Būdan tura 110 jyl būryn, iaki 1904 jyly köktemnıŋ aiaǧynda Abaidyŋ «arqasyn jükten, aldyn kısıden, auzyn sözden bosatqan» süiıktı ūly, aqyn Maǧauiia köz jūmady. Odan keiın 40 kün ötkende Abaidyŋ özı, odan soŋ araǧa osyndai uaqyt salyp Aqynnyŋ taǧy bır aqyn ūly Aqylbai dünieden ötedı. Qūnanbai, Abai ūrpaqtarynyŋ būdan keiıngı taǧdyry da öte aianyşty bolady. Ūzaq jyl partiia, sovet qyzmetınde ıstegen, bügınde qūrmettı demalystaǧy Seiıtjan Täbärıkov aǧamyzdyŋ «Tauqymet» atty kölemdı zertteu eŋbegınde osy qasırettı taǧdyrlar jan-jaqty baiandalady. (Kıtap qoljazbasy «El-şejıre» qoǧamdyq qorynda).
Atalǧan eŋbektıŋ bır tarauyn bügın «Türkıstan» oqyrmandaryna ūsynudy jön kördık.
Didahmet ÄŞIMHANŪLY
«Äke balaǧa synşy» dep danagöi halqymyz tegınnen aitpaǧan. Būǧan qosa, şyqqan tek pen tuma talant, daryn da tabiǧat syiy bolsa kerek. Osyny aŋǧarǧan Abai Maǧauiiasyn segız-toǧyz jasynan bastap tört jyldai Mūhametkärım degen tatar moldasynan oqytyp, hat tanytady. Mūnan keiın ony Semei qalasyndaǧy orys mektebıne oquǧa jıberedı.
Qazaq SSR Ortalyq memlekettık mūrajaiynda saqtalǧan (f.408-0-1.s.-1. 1884 j. 75-79 bb.) qūjat deregı boiynşa Maǧauiia (İbragimov) on tört jasynda Semeidegı er balalar tärbielenetın mekteptıŋ 1 klasynda oqyp jürgenınen habardar bolasyŋ. Ämbe, osy atalǧan mekteptıŋ 1-5 klastaryndaǧy 32 oquşynyŋ tek bıreuı (ol Maǧauiia) ǧana oqu üzdıgı de, 6-uy – jaqsy, 4-uı – naşar, al qalǧandary qaǧanattanarlyq baǧamen oqyǧan. Abai būl mektepke ūly Maǧauiiany ǧana emes, qasyna özge de jerlesterınıŋ talantty degen balalaryn qosyp tüsıredı. Soǧan orai, balasy tiianaqty, alaŋsyz oqu-bılımge den qoiady, üzdık oqyp, daralanyp auyzǧa ılınedı. Maǧauiia būl mekteptı tört jyl oidaǧydai oqyp tämamdaǧan soŋ, qalalyq 5-klastyq uchilişege tüsudı maqsat tūtqan. Abai özınıŋ «jasymda ǧylym bar dep eskermedım» degen öleŋındegı ökınış ornyn öz balalaryn oqytu arqyly tolyqtyruǧa qol jetkızudı közdeidı. Ülken balasy Äbdırahmandy Tümen qalasyndaǧy orys mektebınde (realnoe uchilişe ), odan keiın Sankt-Peterburgtegı äskeri uchilişede oqytqany mūny aiǧaqtaidy. Būl şamada Abaidyŋ özı de Batys pen Şyǧys klassikterınıŋ eŋbekterın qūştarlana oqyp, qūnyǧa qabyldap, el tūrmysymen salystyra saraptap, saraly oi-elegınen ötkızedı. Bılım, ǧylym jolyna tüsken öz balalaryn da tyŋdap jürıp ol özdıgınen nadandyq, zorlyq, juandyq, ösek-aiaŋ, jalaqorlyq sekıldı el ışındegı alauyzdyq pen ädıletsızdıkke qarsy küreske belsene kırısedı.
