Reiting: Erlan, halqymyzdyŋ än önerın, onyŋ ışınde dästürlı än önerın nasihattauşy jas buynnyŋ beldı ökılısıŋ. Qazaq änderın nasihattai jürıp, qarapaiym tyŋdarman baiqamaityn qandai qasietın tanydyŋ, qandai tylsymdaryn sezıne aldyŋ?
Erlan Rysqali: Jalpy, osy ūlttyq öner – däl bügıngı taŋda jan-jaqtan şabuyl jasap jatqan antiqazaqy düniege tosqauyl, qalqan bolatyn bırden bır qūral. Onyŋ ışınde än – köpşılıkke tez taraityn dünie. Än arqyly eldı bırlıkke, igılıkke şaqyruǧa bolady. Qazaq – jalpy älemde ūlttyq muzykasy eŋ bai ärı eŋ körkem, sūlu halyqtyŋ bırı. Däl bügıngı qazaqtyŋ basym bölıgı osy bailyqtyŋ parqyn bılmeidı, bılgısı de kelmeidı. Äitpese, bızdıŋ än-jyr, terme-tolǧaularymyzda tereŋ maǧyna, jalpy tūtas ūlttyŋ bolaşaǧy jatyr emes pe? Jörgegınen ūlttyq muzykanyŋ uyzyna jaryǧan adam eseie kele elıne, jerıne qaltqysyz adal qyzmet etetınıne kämıl senemın. Ūlttyŋ bolaşaǧy osynyŋ özegınde jatqandyqtan, tamyrynan aiyrylǧan aǧaş qandai küide bolsa, ūlttyq qūndylyǧynan ajyraǧan halyqtyŋ soŋy da tura sondai bolmaq. Sol ūlttyq qūndylyqtyŋ bıregeiı – än men küi. Sol üşın memleket basyndaǧylar, BAQ-taǧy bauyrlarymyz osy önerdıŋ soŋynda jürgen azamattardy nasihattauy kerek. Sol arqyly olar ūltyna qyzmet etken bolady. Mysaly, Ämırenı Alaş ziialylary qalai köterdı! Sol uaqyttaǧy ministr, jazuşylar Jüsıpbek pen Manarbektı qalai köterdı! Teledidar şyqqan uaqytynda Jänıbektı qalai köterdı! Jänıbek özı baryp «habar jürgızeiınşı» degen joq qoi. Osylardyŋ paidasy bızge qalai tidı! Sol sekıldı bızge de aqparattyq qoldau asa qajet. Bız özımız baryp, «menı efirge şyǧarşy» dep jalynbauymyz kerek. Bızdı özderı şaqyryp, qoldy-aiaqqa tūrǧyzbai nasihattauǧa tiıs. Eger bız jalynyp efirge sūranatyn bolsaq, bız arqyly ūlttyq önerdıŋ qadır-qasietı qaşady. Alǧan qoldan beruşı qol artyq emes pe? BAQ-taǧy azamattar bız arqyly ūlttyŋ qajetın öteitındıgın sezınse eken deimın.
Reiting: Qai änşını özıŋe ūstaz tūtyp, jiı tyŋdaisyŋ? Onyŋ oryndau şeberlıgınde sen üirengıŋ keletın, taŋdai qaǧatyn närse bar ma?
Erlan Rysqali: Men aǧa buyn änşılerdıŋ barlyǧyn tyŋdap, bärınen ülgı alamyn. Sonyŋ ışınde men erekşe jaqsy körıp qadırleitınım – Ämıre, Manarbek, Jüsıpbek, Jänıbek. Būl atalarym – qazaqtyŋ än älemınıŋ baqytyna tuǧan jandar. Olardyŋ ömır jolynda maǧan ülgı bolǧan ärı bolatyn dünieler köp. Däl osy änşılerdıŋ oryndaǧan änderın tyŋdaǧan saiyn şeberlıgımdı şyŋdaityn tyŋ ädıs-täsılderdı estıp, sony igerıp otyramyn. Osy atalarymdai änşı bop eldıŋ igılıgıne jarasam, baqyttymyn ǧoi, şırkın!.. Mysalǧa, bır ǧana Ämırenıŋ özınen oryndauşylyqtyŋ asqan şeberlıgın köremın. Ämıre – qazaq änınıŋ şekarasyn keŋeitken alǧaşqy änşı. Sol Ämırenıŋ şapaǧatyn Manarbek pen Jüsıpbekter kördı emes pe? Sol ekı ūly änşı bızge Jänıbek siiaqty bırtuar tūlǧany qaldyrdy. Al Jänıbek aldyŋǧy buynnyŋ amanat tuyn jyqpai, keiıngıge jetkızdı. Atyn ataǧan änşıler qazaq änın Keŋes uaqytyndaǧy sahnaǧa yŋǧailap, laiyqtap därıptedı. Bügıngı änşıler, myna bızder, solardyŋ salǧan sara jolyna arqa süieimız.
