Aqyrynda Dad-uandyqtar öz handary Muagonyŋ basyn kecip, 3 myŋ jylqy tartu etuge mäjbür boldy. Hän qosyndary osylaişa elge oraldy». Būl derekten baiqaitynymyz, qytailyqtar diplomatiialyq jolmen şeşuge bolatyn mäselenı küşpen şeşuge tyrysqan. Qaŋlynyŋ oŋtüstıgınde ornalasqandyqtan Dad-uanda bolyp jatqan oqiǧalardan Qaŋly bileuşılerı de ärine, jaqsy habardar edı. Mūnyŋ özi qaŋlylardy Qytaimen qarym-qatynasta abai boluǧa itermeledı. Qytaidaǧy bauyrlarymyzdyŋ tüsındıruınşe, osy derekte atalatyn Kasan qalasy Dad-uannyn (Perǧananyŋ) ortalyq qalasy. Köne jūrty jaiynda ärtürlı tūspal bar: «Batys öŋip jer attary» sözdıgınde: qazipgi Taşkenttıŋ oŋtüstık-şyǧysyndaǧy Kasan qalasy, «Qytai ensiklopediiasy», Qytai tarihy bölımınde: Perǧana öŋırındegı Qojant (Qojent) dep körsetılgen.
Qytai jylnamaşylary Qaŋlyny özderınıŋ yqpalyna qaratu üşın olardyŋ basqa memlekettermen qarym-qatynasyn aŋdyp otyrdy. Mysaly, olarda ǧūndardyŋ ışkı ydyrauynan tuyndaǧan aitys-tartystyŋ qaŋlylarǧa ykpaly turaly aitarlyqtai aitylady. Osyǧan bailanysty Qytai jylnamalarynan mynadai joldardy oqimyz: «Ilgerıde Şiuandi tūsynda ǧūndardyŋ işki arazdyǧynyŋ saldarynan bülık tuyp, bes täŋırqūt bilıkke talasyp edı. Qaǧaniia täŋırqūt pen Tezek täŋırqūt ūldaryn saraiǧa aq üilı amanatqa jıberdı, Hän saraiy ekeuın de qabyldady. Keiınırek Qaǧaniia täŋırqūt özi baǧynyştylyq bıldipe saraiǧa kelıp, patşaǧa qol tapsyrdy.
Al Tezek täŋırqūt Qaǧaniia elınen quat ketkendıkten Hän äuletıne tıze büktı, endı sol ketkennen kaita oralmaidy den oilaidy da, batysqa qarai basa köktep, onyŋ bırsypyra jerın ezıne qaratyp aldy. Hän äuletı Qaǧaniia täŋırqūtty qasyna äsker qosyp, elıne attandyrar kezde, Tezek täŋırqūt batysqa joryq jasap, Hagat, Gengün, Deŋleŋderdı talqandap, būl üş eldı bipiktipip, ordasyn sonda tıkti. Tezek täŋırqūt Hän äuletınıŋ Qaǧaniia täŋırqūtty qanatynyŋ astyna alyp, özıne kömektespei qoiǧanyn kek tūtyp, Hän elşısı Jaŋ Neişı bastaǧan adamdardy qyspaqqa alyp, qorlyq-zorlyq körsettı. Chuiuannyŋ 4 jyly (b.z.b. 45 jyl) Tezek täŋırqūt Hän äuletıne elşıden tartu tartyp, aq üilı amanattaǧy ūlyn qaitaryp berse, eldesuge könetındıgın bıldırdı. Hän saraiy aqyldasa kelıp, Tezek täŋırqūttyŋ Hän saraiyndaǧy ūlyn qorǧauşy sypa Gu Ji aparyp salsyn degen bekemge keldı. Ol Täŋırqūt ordasyna barǧan soŋ, Tezek täŋırqūt doldanyp, Gu Ji bastaǧan adamdardy aitqanyndai jairatyp saldy. Özınıŋ Hän äuletıne opasyzdyq jasaǧanyn sezıngen, onyŋ üstıne Qaǧaniia täŋırqūttyn onaŋ ärmen küşeiıp alǧanyn estıgen Tezek täŋırqūt endı batystaǧy Qaŋly elıne qarai tartty. Qaŋly hany Tezek täŋırqūtqa qyzyn berdı. Qaŋly hanyna Tezek täŋırqūt ta qyz berdı. Onyŋ aibarymen maŋyndaǧy elderge aibat köpcetkıci kelgen Qaŋly hany Tezektı töbesıne kötere qūrmettedı. Tezek täŋırqūt Qaŋly qolymen Üisınge talai märte şapqynşylyq jasap, Chekük qalasyna deiın at izin saldy. Tūrǧyn eldı qyryp-joiyp, talan-tarajylap, maldaryn aidap kettı. Üisınder ökşelei quuǧa bata almady. Öitkenı batys jaq ien, şet-şegı myŋ lige taiau sozylyp jatkan ien dalada meken tūtqan jan balasy joq edı. Tezek täŋırqūt özın ataǧy şartarapty şarpyǧan ülken ūlys eseptedı, basqa elderdıŋ qūrmetıne bölengenın, jeŋısterge jetkenın kötere almai asqaqtap kettı. Qaŋly hanyna jol-josyn boiynşa mämıle jasaǧandy qoiyp, aşu üstınde onyŋ qyzy men tektı degdarlaryn öltırdı, tıptı, bırneşe jüz qarapaiym būqarany qyryp saldy.
(jalǧasy bar)
Ardaq BERKIMBAI
