foto Jaŋagül Jürsın. "Azattyq"
1. «Şeteldık nömırlı kölıkter pälenşe apat jasady, pälenbai adam qaza tapty» degen balany aldaǧandai äŋgıme ǧoi. Äŋgımenı sodan bastaidy. Köpşılık «mä, iä, barlyq apatqa solar kınälı, elden şyǧaryp jıberu kerek» dep aitsyn, pıkır qalyptasa bersın degen täsıl. Qate aiaq astynan, nömırdegı tudan emes.
2. «200 myŋ kölık». Tek «armiandar» men «qyrǧyzdar» eken. Būl derekke kümänmen qaraimyn, bazada joq bolsa qalai esepteidı. Reseilık nömırlını sanap tauysa almaityn şyǧar. Oralda baǧdarşamda 10 kölık tūrsa, beseuı RUS. Avtobazarda sattyqqa şyǧarylǧan jalpy kölıktıŋ 70 paiyzy «orystar»...
3. «Şeteldık nömırlı kölıkter jol erejesın būzǧyş». Būl da eŋ bırınşı aitylǧandai täsıl. Şeteldık kölıktı tek esersoqtar arnaiy ala ma özı, ne bop kettı? Qaita şeteldık kölıkpen mūqiiat jüruge tyrysady, öz atynda bolmaǧasyn problemasy kürdelı. İä, erejenı öreskel būzatyndar bolady. Nege? Olar jauapkerşılıkten "tolyq bosatylǧasyn" aralarynan erkınsitınder tabylady. Al sol kölıkterdı eşbır bazaǧa tırkemei erkın jüruıne jaǧdai jasap qoiǧan kım?
4. «Şeteldık nömırlı kölıkter aiyppūl tölemeidı eken». Tölegende qandai! Saqtandyru boiynşa kımnıŋ atynda, aiyppūl da soǧan. Keibır kölıkterdıŋ iesın taba almaityny ras şyǧar. Al nege tabylmaidy? Memlekettıŋ qyruar aqşasy ketken sifrlandyru baǧdarlamamyz, "Sergek", aqyldy qiylystar, qaptaǧan kameralar qaida? Qoǧamdyq ortada temekı tartqany kameraǧa tüsıp qalyp ta aiyppūl kelıp, sotqa şaqyrmai ma ädette? Kölık iesı qalai da tabylatyn qylyp tırkeitın jüie jasasyn.
5. «Şeteldık kölıktı alatyndar salyqtan jaltaratyndar». Endı oilap qaraŋyz, jylyna bır ret tölenetın 10 myŋ teŋge salyq üşın 1-3 million teŋgege taǧdyry kümändı kölık äkelıp, myŋ ese şyǧynǧa qaluǧa bel bailaisyz ba?
6. Kölık tırkeuge qoiylatyn «Euro-4» talaby. Osyndai närselerdı engızgende kışkene halyqtyŋ tūrmysyna, tabysyna, mınıp jürgen kölıgıne saraptama jasau kerek qoi. Europa talabyn qoiu üşın halyq ta Europadaǧydai ömır süruı qajet. Jaǧdaiy jetıp tūrsa bärı şırık arbany emes, «Euro-4» talabyna sai su jaŋa Toiota ne Mersedestı salonnan almai ma?
7. Tırkeu üşın kölıktıŋ jasy 7-den aspauy tiıs (şyǧarylǧan elıne bailanysty). ISOFIX balalar oryndyǧyn bekıtu jüiesı, şūǧyl qyzmet şaqyru «EVAK» batyrmasy bolmasa qazaqstandyq nömır ala almaisyŋ. Alaida salondaǧy su jaŋa reseilık VAZ-da da jaŋaǧy SOS batyrmasy siiaqty jüieler joq. Bıraq nege elge kırgızıp, tırkeuge nege rūqsat beredı? Al armeniialyq jäne qyrǧyzstandyq nömırmen elge kırgen kölıkter BİPEK-tegı ne AziiaAvto qūraǧan kölıkterden qai jerı kem? Olar Japoniia, Germaniia, AQŞ siiaqty avtoöndırısı eŋ myqty elderde şyǧarylǧandar, Armeniia men Qyrǧyzstanda qūrastyrylyp jatyr dep oilap qalmaŋyzdar.
