Bügın önerdegı ülken tūlǧalardyŋ bırı, teatr tarlany, Qazaqstannyŋ halyq artisı, Memlekettık syilyqtyŋ iegerı Säbit Orazbaev 80 jasqa tolyp otyr. Qazaq önerınıŋ qaraşaŋyraǧynda 58 jyldan berı qyzmet etıp kele jatqan sahna saiypqyrany jüzden artyq rol oinap, sahna şeberı atanyp, jyldarmen bırge tūlǧalyq tūǧyryn bekıte tüstı. Ūlttyq, klassikalyq jäne zamanaui dramaturgiianyŋ sahnadaǧy myq şegesı bolyp qalyptasty. Keşegı teatr tarlanbozdarynyŋ tälımın alyp, spektaklderde serıktesı boldy, endı mıne, sol alyptar tobynyŋ soŋǧy tamşy sarqytyndai özınen keiıngı buynnyŋ ortasynda mınezımen de, önerımen de alaböten daralanady. Sahnada tūryp qazaqtyŋ tılın, ǧajaiyp sözın körermenınıŋ jüregıne jetkıze bıldı. Sol qūnarly söz qazaqtyŋ ruhyn köterdı, mädenietın asqaqtatty. Topqa tüsıp söilese aǧytylǧan şeşen, qolyna dombyrasyn alsa arqalanǧan änşı, segız qyrly, bır syrly tolysqan tūlǧanyŋ bır boiynda būdan da basqa önerı jetıp artylady. Teatr akterlerı arasynda poeziiany erekşe süietın de, qoŋyr dausymen öleŋdı naqyşyna keltırıp, maiyn tamyza oqityn da, qūlaq qūryşyn qandyryp, eskı jyr-tolǧaulardyŋ eŋ mäiektı şumaqtaryn taban astynda tögıp-tögıp salyp, tamsandyryp, täntı etetın de – Säbit Qoŋyrbaiūly. Jan-jaǧyna şuaǧyn şaşyp, özın de, özgenı de jylytyp jüretın «Süieu qarttyŋ» süikımdı kelbetı jaily önerdegı serıkterı men zamandas bauyrlary Ūlttyq kıtaphanada ötken mereitoilyq kezdesude aqtarylyp, keŋınen äŋgımeledı.
S.Orazbaetyŋ 80 jyldyq mereitoiyna orai ötken kezdesudı kıtaphana direktory Älıbek Asqarov jürgızıp, akterdıŋ azamattyq jäne şyǧarmaşylyq qyryna bailanysty jyly estelıkter aitty. Keş barysynda derektı film körsetılıp, änmen şaşu şaşyldy. Säbit aǧamyzdyŋ sonau bozbala şaǧynan bastap, bırge bılım alyp, önerge bırdei qanat qaqqan üzeŋgıles ärıptesterı men zamandastarynyŋ jürekjardy lebızın özderıŋızben bölısudı jön kördık.
Asanälı Äşımov, KSRO halyq artisı:
Men, Säbit jäne Raiymbek – üşeumız jūbymyz jazylmaityn joldas boldyq. Bırge oquǧa tüstık, bırge jürdık, teatrǧa da bırge keldık. Üilengende bır-bırımızge küieu joldas boldyq, balalarymyz düniege kelgende perzenthanadan bırge şyǧarysyp aldyq, üi alǧanda özımız baspanaly bolǧandai jüregımız jaryla bırge quandyq. Analarymyzdy Almatyǧa köşırıp äkelıp, qolymyzǧa alyp, aq batasyn estıdık. Aldymen Säbit anasyn alyp keldı, ol kısınıŋ 80-ge jaqyndap qalǧan kezı eken, menıŋ anam qyryqtyŋ üstıne jaŋa şyqqan şaǧy, ol kısıge qyzyndai boldy. Söitıp bızdıŋ analarymyz da teŋ qūrbydai bır-bırımen aralasyp kettı. Bızdıŋ basymyzdaǧy bolmaşy jaqsylyqqa bırge quanatyn, qatelıgımızdı estıse, bırdei qynjylatyn. Bız osyndai dostar boldyq. Sahnaǧa şyǧatyn künı, spektaklge üş anamyz da qazdai tızılıp kelıp, oiynymyzǧa kırpık qaqpai qarap otyratyn. Kinoǧa tüsıp jürıp, sabaqty molynan jıberıp alǧan men, 3-kursta oqudan şyǧyp qaldym. Oqudan şyqqan student jataqhanadan da, stipendiiadan da airylady. Sonda men Säbittıŋ bır bölmelı jataqhanasynda anasy ekeuımen jarty jyl bırge tūrdym. Anasy qas-qabaǧyma qarap, baryn auzyma tosty, menı jaqsy kördı. Mıne, sol student kezımızden, 16-17 jasymyzdan bırge jüru, är oinaǧan rolımızdıŋ kuäsı bolu ekınıŋ bırıne maŋdaiyna jazylmaǧan tarihi jait dep bılemın.
