Neke tünı päk bolmai şyqqan qyz qalai jazalanǧan?

Qazaq halqynda alǧaşqy neke tünı jıgıt pen qyzdy jeke otauǧa kırgızıp, özderıne tösek salyp alaŋsyz, jaily jatuyna jaǧdai jasaityn äiel, ädette, jıgıttıŋ jeŋgesı bolady. Ol jastarǧa baqyt tıleumen bırge, äzıl-qaljyŋdy aralastyra jürıp, alǧaşqy tösek läzzatynyŋ jön-josyǧyn, ädet-ǧūrpyn tüsındıredı. Erteŋıne kelınnıŋ päktıgıne de osy jeŋge kuälıgın beredı. Būl kün – jūptyŋ, nekelık ömırdıŋ ūmytylmas sätterınıŋ bırı. Sondyqtan būl tündı köŋıldı ärı jaily ötkızudıŋ orny mülde bölek. Būl üşın barlyq önerı men qabıletın jūmsaityn jaqsy jeŋge keler taŋdy asyǧa kütıp, qainysynyŋ jyly tösekten tūrǧan sätın kütıp tūryp, «erınıŋdı jıbıttım, qoiynyŋdy jylyttym, endı joldyǧymdy ber» – dep nazdanǧan.«Qazaqtar qalyŋdyqtyŋ qyz küiınde, taza, abyroily keluıne köp män bergen. Alǧaşqy neke tünı qyzdyŋ astyna «neke jaulyq» dep atalatyn jaima tösegen. Erteŋınde küieu ūiqydan oianyp, tösekten tūryp ketısımen ekı jeŋgetai kiız üige kırıp, aq jaimany teksergen, qyzdyŋtazalyǧynyŋ belgısın tapsa, onyŋ şeşesınen süiınşı alyp, būl habardy bükıl auylǧa taratqan. Eger küieu ūryn kelıp jürgende qalyŋdyǧymen jaqyn bolsa, jeŋgetailarǧa būl jaiynda aldyn ala eskertuge tiıs. Būndai jaǧdaida qalyŋdyqtyŋ qūrbylary küieudı ortaǧa alyp, aiyp tölemeseŋ, atyŋnyŋ qarnyn jaryp, özıŋdı jaiau qaldyramyz dep qystaidy, küieu jıgıt aiyp tölep qūtylǧan.Qyz abyroiynyŋ, ar-namysynyŋ tazalyǧy qaşan da bolsa, onyŋ päktıgınıŋ belgısı emes pe edı? Eger qalyŋdyq küieuge deiın bıreumen köŋıl qosyp qoiyp, alǧaşqy neke tünı taza bolmai şyqsa, küieu būl jaidy jeŋgetailarǧa habarlap, olar jaisyz habardy qalyŋdyqtyŋ anasyna jetkızgen. Sosyn anasynyŋ: «betıme küie jaǧyp, elge qaramastai qyldyŋ» degen sälemın qyzyna aityp barǧan. Sodan keiın olar qyz abyroiyn tökken jazyqtyny ızdep tauyp, bilerdıŋ aldyna jyqqan. Qyzdy büldıruşı küieuge bır toǧyz aiyp tölemei qūtylmaidy. Qyzdyŋ äkesı «qyzǧa qyryq üiden tyiym salmadyŋ» dep äielın sabasa, küieu qalyŋdyǧynyŋ kınäsın aityp, qyz äkesıne kısı salǧan. Eger qyzdyŋ abyroisyzdyǧyna äke-şeşesı kınälı bolsa, iaki ony bıreuge zorlap qossa, onda küieuge kışı qyzyn beruge tiıs, öitpegen jaǧdaida jıgıt qalyŋ malyn qaitaryp aluǧa qaqyly. Qalyŋdyq abyroisyz bolyp şyqqanda jasalatyn türlı räsımderdı «qatyn şyqty» dep ataidy. Jıgıt bergen qalyŋ malyn qaitaryp aluy üşın kuägerlerın aldyǧa tartyp, qyzdyŋ kınäsın däleldeuı kerek», – dep jazdy Petr Makoveskii.Eger nekelesken qyz ūiatty bolyp şyqsa, qazaqtar ony masqaralap, betıne küie jaǧyp, ögızge terıs otyrǧyzyp, tesık qazan men şümegı synǧan şäugım ūstatyp, elıne qaitara otyryp, qalyŋmalyn qaitaryp alatyn bolǧan. Öitkenı päk küiınde tūrmysqa şyqpaǧan qyzdan «äiel – üidıŋ şegesı» deitındei myqty otanasy boludy talap etu de qiyn tırlık ekenın bılgen.«Qaityp kelgen qyz jaman» dep, qyzynyŋ qaityp kelgenıne arlanyp, jūrtqa qarauǧa betın basatyn halqymyzdyŋ qazır osyndai jamandyqqa etı ölıp ketkendıgı sonşalyqty, oǧan üirenşıktı jaǧdaidai qarap, elep eskermeitın boldy.

---

http://alashainasy.kz/