Qazaqstan men Qytai arasyndaǧy serıktestıktı nyǧaitu maqsatynda 2019 jyldan berı Qytai kapilaty bar keibır öndırıs oryndaryna tabys salyǧyn salmaityn boldy. Bızdıŋ Mäjılıs būǧan qatysty 2018 jyldyŋ 5 jeltoqsanda ötken plenarlyq otyrysynda osy qūjatty maqūldap jıbergen boaltyn Mäjılıs deputattary maqūldaǧan būl qūjat «Qazaqstanǧa tıkelei investisiialar saludy jüzege asyratyn Qytai-Qazaqstan öndırıstık quattarynyŋ yntymaqtastyǧy qorynyŋ jekelegen kırısterın salyqtan bosatu turaly kelısımge qol qoiu» dep atalady.
Osylaişa elımızde jüzege asyrylyp jatqan Qytai jobalarynan tabys salyǧyn almaityn boldyq. Al būl qanşalyqty tiımdı? Dūrys pa, būrys pa?
Negızınen Euraziialyq ekonomikalyq odaq boiynşa Qytai investisiiasynyŋ basym bölıgı Qazaqstanǧa keledı eken. Qytai Qazaqstannyŋ mūnai öŋdeu salasynan bastap, bank sektoryna, tau-ken salasyna, temırjol, magistraldı qūbyrlar tartu salasyna qarjy salyp keledı. Būdan bölek ekı el arasyndaǧy sauda-sattyq jaiy da jyl saiyn artyp keledı. Öitkenı bızde Qytai investorlaryna barynşa jaǧdai jasalǧan. Ondaǧy maqsat «Ūly Jıbek jolyn» ızgı nietpen jalǧastyru.
İnvestorlar legı odan ärı tolastamauy üşın bız de olarǧa barynşa jaily orta qalyptastyruǧa tyrysyp-aq kelemız. Bıraq elımızdıŋ ekonomika salasynyŋ mamandary şetelık investorlardy salyqtan bosatudyŋ olqy tūstary baryn aşyp aitty.
«Salyq kodekısı qarapiym ärı tüsınıktı boluy kerek. Bızdegı bırınşı olqylyq osy salyq qūjaty tüsınıksız. Qosymşa qūn salyǧyn tömendetu, patent alu özımızdıŋ otandyq investorlarǧa jeŋıl emes. Bız, kersınşe, şeteldık investorlardyŋ jaǧdaiyn jasaimyz. Būl dūrys emes. Är närsenıŋ şegı boluy kerek. Şeteldık investorlarǧa da talap qoia bılgenımız jön. Qazaqstanda şeteldık investorlar negızgı investor bola almaidy. Ūlttyq investorlar sanatyn jasaqtauymyz kerek. Işkı saiasatty, ekonomikany örkendetetın ūlttyq investorlar bolady. Al şetelden enetın investorlar öz müddesın, öz paidasyn oilap tūrady»,-deidı ekonomika ǧylymynyŋ doktory Jūmadılda Baiahmetov.
Ekonomist-ǧalymnyŋ baiyptauynşa, qazır Qytai Qazaqstannyŋ eŋ ırı degen kompaniialaryna kapitalyn salyp jatyr. Resei men Belarusten görı Qytaiǧa Qazaqstanmen jūmys ısteu tiımdı bolyp otyr. «Bıraq bızge Qytai investorlarynyŋ ikemıne iıle beruge bolmaidy. Sondyqtan aldaǧy uaqytta özındık talap-tılekter qoia bılgenımız dūrys» deidı Jūmadılda Baiahmetov.
Jalpy, mamandardyŋ baiyptauynşa, bız mūndai investisiiany sonau 1993 jyldary naryqtyq ekonomikaǧa engen tūsta tartuymyz kerek edı.
«Sol kezden bastap elge investisiia aǧyla bastaǧanda qazırgıdei şeteldık investorlarǧa sonşalyqty kırıptar bolyp otyrmaityn ba edık»,-deidı «Barometr» taldau ortalyǧynyŋ mamany Däuren Aryn.
«Bız bırınşı ūlttyq ekonomikany köterudı maqsat tūttyq. Osy oraida jas mamandardy memlekettık baǧdarlamalar aiasynda şetelde oqyttyq. Olarǧa arnaiy memlekettık garnttar böldık. Ondaǧy maqsatymyz sol mamandar kelıp ekonomikamyzǧa jaŋa reŋk beruı tiıs edı. Bıraq Qazaqstannyŋ «Bolaşaq» baǧdarlamasymen oqyp kelgen jastary keŋselerden şyqpai qaldy. Olardy öndırıs oryndaryna jıberu jūmystaryn qolǧa ala almai jatyrmyz. Bız mamandardy şetelde ne üşın oqyttyq?! Damyǧan elderdıŋ ıs-täjıribesın meŋgerıp, ony özımızde paidalanuymyz kerek edı. Al bızdegı bolaşaqtyqtar bırden ministrlık kresloǧa jaiǧasady. Sosyn bızde aqylǧa syimaityn reformalardy qazaqy ortaǧa tyqpalau jaǧy basym. Artynan onyŋ tiımsız ekenı de aŋǧarylyp qalady. Qazır bız Qytaidyŋ investisiiasyna qyzyǧyp otyrmyz. Künı erteŋ sol Qytaidyŋ ekspansiiasyna jūtylyp ketpeu üşın bızge öz müddemızdı joǧary qoia bılu kerek. Oilanarlyǧy, eŋ alǧaş naryqtyq ekonomikaǧa ötken tūstan molynan investisiia tartyp, sony sauatty ūqsata bılgenımızde jaǧdai qazırgıden de tūraqty bolar edı. Ekonomikany qūratatyn jalǧan statistika. Bolaşaqta osy közboiauşylyqtan, nauqanşyldyqtan arylǧanymyz dūrys»,-dedı ekonomist-sarapşy Däuren Aryn.
Qarlyǧaş ZARYQQANQYZY,
"Adyrna" ūlttyq portaly
