«Erte, erte ertede, eshki júni bórtede, Ernazar degen baı bolypty. Jut kelip, baıdyń segiz uly myńǵyrlaǵan malyn aman saqtap qalý úshin jan-jaqqa bosyp ketipti. Jalǵyz qalǵan kempir men shal ashtan ólýge taıanǵanda, shańyraqta ilýli turǵan kári bıeniń tóstigin kórip, sony asyp jep, aman qalypty. Tóstikti jegen kempir uzamaı júkti bolyp, toǵyz aıda ul týypty» dep bastalatyn halyq ertegisiniń jelisi shyndyqqa janaspaıtynyn eńbektegen balaǵa deıin biledi. Álqıssa, halyq qııalynan týǵan ertegilerde qartaıǵanda ǵaıyptan ekiqabat bolyp qalatyn, ómirde bolmaǵan keıipker kempirlerdiń densaýlyǵyna qarap, qaıran qalasyń.
Qııal-ǵajaıyptyń mundaı keremeti ómirde bolmaıtyn shyǵar desek, qatelesemiz. Onyń shyn ekenine jurttyń kózi jaqynda taǵy da jetti. Jańa jyl jaqyndady-aý degen mezette bir perzentke zar bolmasa da toǵyz aı, toǵyz kúnde tolǵaǵy kelip, 53 jastaǵy qaraǵandylyq Beıbitgúl Qabylqaq esimdi áıel torsyq sheke, aq mańdaı ul týdy. Oǵan barsha jurt tańqalysyp, dárigerler basyn shaıqapty. Múmkin, egde jastaǵy áıeldiń bala tapqanyn nege joryryn bilmegen shyǵar. Eń bastysy, shildehana bolǵan shańyraqtyń otaǵasy endigi jerde monshaǵa jalǵyz barmaıtyn boldy! «Klımaks» dep alańsyz júrgende oılamaǵan jerden aıaǵy aýyrlap qalatyn analar qylyǵy bireýdiń mıyǵyna kúlki úıirse de, ótirik uıattan bıik bolyp, sábıine jaryq kún syılap jatqandary qandaı qýanysh! Tolǵaǵy keldi demekshi, mundaı jáıt osydan týra úsh jyl buryn elimiz boıynsha Qaraǵandy qalasyndaǵy perzenthanalardyń birinde tirkelgen-tuǵyn. Jeligi basylmaǵan bir jeńgemiz 57 jasynda torsyq sheke, aq mańdaıly uldy bosanyp, atynyń qupııa saqtalýyn dárigerlerden qatty ótinipti. Qazaqstan úshin rekordtyq kórsetkishterdiń tirkelýine qýanǵannan basqa amal bar ma?! Sońǵy bes jyldaǵy áje atanar jasta ana bolǵandardyń ózi álemde saýsaqpen sanarlyq.
Mysaly, Úndistanda bizdiń eldiń qart anasynan bir múshelge úlkendigi bar Deva Sınh 66 jasynda úshemge ómir syılady. Qyzyqtysy, qazaq topyraǵynda qartaıǵanda bala súıgender tabıǵı jolmen uryqtanǵan, al sheteldikterdiń basym kópshiligi jasandy jolmen júkti bolǵandar sanatynda. Kári qoıdyń jasyndaı ómiri qalǵanda, ekinshi ret gúldep, ózgelerge úlgi bolǵan qart analardyń arasynda ıspanııalyq ájeı 67 jasynda egiz bala týyp, álemdik rekordty jańartty. Buǵan «bárekeldi» degennen basqa aıtarymyz joq. Ózin qyzdaı sezinetin rýmynııalyq Andrıana Ileský aldyna jan salmaı 66 jasqa qaraǵan shaǵynda, qyz balasyn ómirge aman-esen ákeldi. Muny kórgen rýmyndyqtar «Shirkin!», dep, aýyzdarynan sýy aqqan kórinedi.
Qazir elimizdegi eń jasy úlken ana 53 jasta bolsa, eń jasy 14-te ǵana. Máselen, ótken jyly on tórt jastan asyp júkti bolǵan on myńnan astam jasóspirimderdiń alpys paıyzy teris áreketke baryp, qalǵandary ómirge aman-esen sábılerin ákeldi. Buǵan qarap qazaq qyzdary álemdegi eń jas analardyń kóshin bastap tur deýge asyǵýǵa bolmaıdy. Sebebi, álemdegi eń jas ana Qytaıdyń soltústik-shyǵysyndaǵy Chanchýn qalasynda balıǵat jasynda uldy boldy, jaqyn ýaqytta. Sırek kezdesetin oqıǵaǵa kún shyǵys eli qatty dúrligip, mundaıdyń aldyn alý kerektigin aıtyp, dabyl qaqty. Biz baıaǵy samarqaý kúıimizden tapjylmadyq.
Qazaqstandaǵy eń jas jáne egde analardy túgendeı kele jasamys «Batyr Anany» ataýsyz qaldyrǵanymyz jaramas. Mańǵystaýlyq Almagúl Ótebek nebári 37 jasynda on birinshi balasyna byltyrǵy jyly bosandy. Úbirli-shúbirli otbasyndaǵy qaradomalaqtyń kóptigi shańyraq kótergen jas otaýlarǵa úlgi bolsa, shirkin… Úlgi alǵannan góri, balasyn ómirge ákesiz ákelgen analar sany artyp ketipti, aıtpaqshy. Osyny zerttegen mamandarymyz sońǵy ýaqytta nekesiz bala sany 500 myńǵa jetip jyǵylǵanyn aıtyp jar saldy.
Anaǵa baqyt syılap, qamqor bolǵan ákelerdiń de kári taıa bastaǵanda sábı súıgenderi jeterlik. Asanáli Áshimovtiń jetpisinde kishkentaı Asanálini ómirge ákelýi barshany tańqaldyrmap pa edi, bir kezderi? Kezinde jetpisinde Jetpisbaılaryn órgizgen Soıalıstik Eńbek Eri Jazylbek Qýanyshbaev, rejısser Asqar Toqpanovtyń esimin erekshe ataýǵa bolady. Shańyraq kóterip, birli-ekili balamen shektelgen otbasylarǵa qaraǵanda kúsh-qýaty boıynan ketpegen aqsaqaldar erligi úlgi bolýǵa qashanda laıyq.
Osyndaı qarqynmen qazaq kelinshekteri bala týýdy bir kisideı qolǵa alyp kirisse, aldaǵy bes jylda jıyrma mıllıonǵa jetip, «qara domalaqtar tasqynynyń» astynda qalar ma edik?! Ókinishke qaraı, demografııalyq dúmpýge úles qosyp júrgen jas kelinshekterge qaraǵanda, qyryqtan keıin qulpyrǵandar qatty belsendilik tanytyp júr, deıdi. Al jas otbasylar arasynda balaly bolýdyń ortasha kórsetkishi otyz jaspen sáıkes keledi. Buǵan qarap egde tartqan áıelderdiń áli de úmitiniń baryn, jas kelinshekterdiń bala týýǵa degen yntasynyń joǵyn baıqaǵandaımyz ba, qalaı?
Zańǵar TAÝDAI,
«Halyq sózi»
