«Erte, erte ertede, eşkı jünı börtede, Ernazar degen bai bolypty. Jūt kelıp, baidyŋ segız ūly myŋǧyrlaǧan malyn aman saqtap qalu üşın jan-jaqqa bosyp ketıptı. Jalǧyz qalǧan kempır men şal aştan öluge taianǧanda, şaŋyraqta ılulı tūrǧan kärı bienıŋ töstıgın körıp, sony asyp jep, aman qalypty. Töstıktı jegen kempır ūzamai jüktı bolyp, toǧyz aida ūl tuypty» dep bastalatyn halyq ertegısınıŋ jelısı şyndyqqa janaspaitynyn eŋbektegen balaǧa deiın bıledı. Älqissa, halyq qiialynan tuǧan ertegılerde qartaiǧanda ǧaiyptan ekıqabat bolyp qalatyn, ömırde bolmaǧan keiıpker kempırlerdıŋ densaulyǧyna qarap, qairan qalasyŋ.
Qiial-ǧajaiyptyŋ mūndai keremetı ömırde bolmaityn şyǧar desek, qatelesemız. Onyŋ şyn ekenıne jūrttyŋ közı jaqynda taǧy da jettı. Jaŋa jyl jaqyndady-au degen mezette bır perzentke zar bolmasa da toǧyz ai, toǧyz künde tolǧaǧy kelıp, 53 jastaǧy qaraǧandylyq Beibıtgül Qabylqaq esımdı äiel torsyq şeke, aq maŋdai ūl tudy. Oǧan barşa jūrt taŋqalysyp, därıgerler basyn şaiqapty. Mümkın, egde jastaǧy äieldıŋ bala tapqanyn nege joryryn bılmegen şyǧar. Eŋ bastysy, şıldehana bolǧan şaŋyraqtyŋ otaǧasy endıgı jerde monşaǧa jalǧyz barmaityn boldy! «Klimaks» dep alaŋsyz jürgende oilamaǧan jerden aiaǧy auyrlap qalatyn analar qylyǧy bıreudıŋ miyǧyna külkı üiırse de, ötırık ūiattan biık bolyp, säbiıne jaryq kün syilap jatqandary qandai quanyş! Tolǧaǧy keldı demekşı, mūndai jäit osydan tura üş jyl būryn elımız boiynşa Qaraǧandy qalasyndaǧy perzenthanalardyŋ bırınde tırkelgen-tūǧyn. Jelıgı basylmaǧan bır jeŋgemız 57 jasynda torsyq şeke, aq maŋdaily ūldy bosanyp, atynyŋ qūpiia saqtaluyn därıgerlerden qatty ötınıptı. Qazaqstan üşın rekordtyq körsetkışterdıŋ tırkeluıne quanǧannan basqa amal bar ma?! Soŋǧy bes jyldaǧy äje atanar jasta ana bolǧandardyŋ özı älemde sausaqpen sanarlyq.
Mysaly, Ündıstanda bızdıŋ eldıŋ qart anasynan bır müşelge ülkendıgı bar Deva Sinh 66 jasynda üşemge ömır syilady. Qyzyqtysy, qazaq topyraǧynda qartaiǧanda bala süigender tabiǧi jolmen ūryqtanǧan, al şeteldıkterdıŋ basym köpşılıgı jasandy jolmen jüktı bolǧandar sanatynda. Kärı qoidyŋ jasyndai ömırı qalǧanda, ekınşı ret güldep, özgelerge ülgı bolǧan qart analardyŋ arasynda ispaniialyq äjei 67 jasynda egız bala tuyp, älemdık rekordty jaŋartty. Būǧan «bärekeldı» degennen basqa aitarymyz joq. Özın qyzdai sezınetın rumyniialyq Andriana İlesku aldyna jan salmai 66 jasqa qaraǧan şaǧynda, qyz balasyn ömırge aman-esen äkeldı. Mūny körgen rumyndyqtar «Şırkın!», dep, auyzdarynan suy aqqan körınedı.Qazır elımızdegı eŋ jasy ülken ana 53 jasta bolsa, eŋ jasy 14-te ǧana. Mäselen, ötken jyly on tört jastan asyp jüktı bolǧan on myŋnan astam jasöspırımderdıŋ alpys paiyzy terıs äreketke baryp, qalǧandary ömırge aman-esen säbilerın äkeldı. Būǧan qarap qazaq qyzdary älemdegı eŋ jas analardyŋ köşın bastap tūr deuge asyǧuǧa bolmaidy. Sebebı, älemdegı eŋ jas ana Qytaidyŋ soltüstık-şyǧysyndaǧy Chanchun qalasynda baliǧat jasynda ūldy boldy, jaqyn uaqytta. Sirek kezdesetın oqiǧaǧa kün şyǧys elı qatty dürlıgıp, mūndaidyŋ aldyn alu kerektıgın aityp, dabyl qaqty. Bız baiaǧy samarqau küiımızden tapjylmadyq. Qazaqstandaǧy eŋ jas jäne egde analardy tügendei kele jasamys «Batyr Anany» atausyz qaldyrǧanymyz jaramas. Maŋǧystaulyq Almagül Ötebek nebärı 37 jasynda on bırınşı balasyna byltyrǧy jyly bosandy. Übırlı-şübırlı otbasyndaǧy qaradomalaqtyŋ köptıgı şaŋyraq kötergen jas otaularǧa ülgı bolsa, şırkın… Ülgı alǧannan görı, balasyn ömırge äkesız äkelgen analar sany artyp ketıptı, aitpaqşy. Osyny zerttegen mamandarymyz soŋǧy uaqytta nekesız bala sany 500 myŋǧa jetıp jyǧylǧanyn aityp jar saldy. Anaǧa baqyt syilap, qamqor bolǧan äkelerdıŋ de kärı taia bastaǧanda säbi süigenderı jeterlık. Asanälı Äşımovtıŋ jetpısınde kışkentai Asanälını ömırge äkeluı barşany taŋqaldyrmap pa edı, bır kezderı? Kezınde jetpısınde Jetpısbailaryn örgızgen Sosialistık Eŋbek Erı Jazylbek Quanyşbaev, rejisser Asqar Toqpanovtyŋ esımın erekşe atauǧa bolady. Şaŋyraq köterıp, bırlı-ekılı balamen şektelgen otbasylarǧa qaraǧanda küş-quaty boiynan ketpegen aqsaqaldar erlıgı ülgı boluǧa qaşanda laiyq. Osyndai qarqynmen qazaq kelınşekterı bala tuudy bır kısıdei qolǧa alyp kırısse, aldaǧy bes jylda jiyrma millionǧa jetıp, «qara domalaqtar tasqynynyŋ» astynda qalar ma edık?! Ökınışke qarai, demografiialyq dümpuge üles qosyp jürgen jas kelınşekterge qaraǧanda, qyryqtan keiın qūlpyrǧandar qatty belsendılık tanytyp jür, deidı. Al jas otbasylar arasynda balaly boludyŋ ortaşa körsetkışı otyz jaspen säikes keledı. Būǧan qarap egde tartqan äielderdıŋ älı de ümıtınıŋ baryn, jas kelınşekterdıŋ bala tuuǧa degen yntasynyŋ joǧyn baiqaǧandaimyz ba, qalai?
Zaŋǧar TAUDAI,
«Halyq sözı»