Būl kezde jasy on jetıge jetken, oquǧa zerek, tabiǧi talanty eren, alǧyr, orys tılıne de jetık Maǧauiia nauqasqa şaldyǧady. Amaly tausylǧan Abai endıgı jerde ony qaladaǧy oquynan üzıp, öz janynda ūstaudy qalap, auylǧa qaitaryp alady. Maǧauiianyŋ bylaiǧy ömırı endı äkesı Abaidyŋ janynda ötedı, onyŋ aqyndyq önerınen susyndaǧan taǧlymdy şäkırtıne ainalady. 1889 jyly Tümen qalasyndaǧy orysşa uchilişenı üzdık bıtırıp, Peterburgte oqyp, jazda elge demalysqa oralǧan aǧasy Äbdırahmannyŋ da Maǧauiiaǧa tigızgen äserı men kömegı az bolmaidy. Odan jaŋa ülgı, jaqsy önege, ozyq bılım men mädeniet tälımın alyp, boiyna sıŋırdı. Jan-jaqty bılımdar, aqyl-oiyn ūşqyrlaǧan, önerpaz, aqyldy, şeşımdı jıgıt därejesınde köpke tanylyp, jerlesterınıŋ süiıspenşılıgıne bölendı.
Maǧaş Abaidyŋ orys dostary, oqymystylary Gross pen Dolgopolovqa yqylasy erekşe auyp, olar kelgende qastarynda bolady. Tau-tastaǧy eskertkışterdı bırge tamaşalap, jaŋalyqqa balaǧan köptegen närselerdı jazyp alady. Maǧauiianyŋ qyrdaǧy taǧdyryna taǧy bır jaqsy äser etken jaǧdai – el ışındegı jaqsy-jaisaŋdar toptaluy edı. Jäne onyŋ aqyndyq jolǧa bet būruyna äke ülgı-önegesı, aqyl-keŋesı zor yqpal etedı. Äke jolyna tüsken aqyldy azamat oǧan şyn serık, ümıt etken myqty tıregıne ainalady. «Maǧauiianyŋ auyly» atanyp, otau köterıp, jūrtqa ūnaǧan kısılık tanytady. El bilıgı ısıne aralasady. Auyl arasyndaǧy dau-şar, ökpe-öştesı sekıldı mäselelerdı şeşuge Maǧauiia men Käkıtai jüredı.
Abai kei-keide üige kelgen keibır qonaqtyŋ sälemın almaityn körınedı. Osyny estıp körşı Juantaiaq atanyŋ auylynan Esken Möŋke degen kısı Yzǧūtty qajynyŋ tapsyrmasymen ädeiılep Abai auylyna kelse kerek. Abai otyrǧan üige basa köktep kırıp kelse, törde ol qaǧaz jazyp otyr eken. Bögelmesten, ündemesten törge ozyp, jailana joǧary şyǧa otyrady. Säl uaqyt ötken şamada Abai:
– Möŋke, nemene, sälemnen de qalǧanymyz ba? – degende, Möŋke ırkılmesten:
– E, Abai, sony bılmeuşı me edıŋ! Sen Abaimyn dep būldanasyŋ, men Yzǧūtty qajymyn dep būldanamyn. Sondaida sälem boluşy ma edı? – degen eken.
Yzǧūttyny Qūnanbai özı Mekkege barǧanda bırge ertıp, «qajy» atandyryp qaitqany elge mälım-tın. El arasynda sodan bermen Yzǧūttyny «Kışı qajy» dep özgeşe qūrmet körsetken eken. Qūnekeŋnıŋ «ökıl ınısı», ärı «qajy» atanuy , ärı özı de pysyq, közı otty, jylpos jıgıttıŋ «et pen terı» arasyna jel keuletuın aŋǧartady.
