( "ILE" gandbol komandasynyŋ aldaǧy maqsaty)
Gandbol- olimpiadalyq sport türı bolǧandyqtan ,būl sport türın damytu öŋırlerde dūrys jolǧa qoiylyp keledı. Aldymen osy qoldoby sportynyŋ şyǧu tarihy turaly az-kem toqtala ketsek. Būl sport türınıŋ paida bolu uaqyty 1898 jyl dep esepteledı, būl sport oiynyŋ dene şynyqtyru mūǧalımı Holger Nilsen oilap tapty. Gandbol - 7-ge 7 oiynşydan oinalatyn toptyq oiyn, dopty qolmen ǧana oinaidy. Oiynnyŋ basty maqsaty - mümkındıgınşe qarsylas toptyŋ qaqpasyna köbırek dop laqtyru. Oiyn jabyq alaŋda ötedı, būl alaŋ tıktörtbūryş sekıldı bolyp keledı, jäne de būl alannyŋ ūzyndyǧy 40m al enı bolsa 20m. Gandbol doby taza terıden jäne sintetikalyq materialdan jasalady. Ol domalaq jäne taiǧanamaityn, jyltyrap tūratyn bolmau qajet. Gandbol doby är jastaǧa balalarǧa arnalǧan 3 ölşemı bar.Gandbol tūŋǧyş ret 1936 jyly Berlinde ötken olimpiada oiyndarynyŋ baǧdarlamasyna kırdı.11oiynşydan tūratyn jarystar Germaniia, AQŞ, Avstriia, Şveisariia, Rumyniia sekıldı 6 komanda qatysqan bolatyn. Gandbol üşın alǧaşqy olimpiada oiyndarynyŋ jarysynda nemıs qūramasy jeŋıske jettı. Al, äielder arasynda gandboldan ötken tūŋǧyş olimpiada 1976 jyly Monrealda ötken olimpiada oiyndaryna qosylǧan edı. Būl synda Keŋester Odaǧynyŋ qūrama komandasy altyn jüldenı jeŋıp aldy.Olar būl jeŋısın 1980 jyly Mäskeuden ötken olimpiada oiyndarynda qaitalady. Ilgeredı būl oiyndy 11 oiynşymen oinaityn bolsa, 1946 jyldan bastap gandbol 7h7 formaty boiynşa jaŋa oiyn erejesımen oinalatyn bolǧan.
Al, Qazaqstanǧa gandbol 1992 jyly keldı dese bolady. QR Federasiiasy qūrylyp, 2009-2011 jyldary tūǧŋyşy ret jastar men eresek qyzdar arasynda 3 kezeŋdık aimaqtyq, kontinentaldyq finaldyq turnirı –halyqaralyq gandbol federasiiasynyŋ «Auyspaly trofei HGF» bolyp öttı. Qazaqstan qūramasynyŋ gandboldan jetken ülken jetıstıgı ol 2010 jyly Aziia chempionatynda aituly auyspaly torofei jüldesInıŋ kümıs medaldaryn jeŋıp alǧan edı. Al, biylǧa Japoniiada ötkelı otyrǧan 32-şı jazǧy Tokio olimpiada oiyndary taiap qaldy. Şırkın osyndaida gandboldan bızdıŋ qazaqstan qūramasynyŋ erler men äielder komandalarynyŋ bırı, aldaǧy olimpiada oiyndaryna joldama alsa dep armandaityn janküireler jetedı. Degenımende, uaqyt bärıne töreşı. Aldymen elımızdegı qoldbyn sport damyta otyryp, halyqarlyq, älemdık jarystarda jüldelı orynnan körınudıŋ maŋyzy zor ekenın jaqsy bılemız. Qazaqstanda būl sport türınıŋ qarqyndy damuyna gandbol federasiiasynyŋ är jyldardaǧy basşylary E.A. Ämırjanov, B.M.Saparbaevtar men gandboldan QR gandbol federasiiasynyŋ qūrmettı prezidenttı Tūrlyhanova Gülnär Ysmaǧūlqyzy ölşeusız üles qosty deuge bolady.