Qaljyŋym jarasqan, önerdıŋ alamanynda tıze qosyp qatar şapqan Säbit turaly aitarym köp. Dosym turaly estelıkterım jazǧan kıtabymda da bar. Älı de jazarmyn. Önerde tıresetın serıktesıŋ myqty bolsa ǧana, ösesıŋ. Ekeuı sonda ǧana ösedı. Säbit, Raiymbek, Esbolǧan, Änuar, Äzırbaijan, bärımız bır top bolyp, qūiysqan tüiıstırıp qatar şaptyq. Bır-bırımızdı ösırdık. Bız Äzırbaijannyŋ qoiǧan spektaklderı arqyly östık, bızben bırge Äzırbaijannyŋ özı de östı.
Ömırzaq Aitbaev, akademik:
Säbit – menıŋ zamandasym. Auyldan qara siraq-sary siraq kezımızden kelıp, Almaty şaharynda tanysyp, tabystyq. Säbit pen Asanälı önerge kettı, men ǧylymǧa kettım, bıraq bailanysymyzdy üzbei, habarlasyp tūrdyq. Būlardyŋ är qadamyna quanyp, är tabysyna maqtanyp, är jetıstıgıne syrtynan süisınıp jürdım. Älı künge osylai. Säbit 80 jasqa ädemı keldı. Qazaqtyŋ abyzy siiaqty bolyp keldı. Qazaqtyŋ tılın Säbittei meŋgergen adam kemde-kem. Boiynda qazaqtyŋ ruhy bar. Sahnada tūryp saŋqyldaǧan ünınen qanattandyq. Artist paryzynyŋ oryndaluy degen – osy.
Nüketai Myşbaeva, Qazaqstannyŋ halyq artisı:
Bız Säbit ekeumız tüidei qūrdaspyz. Qūrdasym ǧana emes, kurstasym. Säkeŋmen 61 jyldan bırge kele jatyrmyn. Maŋǧaz, salmaqty jıgıt boldy. Bır iyǧyna fotoapparatyn, bır iyǧyna dombyrasyn asyp alyp jüretın. «Oibai, myna Säbittıŋ fotoapparaty bar eken, sūmdyq bai jıgıt şyǧar» dep oilaitynbyz qyzdar jaǧy. Ol zamanda fotoapparat degenıŋız tym qat dünie, ekınıŋ bırınde bola bermeitın qymbat būiym edı. Söitsek, qolynda qart anasy bar, özı päterde tūrady, fotoapparat onyŋ künkörısınıŋ bır közı eken ǧoi. Sodan institutty tämamdap, Raiymbek Seitmetov, Farida Şärıpova, Matan Mūrataliev, Rauşan Äuezbaeva, Säbit Orazbaev jäne men, alty kurstas M.Äuezov teatryna jūmysqa qabyldandyq. Köp spektaklde Säbit ekeumız sahnalas boldyq. Säbitpen oinau oŋai emes edı. Öresı de, önerı de biık ekenı bılınetın. Grim bölmesınıŋ tūsynan qai uaqytta ötıp bara jatsaq ta, Säbittıŋ än aityp otyratynyn estitınbız. Dombyrasyn qolynan tastamady. Säbit eŋbekqorlyǧynyŋ arqasynda qadır-qasietın joǧaltpai abyroi-bedelge ie bolǧan jıgıt. Öz basym osyǧan riza bolamyn.
Esmūhan Obaev, Qazaqstannyŋ halyq artisı, professor:
Säbeŋe taŋ qalamyn. Tanymaityn adamy joq jäne būl kısını tanymaityn adam joq. Halyqtyŋ azamaty. Baq qonǧan adam. Käsıbın taŋdauda da, jar taŋdauda da qatelespegen. Üilesımge qūrylǧan otbasysy ärkımge ülgı. Balalary önerge de, ǧylymǧa da qyzmet etıp jür, ūrpaǧynyŋ aldy şetelde tūrady. Soǧan qaramastan öte qarapaiym jandar, üiıne kırerde tabaldyryqty «bısımıllä» dep attaudy ūmytpaidy. Nietıne qarai tamaşa taǧdyr keştı. Mändı, sändı, maǧynaly. Osydan artyq baqyt bar ma adam üşın? Qūdai osy baǧynan aiyrmasyn.
