Orta Aziia taipalarynyŋ taipa odaq-bırlestıkterınıŋ tarihy bolyp sanalady. Al, endı osy tūrǧydan alyp qarasaq "qazaq" negızın qūruşy jiı atalatyn taipalardyŋ ışınde üisın men qaŋly bızre mälım bolyp otyrǧan barlyq tarihi derekterde egız qozydai qatar atalady. Onyŋ cebebide tarihtan belgılı", - dep jazady Äbduälı Qaidar.
Bızdıŋ zamanymyzǧa deiın III – ǧasyrda üisınder men qaŋlylar negız bolǧan taipalar odaǧy qalyptasty. Olar osy jepdi mekendegen Saq taipalarynyŋ ūrpaqtary edı. Olardyŋ qorǧandary Jetısu men Tian-Şandaǧy saqtardyŋ eskertkışterıne ūqsas. Üisınder Jetısudy, al qaŋlylar Ontüstık Qazakstan, Syrdariianyŋ orta aǧysy, Qaratau maŋyn ielengen dep körsetedı zertteuşıler.
Köpip otyrǧanymyzdai, mūnda da üisın men qaŋly Qazakstan jerınde ejelden-aq qatar jailap kele jatqankörşı taipalar ǧana emes, sonymen qatar Saq mädenietınıŋmūragerı,Saq taipasynyŋ tıkelei etnikalyk jalǧasy.
Sonau köne däuırden bastap, Qazaqstan men Orta Aziianyŋ ūlan-ǧaiyr dalasyn jailap, Tüpki älemınde alǧaş qos memleket bolyp qūrylyp, qazaq halqynyŋ ǧana emes, basqa da tuystas Tüpk ihalyqtarynyŋ qalyptasuyna ūiytqy bolyp engen qaŋly-üisın qos taipanyŋ ūzyn sonar ötken tarihy da,bügıng ıbolmysy men bolaşaǧy da ortaq. Būlekeuı Ūly jüz qauymynyŋ, salt-dästürı, ruhani-mädeni ürdısımen özındık mentalitetı qalyptasqan, tel qozydai qatar ösken taǧdyrlas elder.
QYTAI JÄNE QAŊLYLAR MEN ǦŪNDER
Ejelgı qaŋlylar men Qytai arasyndaǧy bailanystarǧa qarasaq, Qytai derekterınde Qytaidyŋ qaŋlylarǧa bailanysty saiasaty aiqynkörınıs berıp otyrady. Mūnda baiqaitynymyz,qaŋlylarǧa qatysty özderı bıletın maǧlūmattardyŋ bärın barynşa keŋınen qamtyp jazuǧa tyrysqan qytai avtorlary sonymen bipge özderınıŋ būl halyqty mensınbeitındıgın, tıpten jaratpaityndyǧyn aşyqtan-aşyq mälımdep otyrady. Mysal üşın, qaŋly turaly qytai jylnamasynda mynadai sipattama bar: «Qaŋlyǧa kelsek, ol täkappar, alaiaq. Hän äuletınıŋ elşılerın künı bügınge deiın qūrmettegen joq. Basqaqtyqtyŋ ūlyqtary Qaŋly elınde bolǧan kezınde, bızdıŋ elşılerımızdı Üisın elşılerınıŋ aiaq jaǧynan otyrǧyzypty,bızdıŋ ūlyqtarǧa han men asylzadalar tamaqtanyp bolǧan soŋ dastarhan jaiypty, osylaişa özge elderge maqtanbaq bolypty. Osy tūrǧydan qaraǧanda, Qaŋly hany hanzadasyn Hän saraiyna, cipä, qandai nietpen jıberıp otyr? Onyŋ şyn nietı - Hän elımen sauda jasau, al aitqandarynyŋ bäpi aldau-arbau ǧana. Ǧūn -taǧy memleketterdıŋ ışındegı eŋ azulysy. Osy künderı Hän äuletıne baǧynyp, aiaǧyn aŋdyp basyp otyrǧan jaiy bar. Eger Qaŋlynyŋ hany Hän elşılerıne qūrmet etpei qoiypty degendı estıse, Ǧūn täŋırqūty qorsynyp, namystanyp qaluy mümkın. Sondyqtan Qaŋlynyŋ hanzadasyn elge qaitaryp, barys-kelıstı üzıp tastauǧa, Hän äuletınıŋ körgensız eldermen aralaspaityndyǧyn däleldeu üşın endıgärı oǧan elşı jibepmeyge tura keledı.
(jalǧasy bar)
Ardaq BERKIMBAI