Gülnär Ysmaǧūlqyzynyŋ jetekşılıgımen ötkızgen soŋǧy on jyl ışınde qazaqstannyŋ qyzdar qūrama komandasy köptegen halyqarylyq, aziialyq jarystarda jeŋımpaz atanyp jüldelı oryndardan tüsken emes. Sonymen bırge, üş ret älem chempionatyna tıkelei joldamany jeŋıp aldy. Al, 2008 jyly Beijıŋ olimpidasyna qatysqan älemdegı 12 üzdık komandanyŋ qatarynan körıne bıldı. Mıne, qazaqstanda gandboldyŋ ösu, damu qarqyny osy jyldar ışınde bır sätte te baiaulaǧan emes. Onyŋ basty sebebı, öŋırlerde būl sport türıne qyzyǧuşylyq bırtındep bılıktı mamandardyŋ belsendı jūmystarynyŋ arqasynda sättı jalǧasyn tauyp keledı. Aitalyq, bügıngı taŋda qyzdar arasynda Almaty oblysynyŋ qūrama komandasynyŋ negızın qūrauşy ,,Ile’’ gandbol komandasynyŋ talantty oiynşylary tamaşa oiyn örnekterımen el chempionatynda közge tüsude.
Negızı, qandai sport türı bolmasyn, şyn berılıp, jaǧdai jasalǧanda ǧana nätije bolatynyny belgılı. ,,Ile’’ gandbol komandasynyŋ jarqyn qadamdary osy sport türın jaqsy körıp, jany aşityn şyn berılgen basşylyq pen öz ısınıŋ berılgen bılıktı bapkerlerdıŋ jūmysynyŋ nätijesı arqyly jemısın berude deuge keletın siiaqty. Mysaly, ,,Ile’’ gandbol komandasyna jetekşılık etıp otyrǧan Almaty oblysy Denşynyqtyru jäne sport basqarmasy,gandboldan mamandandyrylǧan №12 Balalar men jasöspırımder sport mektebınıŋ direktory Darhan Aşirovtyŋ belsendı jūmysynyŋ nätijesınde aituly mekteptıŋ ūl-qyzdary tamaşa jetıstıkterge jetıp keledı. Bılıktı basşy,tanymal sportşy özge saladan emes, sporttyŋ qazanynda qainap,täjıribesı tolyqqan jas maman. Gandbol sport türıne bar yntasymen berılgendıgı sonşalaqty komandany ärbır jarysqa özı bastap aparyp, qyzdarynyŋ oiynǧa jan-jaqty daiyndyqpen şyŋdaluyn qadaǧalap, zor ülesın qosyp jür. Kezınde bokstan älem chempionatynda el qorjynyna olja salǧan daryndy bylǧary qolǧap şeberı, öz jiǧan täjırbiesın öŋırdegı qol dobynyŋ damuyna salǧan eken. İia, sport dese ışken asyn jerge qoiatyn jannyŋ öz ısıne adaldyǧy, şeberlıgı, jasap jatqan jūmystarynan körıngendei.
Qazırgı taŋda, ,,Ile’’ gandbol komandasynyŋ qatary talantty arularmen tolyǧa tüsken eken. Sonymen qatar, täjırbiesı joǧary mamandardy jan-jaqtan komandaǧa tartu bas qatyratyn şaru ekenı anyq. Bapkerge bar jaǧdai jasalǧanda ǧana jūmysyna tyŋǧylyqty kırısetını belıglı. Ailyǧy şailyǧyna jetpese qandai bapker bolmasyn öz ısıne qūlyqsyz qaraityny beseneden belgılı. Osyndai kürmeulı mäselelerdı bılıktı basşylyq tüiının tarqatyp şeşımın tauyp bergen eken. «Qazanǧa ne salmaŋ-şömışıŋe sol ılıner»-demekşı, gandboldyŋ damuyna bar jaǧdai tuǧyzyp, şapqylap jürgen Darhan syndy janaşyr azamattyŋ belsendı tırlıgı kün sanap bılıne bastaǧandai. Mysaly, bılıktı mamandardy komandaǧa äkelu arqyly ülken nätije kütuge bolatynyn bılgen bılıktı maman ol jaǧynda mūqiiat qarastyra bılıgen eken.