Reiting: Osynşa joldy artta qaldyrǧan qazırgı qazaq änı qandai? Estradany erkın tyŋdai beresıŋ be?
Erlan Rysqali: Qazırgı qazaq änı syŋsuǧa ainalyp bara jatqandai körınedı maǧan. Ne äuen joq, ne söz joq, oisyz, qūr jalaŋ dünieler köp nasihattalyp jatyr. Jäne qairan qazaq sondai arzan änderdı tyŋdap, özı de arzandap bara jatyr. Äsırese, orta buyn men jas buyn. Bızde eldı ruhani baiytatyn, elge oi salatyn änder joqtyŋ qasy. Keşke deiın ötırık «süidım» men «küidım» degen joqtau men syŋsular tyŋdalady, solar därıpteledı. Ol azdai, özge ūlttyŋ änın audaryp aitudy jäne qosyŋyz. Bızdegı BAQ eldı mäŋgürttendıruge jūmys ıstep jatqandai körınedı maǧan. Bıraq barlyǧy dep aitpaimyn, alaida jüzdıŋ jartysynan köbı soǧan atsalysyp jatqany anyq qoi. Öz basym tek estradany ǧana emes barlyq janrdy erkın tyŋdaimyn. Jaqsysyn alyp, jamanyn jauyp tastaimyn.
Reiting: Qazaq änşısı özı aityp otyrǧan ännıŋ taǧdyryn, tarihyn jaqsy bılıp, tanystyra jüretın edı. Qazaq änderınıŋ taǧdyrlysy köp edı. Qazır osy ürdıs qanşalyqty baiydy nemese kerı kettı?
Erlan Rysqali: Osy ürdıs Jänıbek Kärmenovten keiın üzıldı. Keiınnen Bekbolat aǧamyz bıraz qolǧa alǧan-dy. Men de özımnıŋ konsertterımdı därıs-konsert türınde jürgızudı maqsat ettım. Jäne osy dünie bügıngı dombyramen aitatyn änşılerdıŋ barlyǧyna kerek. Öitkenı bügıngı qazaq ännıŋ tereŋıne boilai bermeidı. Sözge köŋıl bölmeidı. Jeŋıl, arzan düniege qūmartyp ketken. Sondyqtan ūlttyq önerdı, ändı, küidı ūǧynu üşın, oryndauşy aitar aldynda säl de bolsa tarihyn baiandap, tarihyn bılmeitın bolsa, sol şyǧarmaǧa qatysty paidaly aqparat aityp ötkenı dūrys.
Reiting: Söz basynda özıŋ de aityp öttıŋ, qazır bız ötırık üzdıkken änderdıŋ köbeigenın jiı aitamyz. Būl ürdıs qanşaǧa deiın sozyluy mümkın? Şegı bola ma?
Erlan Rysqali: «Jürekten şyqqan än jürekke jetedı» dep jatamyz ǧoi. Jürekpen, jan dünieŋmen berılıp aitylǧan än közge körınıp tūrady. «Ötırıktıŋ qūiryǧy bır-aq tūtam». Ötırık, jasandy närsenıŋ ömırşeŋ bolmaityndyǧy anyq. Jasandy, jalǧan änşılıktı qūrtuǧa bolady. Ol üşın jūmylyp jūmys ısteu kerek. Efirdı bylai qoiyŋyz, toida da fonagrammamen aittyrmau kerek. Tyiym salu kerek. Tyŋdauşynyŋ közın aşu kerek: mynau jalǧan dauys, ölı dauys, jeŋıl än, arzan oryndauşy, oisyz maǧynasyz öleŋ degendı ūǧyndyru kerek. Äsırese orta buyn men jas buynǧa osyny tüsındıru kerek.
Reiting: Jürıs-tūrysyŋda, söilegen sözıŋde meilınşe qazaqylyq baiqalady. Qazırgı qoǧamda qazaqy qalyppen ömır süru qanşalyqty tiımdı, oŋtaily nemese qiyn?
