 183 teŋge bolyp bekıtılgen. Al kedeişılık şegı osy künkörıs deŋgeiınıŋ 70 paiyzyn qūraidy. Iаǧni, 21 myŋ 828 teŋge. Bıraq künkörıs deŋgeiı är oblysta ärtürlı. Mysaly, Maŋǧystau oblysynda künkörıs deŋgeiı 36 myŋ teŋge bolsa, Almaty oblysynda 21 myŋ 505 teŋge dep belgılengen.
Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ basqarma basşysy Asqar Niiazov Azattyqqa köp balaly otbasylarǧa AÄK qalai tölenetının tüsındırıp berdı. Ol mysal retınde küieuı 43 myŋ teŋge jalaqy alatyn, äielı dekrettık demalysta otyrǧan segız balasy bar Almaty oblysyndaǧy otbasyny aldy.
- Otbasy memleketten segız bala üşın 74 myŋ teŋge järdemaqy alady. Küieuınıŋ 43 myŋ teŋge jalaqysy bar. Iаǧni, būl otbasynyŋ tabysy memleket beretın järdemaqymen qosa eseptegende 117 myŋ teŋge. Şaŋyraqta ata-anasy jäne 8 balany qosqanda 10 adam bar. Osy 117 myŋ teŋgenı 10 adamǧa bölgende, bır adamǧa 11 myŋ 730 teŋgeden keledı. Almaty oblysynda kedeilık şegı 21 myŋ 505 teŋge. Osy 21 myŋ 505 teŋgeden 11 myŋ 730 teŋgenı alyp tastaimyz. Sonda otbasynyŋ ärbır müşesıne tiesılı atauly äleumettık kömek mölşerı 9 myŋ 775 teŋgenı qūraidy. Osyny 10 adamǧa köbeitemız. Sonda būl otbasyǧa 97 myŋ 750 teŋge kölemınde atauly äleumettık kömek taǧaiyndalady. Osylaişa "Altyn alqa" iesı retınde berıletın 16 myŋ 900 teŋgenı eseptegende otbasy memleketten 180 myŋ teŋge kölemınde kömek alady. Barlyǧyn eseptegende, būl otbasynyŋ kırısı aiyna 232 myŋ teŋge kölemınde (74 myŋ teŋge järdemaqy+43 myŋ teŋge otaǧasynyŋ tabysy+98 myŋ AÄK+17 myŋ "Altyn alqa" üşın järdemaqy) bolady, - dep eseptedı ministrlık ökılı.
Bilık AÄK taǧaiyndaǧanda eŋbekaqyny, zeinetaqyny, köp bala üşın berıletın järdemaqyny, tau ken ornynda ısteitınderge tölenetın ötemaqyny, mügedektıgı üşın alatyn järdemaqyny, mügedek bala qarap otyrǧan ata-anaǧa tölenetın järdemaqyny, bır jasqa tolmaǧan bala qarau üşın berıletın järdemaqyny, asyrauşysy joq adamǧa qarap otyrǧany üşın berıletın järdemaqyny, alimenttı esepke alady.
Ükımet AÄK toqsan saiyn eseptep otyrmaq. Bilık osy uaqyt aralyǧynda AÄK alyp jatqan otbasynyŋ erıne ia äielıne jūmys ūsynady. Otbasy müşesı ükımet ūsynǧan jūmysty ıstegen soŋ onyŋ tabysy jarty jyldan soŋ AÄK taǧaiyndaǧanda esepke alynady. Eger otbasy müşesı ükımet ūsynǧan jūmystan bas tartsa, AÄK te toqtaidy.