Aitalyq, QR sport şeberı, gandboldyŋ ızdeseŋ taba almas mamandary: Evgenii Şişkin, Aleksandr Krasilnikov, Baiǧabylova Zarina men halyqaralyq därejedegı sport şeberlerı İrina Aleksandrova, Nūrjaubaeva Anastasiia jäne Qazaqstanǧa eŋbegı sıŋgen sport şeberı Kefer Natalia siiaqty öz ısıne ūqypty, bılgır mamandardyŋ ūjymǧa kelıp qosyluy öz nätijesın bere bastapty. Öitkenı, ärbır salada bılıktı öz mamany bolmai belgılı bır nätije jetu mümkın emes ekenı jaqsy bılemız.Sondyqtanda, osyndai iglıktı qadamdar köpke ülgı bolsa jarar edı. Almaty oblysy Deneşynyqtyru jäne sport basqaramasynyŋ qoldauymen gandbol federasiiasy 2017 jyly qūrylǧan bolatyn. Sodan bergı būl sport türınen gandboldan ,,Ile’’ jastar men jasöspırımder komandalarynyŋ şyqqan belesterı köŋıl quantady.
Mysaly, 2018 j Ile audany Ötegen kentınde 2003 jylǧy qyzdar arasynda ötken respbulika bırınşılıgınde topjaryp bırınşı oryndy jeŋıp alsa, 2019j Qostanai qalasynda 2002j qyzdar arasynda ötken Qazaqstan chempionatynda jüldelı 2 oryndy ielenegen eken. Sonymen bırge, ūldar da qyzdardyŋ tamaşa jetıstıgınen artta qaluda namys körıp, Rider qalasynda ötken el bırınşılıgınde qola jüldenı jeŋıp alady. ,,Ile’’ gandbol komandasy halyqaralyq deŋgeide de jeŋıstıŋ bas tūǧyrynan körıne bılgen. Özbekstannyŋ Namangan qalasynda gandboldan «Täuelsızdık kubogı»-üşın ötken halyqaralyq synda jeŋımpaz atanyp, Qazaqstannyŋ abyroiyn bır köterıp tastady. Bügıngı taŋda Almaty oblysynyŋ Alaköl, Panfilov, Raiymbek, Qarasai, Eŋbekşı qazaq,Talǧar, jäne Qarasai audandarynda gandboldan bölımşeler aşylǧan.Ol gandbol filialdary jalpy bılım beretın mektepterdıŋ bazasynda jūmys ıstep keledı. Bügıngı künı jasöpırımderdıŋ gandbol sportyna keluı, qyzyǧuşylyǧy arta tüsude. Öitkenı, qoldoby sporty naǧyz ter tögıp, şeberlıktı paş etetın olimpiadalyq sport oiyny. ,,Ile’’ gandbol komandasy qazırge kezde ūlttyq qūramaǧa öz talanttaryn daiarlap berıp otyrǧan berekelı ūstahanǧa ainaluda. Aituly sport mektebınıŋ 3 bırdei būrymdylary Qazaqstan Ūlttyq qūrama komandasynyŋ sapynda öner körsetedı. Almaty oblysy Deneşynqtyru jäne sport basqarmasynyŋ qoldauymen talantty qyzdar jastar arasynda Aziia chempionatyna qatysyp, 4 orynǧa qol jetkızgen eken. Mūnyŋ özın ülken jetıstık dep baǧalauǧa bolady. Öitkenı,europada, älemde ötken ǧasyrdyŋ aiaǧynan bastap bastau alǧan aituly sport türı, bızdıŋ elde täuelsızdıgımızdı alǧaly berı eŋsesın tık köterıp endı ǧana qarqyndy damu üstınde. Aldymen auyl-aimaqtaǧy osyndai olimpadalyq sport türın keŋınen nasihattau bügıngı künı erekşe