Erlan Rysqali: Bırınşıden, qazaqylyǧym – otbasynda alǧan tärbieden. Ekınşıden, ösken ortam, ainalamdaǧy dos-jarandarym sondai. Sodan keiın qazaqy qalpymda jüruım, jüregımnıŋ qazaq dep soǧuynyŋ özegı dombyranyŋ şanaǧynda, ūlttyq muzykada jatyr. Qazaqylyǧymyzdy saqtap qalaiyq desek, ūltymyzdyŋ än-küi, jyrynan ajyramau kerek qoi. Qazırgı qoǧamda qazaqy qalpyŋdy saqtap ömır süru oŋai da emes ärı sondai qiynda emes. Būl adamnyŋ özınıŋ ışkı erık-jıgerıne bılım, iman, parasatyna bailanysty ǧoi.
Reiting: Bügıngı än önerınıŋ damu baǧytyn dästürlı än önerımen ūştastyryp jürgen, estradaǧa laiyqtap än şyrqap jürgen önerpazdar jeterlık. Osy baǧytty qūptaisyŋ ba? Özıŋnıŋ de sol baǧytqa boi ūruyŋ mümkın be?
Erlan Rysqali: Ärkım özınıŋ yŋǧaiyna qarai köredı. Kei änşı dästürlı önerge adasyp keledı. Olardy estradaǧa salsa, suda jüzgen balyqtai erkın sezınedı. Keibıreuler ekeuın de myqtap alyp jüre alady. Bastysy, qazaqtyŋ klassikalyq ūlttyq änderın qandai süiemeldeude aitsa da, maqamyn, änın būzbasa bolǧany. Estradamen aitqanda da, qazaqtyŋ änıne europalyq, qazaq änıne tän emes iırım, milizmatika, vokalizderdı qosu müldem dūrys emes. Qazaqtyŋ dästürlı änderı – eŋ kürdelı öner janry. Eger oŋai bolsa, bügıngı taŋda dombyramen än aitatyndardyŋ qatary köp bolatyn edı ǧoi. Estradanyŋ da özındık joly, auyrtpalyǧy bar. Degenmen estradalyq aranjirovkada bırneşe aspap qoldanylady, bır sözben aitqanda, orkestrmen para-par. Demek, dybys köp. Būl änşıge öte ülken kömek. Bükıl salmaq änşıge tüspeidı, kerısınşe, estrada änşıge demeu. Būl jerdegı auyrtpalyq – yrǧaqqa däl tüsu, änşılık şeberlıgıŋdı yrǧaqtyŋ syrtyna şyqpai körsetuıŋ kerek. Bırneşe aspapty esti bıluı kerek. Mıne, osyndai dünielerdı öte jetık meŋgeruıŋ kerek. Al endı jeke aspaptyŋ süiemeldeuınde, dombyramen än aituda, mysaly, dombyra orkestr sekıldı keŋdıktı saǧan bermeidı. Būl jerde dauysyŋ qysylady. Barlyq salmaq oryndauşynyŋ özıne tüsedı. Auyryp tūrǧan jaǧdaida dauystaǧy az-kem kemşılıkter bırden körınıp qalady. Sebebı, būl jerde ekı-aq dauys: aspap pen oryndauşy. Al estradamen, orkestrmen än aitsaŋ, köptegen dauys senıŋ dauysyŋdaǧy kemşılıktı bıldırtpei jıberedı. Jäne dombyramen aitqanda, halyq änınıŋ özınıŋ iırımı, yrǧaǧy bolady. Ony eşqandai orkestr, öŋdeu de bere almaidy. Sondyqtan änşıler jeke jäne orkestrmen aitqannyŋ artyqşylyǧy men kemşılıgın bılu kerek. Endı öz basym dombyramen aitatynymdy el jūrt bylai da bıledı. Al orkestrmen A.Jūbanov mektebınen berı aityp kelemın. Estradamen aitqanymdy da körermen telearnalardan kördı. Maǧan būl janrdyŋ qaisysy bolsa da, Jūbanov mektebın, konservatoriiany, aspiranturasyn bıtırgen käsıbi maman retınde qiyndyq tudyrmaidy. Estradamen aituǧa eş qarsylyǧym joq. Al özıme kelsek, Alla Taǧala sätın salsa, aityp qalarmyn.
Sūhbattasqan Esei JEŊISŪLY,