Abai mūndaida ne desın? Ol özı jaqtyrmaǧan adamnyŋ sälemın almai, tek közımen atady da qoiatyn mınezı bolǧan deidı. Şette otyryp mūny baiqaityn balasy Maǧauiia : «Ä-ä, aǧa-ai!», – dep, ıştei būl mınezıne nazalanatyn körınedı. Al, bıreuler batyp «būl qalai?» degendei bolsa, Abai myrs etıp külıp, tıl qatpai qoia salady-mys. Onysyn «sälemdı ıştei qabyldaǧan da räsım» desedı bılem Abai syryn bıletınder…
Maǧauiianyŋ alǧaşqy aqyndyq bastauynan-aq Abai önegesı aişyqtalady. «Aitpaq oiyn, sezım-syryn aqyn tılımen surettep jetkızu, taqyryptan aua jaiylmau, «böten sözben arasyn bylǧamau» degen Abaidyŋ aqynǧa qoiatyn şartyn Maǧauiia äuelden berık ūstanǧan eken.
Maǧauiianyŋ lirikaly öleŋderı, Abai aitqandai «tılge jeŋıl, jürekke jyly tigen», «ainalasy tep-tegıs jūmyr kelgen» naǧyz körkem şyǧarma ekenın köremız». («Abaidyŋ aqyn şäkırtterı», Q.Mūhamedhanov, Almaty. 1993 j. 89-bet).
1885 jyldan bastap Maǧauiia äkesınıŋ tärbiesınde bolady. On bes jasynan öleŋ jazady. Maǧauiiany tek äkesı emes, barşa Tobyqty elı jaqsy körıp, ırıge sanaǧan. Aqyndyǧyna qosa erekşe jūmsaq, maida mınezı de köpke taǧlym bolǧan. Adamşylyǧyna kır jūqqyzbai öte taza bolyp, keŋ peiıldı, mol rahymdy, öte sezımdı, bılımdı, ädıl boluy el ūstarlyq törelık aitqyzǧan. Ol öz betımen ızdene, talaptana jürıp, äkesınıŋ jolyn ūstanǧan, Maǧauiia de Abaidyŋ mäslihaty boiynşa şyǧarmasynyŋ taqyrybyn qazaq dalasynan aulaq, alystaǧy Afrika elınıŋ tūrmysynan alady.
Bır äŋgıme qozǧaldy oiymdaǧy,
Maqsat boldy äşkere bolynbaǧy.
Bai meiırsız, er qūldan saza tartqan
Afrika, Nıl dariia boiyndaǧy … –
dep bastalatyn «Medǧat-Qasym» poemasy būǧan aiǧaq. Mūnda romantikalyq ömırdı aŋsau bar, şyndyqty baiandau arqyly qazaq ūltyna tälımdık mänı ülken eŋbek ūsynǧan.
Öz zamanynda Abai Kökşe Bozanbai balalaryna da qamqorlyq körsetken. Bes jasynda äkeden jetım qalǧan Bozanbai şöberesı Baltaqaidyŋ tärbiesıne zer salady. Baltaqai er jetıp, üilenıp, bala süiedı. Odan tuǧan Mūsahan ata-babalarynyŋ ömırın jalǧap, 1929 jyly Qytaiǧa ötıp, 1956 jyly elge oralǧan. Äkesı keŋes zamanynda aidalyp, mülde habarsyz ketken eken. Mūsahan jas kezınde äkesınıŋ Abaidyŋ nemeresı Äubäkırmen aralas, syilas bolǧandyǧyn, Abai jäilı, Şäkärım, Maǧauiia turaly bır qydyru derekter bıletındıgın ıştei maqtan tūtqanmen syrtqa şyǧarmai qūpiia kökıregınde saqtaǧan. Sonyŋ aiǧaǧy, onyŋ qolynan Abaidyŋ Maǧaşqa jazǧan hatynyŋ tüpnūsqasyn Abai mūrajaiyna tapsyruy dersız. Semeide jürgen künderdıŋ bırınde auyldaǧy balasy Maǧauiiaǧa jazǧan qysqa sälem hattan Abaidyŋ öz qoltaŋbasy men jürek ünın sezemız. Jūqaltaŋ aq qaǧazǧa arab jazuymen (qadymşa) «Dūǧai sälem» degen sözben bastalyp, «Amandyqta aǧaŋyz Abai, Semei, 1896 jyldyŋ (…) » degen sözdermen tämamdalǧan eken. Hattaǧy nebärı 14 joldyŋ 8 joly ekı şumaq öleŋge arnalypty. Būl öleŋnıŋ özı Abaidyŋ paiym, tolǧam özgerısı, aqynnyŋ (äkesınıŋ) öz ruhani tırekterın ızdeuı siiaqty, ūly Maǧauiiaǧa degen ystyq sezımın, senımın aiǧaqtaidy.