Erlan Bılälov, M.Äuezov teatrynyŋ direktory:
Säbit aǧanyŋ azamattyǧyn, adamgerşılıgın, parasat-paiymyn ärqaşan joǧary baǧalaimyn. Erekşe darynymen, maŋdai terımen, kısılık qadır-qasietınıŋ ozyqtyǧymen bügıngı biıgıne jetıp otyrǧany keiıngı tolqynǧa ülgı bolsa igı. «Balalar osy esterıŋde bolsyn» dep, niettı jaqsylyqqa būryp jürudı, meiırbandyqtan qol üzbeudı teatrǧa bırınşı kelgen künnen bastap üirettı. Aǧamyzdyŋ aitqan osy bır auyz jaqsy sözı künı bügınge deiın jadymyzda jaŋǧyryp tūrady. Ülkenge ızettı, kışıge peiıldı, aqyl-keŋesın biık parasatpen, asqan mädenietpen aita bıletın aǧamyzdy nege abyz dep aitpasqa, būl mınezın nege maqtan tūtpasqa? Säbit aǧanyŋ pıkır-paiymy, tür-tūlǧasy, ömırge közqarasy, kırlenbegen jüregınıŋ tazalyǧy ärdaiym menı taŋ qaldyrumen keledı. Ǧibrat syilaidy. Äŋgımelessem, rahattanamyn. Oiynyn körsem, şabyttanamyn. Säbit aǧanyŋ bügıngı mereilı quanyşy – alty alaştyŋ, qazaq önerınıŋ quanyşy.
Äşırbek Köpışev, «Öner» baspasynyŋ direktory:
Qasiettı Qūranda: «Adamzat balasy, senıŋ taǧdyryŋ – peiılıŋnen» degen söz bar. Demek küllı adamzattyŋ da, ony qūraityn jeke adamnyŋ da taǧdyry peiılge täueldı eken. Asan Qaiǧy babamyz:
Ei börıler, börıler,
Börımın dep jürerler.
Ärbıreudıŋ balasy
Altau bolar, bes bolar
Işınde abadany bır bolar.
Abadannan airylsa,
Ärbıreudıŋ balasy
Ärbır itke jem bolar,– deidı.
Osy öleŋnıŋ örınen tolǧasaq, «Abadan qanşa qaldy, tarlandardyŋ soŋǧy tūiaǧynan kım qaldy?» degen sūraq tuady. Ürker jūldyzdyŋ alǧaşqy şamşyraǧy Seraǧaŋdar, Qalleki, Qapandar köşkennen keiın alyptar tobynyŋ ırgesı setınep, orta oisyrap qalǧandai bolǧany ras. Sol şaqtalyp qalǧan şaǧyn ortada jürgen Asanälı aǧa, Säbit aǧa, Nüketai apai, Esmūhan aǧalardy baǧalap, qasietıne jetıp otyrmyz ba degen oidyŋ jäne tuatyny bar. Söz önerın quyp Almatyǧa oqu ızdep kelgenımızde Alma Qyraubaeva, Nūrlan Orazalin, Ūlyqpan Asylov, Aldan Smaiylov, Älıbek Tauasarov syndy kurstas qyz-jıgıtter stipendiiamyzdan jyrymdap bilet alyp, M.Äuezov atyndaǧy akademteatrǧa spektakl köruge baramyz. Sahnaǧa jasyn sekıldı jarq-jūrq etıp Asanälı aǧa, Säbit aǧa, Ydyrys aǧa, Raiymbek aǧalar şyqqan kezde bölek älemge engendei esten tanyp otyruşy edık.
Universitettegı grammatikadan bastap, älemdık ädebiettıŋ teoriiasyn oqyp jürgen bız teatrǧa kelıp tiianaqtalǧandai boluşy edık. Biyl teatrdyŋ 90 jyldyǧy, Säbit Orazbaevtyŋ 80 jyldyǧy, ekeuınıŋ de tarihy men qalyptasu kezeŋınen syr şertetın albomyn şyǧaruǧa «Öner» baspasy daiyn. Onyŋ ışınde Säbeŋnıŋ sonau 1950 jyldardan bergı tüsırgen fotosuretterı de toptastyrylady.
Adamzat ömır sürer ızgı armannan
Bolmasa, ne ızdeidı būl jalǧannan?
Bailyqtyŋ, batyrlyqtyŋ bärı opasyz,
Aiyrylma, jalǧyz haqtan ülgı alǧannan.
Säbit aǧalar – şyn önerge berılgen sahabalar. Öner, sahna sahabalary. Alla taǧala aǧamyzdy aq peiılıne orap, halyqtyŋ alaqanynda ūstap jüre bersın!
Daiyndaǧan Aigül AHANBAIQYZY