Bilık ökılderı memleket beretın järdemaqynyŋ azaimaǧanyn aitady. Ükımet jaŋa ereje "halyqty jūmys ısteuge yntalandyru üşın", "masyldyq pen mūqtajdyqty ajyratu üşın" qabyldandy dep tüsındıredı. Būdan bölek, Ükımet otbasylar AÄK alyp ony balalarǧa emes, basqa jaqqa jūmsap ketkenın, sol üşın AÄK-tıŋ jartysy "tamaq, gigienalyq zattar jäne kiım-keşekpen" berıletın zaŋ da qarastyrmaq. Iаǧni, jaŋa zaŋǧa sai, tūrmysy tömen otbasylardyŋ balalaryna ai saiyn kiım, tamaq, qajettı zattar berılıp tūrmaq. Bıraq äielder mūnymen kelıspeidı. Olar "bilıkten zattai kömek kerek emestıgın", AÄK-pen päteraqy tölep kelgenderın, endı qazır päteraqyǧa aqşa tappai jürgenderın aitady.
"MEMLEKETTIK BAILYǦY BARLYǦYNA BÖLINUI KEREK"
2019 jyly AÄK taǧaiyndau boiynşa Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı janynan qūrylǧan arnaiy jūmys tobynda bolǧan nūr-sūltandyq zaŋger Talǧat Omarov köp balaly otbasylarǧa taǧaiyndalǧan ai saiynǧy järdemaqy men AÄK ömır süruge jetpeitının aitady.
- Qazaqstanda eŋ az jalaqy 42 myŋ 500 teŋge. Bız [byltyr] jūmys tobynyŋ talqylauynda osy deŋgeide qaldyryp, är balaǧa 42 myŋ 500 teŋgeden töleudı ūsyndyq. Memlekettıŋ bailyǧy barlyǧyna bölınuı kerek. Balalar jūmys ıstei almaidy. Sondyqtan olarǧa osylai tölenuı kerek. Bala baǧyp otyrǧan anasyna da osyndai kölemde aqşa tölenuı tiıs degen ūsynys bıldırdık, - deidı ol.
Talǧat Omarovtyŋ sözınşe, ministrlık ökılderı būl ūsynysty tyŋdaǧanymen, oryndamaǧan.
Ministrlık qūrǧan jūmys tobyna müşe bolǧan nūr-sūltandyq belsendı Bolatbek Bılälov "Qazaqstan bilıgı älemdık qauymdastyq aldynda memlekette kedeiler sany köptıgın jasyru üşın naqty sifrlardy aitpai otyr" dep esepteidı.
- Azyq-tülık sebetın, künkörıs deŋgeiı men kedeilık şegın qaita qarau kerek. Bilık aitqandai, biyl kedeilık şegı 22 myŋ teŋge emes, ol 50-70 myŋ teŋge boluy tiıs. Sonda ǧana Qazaqstan tūrǧyndarynyŋ jartysy kedeilık şegınde ömır sürıp jatqany körınetın bolady, - deidı ol.
Ekonomist, būrynǧy senat deputaty Uälihan Qaisarovtyŋ paiymdauynşa, bilık Ūlttyq qorda aqşa bolsa da, daǧdarystan qorqyp äleumettık kömek körsetudıŋ erejesın özgertken.
- Ūlttyq qorda aqşa bar. Ony jūmsaǧysy kelmeidı. Bilık daǧdarystan qorqady. Jalpy, memleket halyqqa jaǧdai jasauy kerek. Bıraq bilık ony ıstegısı kelmei otyr. Al būl halyq narazylyǧyn tudyrady. Memleket berıp otyrǧan 20-30 myŋ teŋgelık äleumettık kömek aqşa emes. Ol nege jetedı? Päterge tölei me, azyq-tülık ala ma? – deidı ol.
Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ esebınşe, jyl bastalǧaly berı Qazaqstan boiynşa 367 myŋ otbasyna 17 milliard teŋgeden astam qarjy tölengen. 2020 jyly atauly äleumettık kömekke 327 milliard teŋge qarastyrylǧan. Ministrlık deregınşe, būl byltyrǧymen salystyrǧanda 82 milliard teŋgege köp. Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı äleumettık qyzmetter saiasaty departamentı basşysynyŋ orynbasary Syrym Nasi "osy sifrlardan äleumettık kömektıŋ azaimaǧanyn köruge bolady" deidı.
"Azattyq" radiosy