Semeide bolǧan künderındegı Abai ısınıŋ bastysy – oqu, ǧylymi ızdenıs, ruhani tynyǧu bolsa, basqasy qu ömırdegı öz basy men zamandastarynyŋ bastaryna töngen bıtpes dau-damai, jıkşıldık tuǧyzǧan aryz-şaǧymdar şyrǧalaŋy, aqyndy mezı qylǧan zamana iırımderı-tın.
Hattaǧy Bäken – Baimaǧambet Myrzahanūly Semeide ailap jatyp elden äkelgen maldaryn saudalap, tabys közın tabatyn eŋ senımdı kısısı. Sondyqtan bolar, Şäkärımge sälem aityp, «satarlyq» dep jazyp qalyp, sosyn ony syzyp tastauynyŋ mänısın aŋǧartqandai. Abai balalaryna ömır, tūrmys qajetıne bailanysty satarlyq maldy jetkızudı tapsyrady. Taza peiıl, aq jürekten, qarapaiym tılmen jetkızedı.
Soŋǧy öleŋ jolynda, aqyn özın bäiterektı ainalǧan jan sezınıp, «jūrtty» sol bäiterekke ūqsatady:
Bäiterek te kündeidı köleŋkesın,
Baiqap tūrsaŋ osy jūrt soǧan ūqsas
Köp bılgenge köp nadan bolady qas,
«Maujut» penen manuhty ol aiyrmas, –
dei kelıp, Maǧauiiaǧa: «Üşbu sözdı zeiın qoiyp oqy häm solai ıste, şyraǧym», – degen ystyq jürektı äkenıŋ, mol meiırımı men «jaryq şyraǧyna» balaǧa eŋ senımdı tırek ūlyna laiyq ūly mahabbat sezımın bıldıredı. «Aqylbai bırge kelsın» dep ekınşı bır ūlyn qasyna serıktıkke şaqyrady.
Bızdıŋ aitpaǧymyz: Abaidyŋ Maǧaşqa degen baǧasy men tanym kökjiegın äspetteu ǧana. Būl rette, alǧaş osy bır hatty, arhiv aqtaruşy Amantai İsin degen jas ǧalym azamattyŋ közı şalyp, quana jar salǧany bar. Ärine, ol da tegın emes. Būl jäiınde ǧalymnyŋ özı bylai deidı: «Jüz jyl ötıp, jūrtşylyqqa jaŋa tanys bolyp otyrǧan Abai haty – halqymyz üşın baǧa jetpes mädeni mūra. Abai mūraty. Abai armany, Abai öleŋı, Abai meiırımı – bärı de osynda, bärı bar, joǧy menmūndalap, ünı estılıp, tüsı körınıp, iısı jūparlap tūr. Hattaǧy Şäkärım, Aqylbai, Maǧauiia syndy tarihi tūlǧalardyŋ da ömır belesterı osy at arqyly tanylady» («Abai» №4, 974-bet).