8. «Euro-4» talaby ekologiia üşın, eskı kölıkter qorşaǧan ortaǧa ziian». Eger halyq jönı tüzu jaŋalau kölık almasa, bärı 20-30 jylǧy eskı-qūsqymen jürse ekologiiaǧa ziian kelmei me?
9. Tırkeu üşın töleitın salyq ta aqylǧa syiymsyz qymbat. Million teŋgelegen ne degen salyqtar? Million teŋgenıŋ kölıgıne million jarym salyq töleu degen eskı feodaldyq zamandaǧy kedeige «ekı siyryŋ bolsa, bır siyryn salyqqa töleuge mındettısıŋ» degendei tūrpaiy ǧo, qūrsyn.
10. Utilizasiialyq alym memlekettık biudjetke tüse me? Älde jeke menşıkke me?.. Onyŋ baǧasyn kım qoiady? Ne närse negızge alynady?
11. «Şetelden kırgen kölıkke qazaqstandyq jalǧan qūjat, nömır jasatady». İä, mümkın. Qular, ailakerler atam zamannan bar, bola da beredı. Zaŋdy rūqsatyn berse, ondai qylmystardyŋ aldyn alady. Äitpese, ondai qitūrqy joldy ızdeitınder bärıbır şyǧady. Jolyn tabady, sebebı jemqorlyq bar.
Şeteldık kölık ielerı alaŋdarǧa jinala bastady. Aqtaudaǧy men Atyraudaǧynyŋ videosyn kördım, Oralda da Saltanat saraiy men avtobazarǧa jinaldy. Mitingter «Bız kölıgımızdı tırkeuge qarsymyz» dep ötıp jatqan joq. Keibır adamdar solai qate tüsınıp jatyr. Kerısınşe, jiyndar tırkeuge rūqsat berudı sūrap, kırgen kölıkterdı şekaradan şyǧaramyz degen kürt özgerıske qarsylyq. Kölıktıŋ bärın kırgızıp jıberıp, jūrtty tyǧyryqqa tıreu aqyldy şeşım emes. Bärı qazaqstandyq nömırmen jürgısı keledı. Eger tırkeuge rūqsat berıp, keiın tırkemei jürgenderdı qataŋ jazalap jatsa, äŋgıme bölek. Tırkeuge jaǧdai jasalmai, mäselenı uşyqtyryp, qiyndyq qoldan jasalyp otyr.
Qorytyndy. Tap osy mäselege qatysty şeşım şyǧaratyndar Reseidıŋ qas-qabaǧyna qarai bermei, avtonaryqtaǧy jekelegen toptardyŋ müddesı üşın jūmys jasamai, halyqqa tiımdı zaŋdy qabyldap, batyl şeşım jasaidy dep ümıttenemın. «Okoşka» jasasyn da, «elge kırıp ketken kölıkterdı» tırkeuge rūqsat bersın. Tıptı qylmyskerge de amnistiia jasaidy ǧoi onyŋ qasynda. Tırkeudegı euro-talapty jeŋıldetsın, eldıŋ bärı ondai kölık alatyn jaǧdaida emes. Al naǧyz tyiym kerek bolyp bara jatsa, ıştegınıŋ mäselesın şeşıp alyp, syrttan kıretındı taiǧa taŋba basqandai qylyp zaŋmen naqtylap tyisyn. «Mediasiia, mediasiia» dep qaqyldap jürmız ǧoi, bilık pen şopyr halyq mediasiialyq ymyraǧa kelsın. Sonda qūda da tynyş, qūdaǧi da razy))
Nūrlybek Rahmanov
