Ekı adam bolyp bas qosa qalsaq, saiasat soǧamyz. Äŋgımemızdıŋ soŋynda nalimyz, özegımız örtene uhıleimız kelıp… Kıjınemız, äldebıreulerdı synǧa alamyz, «nege büitpeidı, nege süitpeidı?» dep baiaǧy. Äi, özımız ūlt üşın bırdeŋe jasaimyz desek, qolymyzdy qaǧyp jatqan kım bar? Anaǧan bır renjıp, mynaǧan taǧy ökpelep uaqyt ötkızıp jürgen kezımızde özge eldıŋ myqtylary Aidan jer menşıktep jürgen joq pa? Eŋ qūryǧanda «bolar eldıŋ balasy bırın-bırı batyrym der-dı» ūmytpasaq qaitedı?
Qoş. Bız mūnyŋ bärın nege aityp otyrmyz? Qazaqtyŋ jas jıgıtterı «Elektrondy qazaq üi» jobasyn qolǧa alyp, el igılıgıne jūmys jasai bastady. Bärımız el-jūrt bolyp būl jobany qoldasaq kerek edı. Bıraq, būl joba taǧy da qazaqqa emes, tek älgı şyr-pyr bolyp jügırıp jürgen at töbelındei jastarǧa ǧana kerek düniedei tym-tyryspyz. Ärbır qazaqtyŋ törınde tūruy tiıs elektrondy kiız üi emes pe, täiırı? Nege deisız be? Aitalyq. Elektrondy kiız üidı alyp säbiıŋızge ertegı tyŋdatyŋyz, qazaqtyŋ ǧajaiyp än-küiımen böbegıŋızdı äldileŋız. Es bıle bastaǧan bolsa, Abaidyŋ qara sözderıne qūlaq türgızıŋız. Onyŋ bärın qaidan alam deisız be? Kiız üidıŋ ışınde balalaryŋyz tügıl, özıŋızdıŋ jan saraiyŋyzdy jadyratyp, ruhani när beretın azyq barşylyq. Abai aitypty: «Jürekte oty joq adamda mi bolmas» dep. Jürekke ot beretın dünienıŋ bärı de elektrondy kiız üide tūnyp tūr. Ärıptesımız, jas aqyn Toqtarälı Taŋjaryq joba turaly bylaişa tebırenıp jazǧan eken: «… Äuelı 150 ertegı bar. Dausyn barşa qazaq tanityn diktor apamyz Sauyq Jaqanova men Äuezov teatrynyŋ belgılı akterı Aidos Bektemır oqyǧan. Ertegıden keiın 167 balalar änı şyrqalady. Bala kezımızde aitqan, tyŋdaǧan änderden bastap, bügıngı kompozitorlardyŋ da tuyndysy engen. Būdan keiın kümbırlı küiler tögıledı. 315 dombyra küiın qūlaq qūryşyŋyz qanǧanşa tyŋdaŋyz. Tebırenıŋız, tolqyŋyz, şattanyŋyz… Al 20 qobyz küiıne zer salsaŋyz, öksımei, bozdamai tūra almaisyz. Talǧat Mūqyşev bastap, basqa da küişıler naqyşymen syŋsytqan 20 sybyzǧy küiı adamdy «aqyn bop ketuge» itermeleidı. Jetıgen, adyrna, şaŋqobyzdarmen oryndalǧan 12 küidıŋ jönı bölek. 114 halyq änı, halyq änşı-kompozitorlarynyŋ 202 änı, 62 terme-tolǧau… Kökıregıŋnen äldeqaşan tamşy bop üzılıp ketken estetikalyq eskı (bälkım jaŋa) tüisık äldeqaidan qaita titımdei qūsqa ainalyp ūşyp kelgendei äserge bölenesız. Otanşyldyq ruhtaǧy 26 ändı tyŋdap, «Alaş tuy astynda, Kün söngenşe sönbeimız» demei tūra almaisyŋ! Būdan soŋ besık jyrynyŋ 7 nūsqasyn tyŋdaŋyz, jas analarǧa tyŋdatyŋyz, ökınseŋız, arǧy qolyŋyzdy berı äkelıŋız! Eŋ soŋynda Abaidyŋ 45 qara sözın estıp, aqyn tolǧanystaryna oi közımen barlaisyz». Ne kerek, mūnda jalpy1200 şyǧarma toptastyrylǧan.Kiız üige köne türık düniesınıŋ (qazaqtyŋ) barlyq ǧalamat dünietanymy syiyp tūr emes pe? Al endı sol «kışı älemnen» än, küi, ertegı, besık jyry, Abaidyŋ qara sözderı «qūlaqqa jetıp, boidy alyp» tūrsa, odan artyqty aŋsaudyŋ qajetı de joq şyǧar… Aityŋyzşy, balalardyŋ quanyşyna ne jetsın?! Olarǧa ruhani när beru materialdyq igılıkterımen qamtamasyz etumen para-par, tıptı bügıngı azyp-tozǧan qoǧam mejesımen qaraǧanda odan da joǧary tūrǧan kez kelgen ata-ananyŋ paryzy emes pe? Tek balalar üşın emes, özımız üşın kerek eken. Şarşap, qajyǧanda sazben terbetıp, quat pen şuaq syilaityn, eŋse tüskende boiǧa ruh bıtıretın «Ūlastyŋ» būl önımı ärbır qazaqtyŋ üiınen tabylsa ǧoi, şırkın! Ǧalymbek Qyzyrbekūly, Jarqyn Sälenūly tärızdı bastamaşyl, tabandy azamattardyŋ jūldyzy joǧary, mereiı üstem bola bersın deimız!Tūrsynbek Käkışev, filologiia ǧylymynyŋ doktory, professor:– «Qazaq bolamyn» degen ūrpaq özınıŋ tılın, folkloryn bılmei, ädebietterın oqymai, mädenietın qadırlemei eş uaqytta közdegen maqsattaryna jete almaidy. Elektrondy kiız üidegı ertegıler men jyrlar qazaqtyŋ jas ūrpaǧyn ūlttyq dästür jolyna tüsırerı anyq.
Arman ÄUBÄKIR