Abai 1894 jyly Maǧauiiany Äbıştıŋ (Äbdırahmannyŋ) qasynda bol dep, Almatyǧa jıberedı. Äbış äielı men balasyn auylǧa qaitarady. Maǧauiia Äbıştıŋ qasynda bes aidai bolyp, kütımın moinyna alady. Taǧdyrdyŋ jazuymen bes aidai qasynda bolǧan süiıktı aǧasyn öz qolymen baqiǧa attandyrady. Osy künder onyŋ özınıŋ de az ömırınıŋ ışınde eŋ auyr, küizelıstı, qaiǧyly, jalǧyzdyq sezıngen kezı edı, ol qatty tebırenıp, köŋıl küiın, köz jasyn öleŋ-jyrmen tögedı.
Yŋqyldap jatyr eken jaŋa barsam,
Jasymdy toqtata almai, boldym sarsaŋ.
Sūp-sūr bolyp jatqanyn şalqasynan,
Kökıregım köredı, közımdı alsam, – deptı.
Äbıştıŋ aiyqpas dertı kün saiyn asqynyp, Maǧauiianyŋ ümıtın tas-talqan ete bastaidy.
Jalǧyz, mıne, otyrmyn är närse oilap,
Tıstenıp, közge kelgen jasty «qoilap».
Auru tynyş bolǧanda, men de tynyş,
Yŋq etken dybys şyqsa jürek oinap…
Şynşyl tıl, ädebı zor, taza jürek,
Aq köŋıl saqtalmaityn ışınde kek!
Ömırden ümıtı joq, beinetı köp,
Jatady bır qozǧalmai zor kökırek, – dep Äbıştei aǧasynyŋ boiyndaǧy barşa adamgerşılık asyl qasietterın aşyp beredı. Keiın Abai Äbışke arnaǧan öleŋderınde ony tek öz balam dep joqtamaidy:
Jaŋa jyldyŋ basşysy – ol,
Men eskınıŋ arty edım, – deitını bar.
«Deitūǧyn sözıŋ qaida «Maǧataiym», –
deitın jan aǧasy Äbış nebärı 27 jasynda (1895 j.) qyrşynynan qiylady. Maǧauiia saly suǧa ketıp, ūnjyrǧasy salbyrap, zarlap elıne qaitady.
Osydan toǧyz jyl ötkende, nebärı 34 jasynda Maǧauiia özı de ökpe dertınen aiyqpai ömırden ötedı. Süiegı Qajy atasynyŋ janyna, Aqşoqy mekenınde jerlenedı.
Abaiǧa Maǧauiianyŋ ölımı qatty äser etken. Maǧaşyn jer qoinyna tapsyryp, äkesı Qūnekeŋnıŋ beiıtınen ekı saǧattai şyqpai, oŋaşalana küizele jalbarynuşy bolǧan. «Ei, Täte, (äkesın solai ataityn) äruaqty er edıŋ, menı Maǧaştyŋ artyna qoima, al qasyŋa», – dep qajynyŋ ziratyn üş ainalyp jıberdı», – deitın Baimaǧanbet aitypty, mülde opyrylyp, qartaiyp, qūr sülderın basyp şyqqannan kördık degender de bolǧan.
Maǧauiia ekı äiel alǧan. Bäibışesı – Dämegöiden: Uäsila (1891-1954 jj.), Qūtaiba, Babyr, Jaǧyfar tusa, toqaly – Mörjannan – Kämilä atty qyz tuǧan.
Abaidyŋ aituy, tapsyruymen odan alǧan derektı äŋgımelerı arqyly bırneşe poema jazǧan. Olary: «Eŋlık-Kebek», «Abylai» jäne «Medǧat-Qasym». Alǧaşqy poemasyn 20 jasynda jazsa, soŋǧysyn 30 jasynda jazǧan edı. Auyzdan auyzǧa jattalyp, qoldan-qolǧa köşırılumen jūrtqa taraǧan. Köşırmesı saqtalyp, bügınge jetken.