qoldau aluda. Auyl qazaqtyŋ küre tamyry, altyn besıgı-desek, auyl talanttaryn arşyp şyǧaryp, ūly dodaǧy daiarlap qosu, el sportynyŋ bolaşaǧy üşın maŋyzy zor. Osy baǧytta Almaty oblysy Deneşynyqtyru jäne sport basqarmasynyŋ bastyǧy, olimpiadanyŋ kümıs jüldegerı, jasta bolsa bas bolyp öŋır sportynyŋ damuyna, jaŋa serpın äkelıp zor ülesın qosyp jatqan Nūrbaqyt Teŋızbaev üşın būqaralyq sportpen qosa gandbol sekıldı olimpiadalyq sport türlerın eldı mekenderde köteru uaqyt küttırmeitın jotaly mäsele bolyp otyr. «Būlaq körseŋ közın aş»-demekşı, el ışınde talantty jastar jeterlık.Tek sol közınde oty bar, süiıktı sportyna degen süispenşılıgı joǧary, talantty ūl-qyzdardy tani bılu bapkerge ülken syn. Ol üşın, audanaralyq-oblystyq jarystardy jiı ötkızu arqyly üzdıkterdı anyqtauǧa bolady. Qazırgı kezde oblystaǧy ärbır sport salasyna boiynda jalyna bar, öz ısınıŋ jas mamandaryn tartu mäselesın qolǧa alǧan Nūrbaqyt Teŋızbaevtyŋ ırgelı ısterı öz jemısın berıp keledı. Äsırese jastardyŋ sportqa degen qūmarlyqtary ösıp, talantty jastardyŋ tasada qalmauyna bar jaǧdai jasalynuda. Sondai-aq, olimpiadalyq sport türındegı alar orny erekşe qoldoby sporty da aiyryqşa damyp, qarqyn alyp keledı. Būl sport türıne oblys tarapynan ülken qarjy bölınıp, bılıktı bapkerler şaqyluda.
İia, qoldau, kömek bolǧan jerde, tabysta jailap kele berıtını anyq. Bügıngı künı ,,Ile’’ gandbol komandasynyŋ alǧa qoiǧan basty maqsaty, el bırınşılıgınde topjaryp, ūlttyq qūramaǧa öz talanttarynyŋ qataryn köptep qosu arqyly, el chempionatynda qara üzıp alǧa şyǧa ekenı anyq bılınedı. Aituly gandbol sport mektebınıŋ qabyrǧasynan ūşyp şyǧyp, ūlttyq qūramanyŋ jeidesın kigen daryndy jastardyŋ armany ärine Aziia, Europa,Älem jarystarynda tabysty öner körsetıp, qazaqstannyŋ namysyn qorǧau bolyp tabylarynda söz joq. Barlyq jol Parijge aparady-demekşı, Olimpiada asuyn baǧyndyratyn künde nege armandamasqa.
«Armansyz adam- qanatsyz qūspen teŋ»-degendei, Tokio olimpidasyna barmasaqta ,aldaǧy bır onjyldyqta gandboldan qazaqstan qūramasy olimpida saiystarynda da bır alaman oiyndardy körseter degen ümıtımızdı ükılıp qoisaq artyqtyǧy bolmas. Endeşe, ūlttyq qūramanyŋ deŋgei nyǧaisa, elımızdıŋ de abyroiy asqaqtai tüsetını mälım. Sondyqtanda qazaqstannyŋ är öŋırınde joǧaryda aitqan ,,Ile’’ gandbol komandasy sekıldı şeberlıkterı ūiysqan ūjymdardyŋ köptep qalyptasuyn tıleimız. El ışındegı talanttarǧa jol aşyp, tabysty oiyn körestuge oqtalǧan ,,Ile’’ gandbol komandasynyŋ alar asulary älı alda dep bılemız.
Aqyn ORDABAIŪLY,
"Adyrna" ūlttyq portaly