Abai «Äbdırahman» atty öleŋınde:
Arǧy atasy qajy edı,
Beiısten tartqan şärbättı.
Jaryqtyqtyŋ önerı,
Aituǧa tıldı terbettı.
Adaldyq, aqyl jasynan
Qozǧapty, tynyştyq bermeptı.
Mal tügıl, janǧa myrza edı,
Är qiynǧa sermeptı, – dep äkesı Qūnanbaiǧa baǧa bere kelıp, onyŋ nemeresınıŋ de qasiet qadyryn beinelep, tolǧanǧan qalyŋ oiǧa şomady.
Jiyrma jetı jasynda,
Äbdırahman köz jūmdy.
Jüregı jyly, boiy qūryş
Tuysy jannan bölek-tı,
Tūl-boiyŋ ūiat, ar edıŋ,
Eskerıp, ıstep oilaǧan – deuınde Abai öz balalarynyŋ tūla boilarynan tolysyp, ösken şaqtarynda ar-ūiatty zor tūtyp, jūrtqa meiırımdı, jürekterı şuaqty, är ıstı oilanyp baryp oŋ tyndyratyn adamgerşılık asyl qasietterın madaqtaidy.
Abaidyŋ Äbdırahmannan ülken balasy Äkımbai 1874 jyly, ne bärı segız jasynda qaza bolady. Ony Ysqaq ınısı bauyryna salǧan eken. Jastai qyrşyn qiylǧan balasy Äkımbaiǧa joqtau öleŋın Abai:
Arǧy tegı mūndaǧy,
Orta jüzdıŋ ūlyǧy.
Ana tegı ondaǧy
Özen-sudyŋ tūnyǧy.
Ekı asyldyŋ qosylǧan,
Som altynnyŋ synyǧy, – dep Qūnekeŋ men Alşynbaidai asyldardyŋ ūrpaǧy ekendıkterın därıptei jazady. Äkımbai bala bolsa da, özgeşe qylyǧymen el nazaryna ılıkken, qarşadaiynan imandylyq jolyna beiıl bolǧan. Köz jūmar soŋǧy auyr syn saǧatta tıl qatyp: «bügın kün beisenbı me?» dep sūrap, jūmaǧa dünieden perıştedei ötkenıne taŋdana otyryp, erıksız köŋılı bosap, közıne jas alǧan. Abaidyŋ jan küizelısın körgender osylai deidı. Käkıtaidyŋ on jasynda Maǧaşqa serık bolsyn dep Ysqaqtyŋ ony Abai tärbiesıne beruı de ärine, tegın emes qoi. «Äke balaǧa synşy» demekşı, är balasynyŋ är qyryn döp basyp, keiıngı jastarǧa ülgı etumen qosa, altyn arqau tartqan närlı tektıŋ süikımdı, süiıktı perzentterı ekenınen būljytpas habar beredı. Abai «Äbışıne» arnaǧan mūŋ-zary men Äkımbaidy joqtauyndaǧy «Baǧa» – Maǧauiia ūlynyŋ da ölımıne qarata aitqan joqtauy dersız. Tarihi mūrajai qūjatynda: «1903 j. 23 qyrküiekte Dala general-gubernatoryna: «Şyŋǧys bolysy İbragim Qūnanbaevtyŋ tuǧanyna alpys jyl, äielı men jiyrma balasy bar. Qūnanbaev asa sauatty, aqyldy (kemel), orys ädebietı men kıtap, jurnal, gazetterdı aldyryp, zer salady. Balalaryn orysşa sauattandyruǧa köp köŋıl böledı. Abaidyŋ būl künderı denesı auyrlap, erte qartaiuǧa beiım aldyrǧan…» dep jazylypty.
Abai Maǧauiia dünieden öterde qolynan ūstap:
Arqamdy jükten bosatqan qaraǧym,
Auzymdy sözden bosatqan qaraǧym.
Aldymdy kısıden bosatqan, qaraǧym,
Qoş bol, Maǧaşym, qaraǧym, – dep közıne jas alyp, şydamai tysqa şyǧyp ketetın, küirete küizeltken süiıktı ūly bolatyn. Özıne serık, keleşegınen zor ümıt kütken aqyn jäne oǧan artqan amanaty da auyr edı. Endı sol ümıtı üzılıp, armany küiregen sättegı ışqūsasy ǧoi būl.
Sondai-aq, özınıŋ kenje ınısı Ospan jäilı de şynaiy syr aşady. Tegıne tartqan adaldyq pen myrzalyǧyn aişyqtaidy. 1887-1889 jyldary ekı sailauda Şyŋǧysqa bolys bolǧan bılıktı ınısıne zor baǧa beredı.
Keşegı Ospan aǧasy,
Kısınıŋ malyn jemeptı.
Mal sūraǧan kısıge
Joq, qaitemın demeptı.
Quaty artyq, oiy keŋ,
Jūrttyŋ bärın şeneptı.
Dosyna däl – jaz, jauǧa – aiaz,
Alysqandy demeptı.
Adaldyq üşın alysyp,
Jegışke aqy töleptı.
Jüregımdı qan qyldy,
Ötken adam, ölgen jan.
Aqyl ızdep ızerlep,
Bärın synap sandalǧan.
Bırın tappai solardyŋ,
Endı ışıme oi salǧan.
Tūla boidy ulatty,
Bärı aldaǧyş sūm jalǧan… –
dep zarly mūŋǧa şomady, jüregın dert şarpidy. Abai osy bır egde tartqan şerlı şaǧynda «bärı aldanyş sūm jalǧannyŋ» jüregın qan jylata syr aşady. Abai nebärı jasy 20-ǧa ılıkkennen 40 jasqa tolǧanşa 18 jyldan astam el bilıgınıŋ tızgının ūstap, bolystyq qyzmetter atqarǧany mälım. Bedeldı halyq biı bolyp tanylady. Sodan berı de «Jūmbaq janǧa» ainalǧan. Maǧauiianyŋ qazasyna deiıngı taǧdyr tauqymetın oiynan süzgılei ötkızıp, san salada küiıngen de küizelgenı ras. Būl jaiynda özı: «Jüregım menıŋ qyryq jamau, qiianatşyl dünieden, qaityp aman qalsyn sau, qaitqannan soŋ ärneden», – deuı ūly jannyŋ tauqymetıne aiǧaq.
Qūnanbai äuletı üşın ötken ǧasyrdyŋ soŋǧy är 10 jyly qaiǧy-qasyretke öte toly: Ospan opat bolǧan (1893 j.), Äbış ömırden ötken (1895 j.), jäne ǧasyr basynda Maǧauiia men Abai, Aqylbai köz jūmǧan är qyryq kün saiyn qalyŋ qaiǧy şekken (1904 j.). Odan keiıngı alapatty, alasapyrandy, qatal qasırettı 1928, 1930, 1937 jyldar erekşe közge ūrady, köŋılge oi salady, mäŋgı baqi este ūstalmaq.
Maǧauiia men Abai dünie salǧanda Uäsilä 13 jasta, Qūtaiba – 9 da, (Babyr) Maǧfur – 7 de, Jaǧyfar – 5 te, Kämilä 2-jasta bolatyn.
Abaidyŋ ınılerı – Şähkärım – 46-da, Käkıtai – 35 te edı. Tūraǧūl ūly – 29 jasta, el bilıgı qolyndaǧy atpal azamattar bolatyn.
Mıne, Qūnanbai, Abai ūrpaqtarynyŋ taǧdyry osyndai.
Seiıtjan TÄBÄRIKOV,
Semei qalasy,
"Türkıstan" gazetı, 2014 jyl
