Jäkışevtıŋ üstınen aryz tüsırgen deputat kım?

04.03.2020
4823
https://adyrna.kz/content/uploads/2020/03/imgonline-com-ua-2to1-ukypmhyexz2sqv.jpg
Bügın “QazAtomÖndırıstıŋ”  būrynǧy basşysy Mūhtar Jäkışev azattyqqa şyqty. Onyŋ merzımınen būryn bosatu turaly ötınışı osymen üşınşı ret qaralyp, aqyr soŋy sot Jäkışevtıŋ sözıne qūlaq asty. 

Semeide ötken otyrysqa Jäkışev qatysqan joq, sotty abaqtyda videobailanys arqyly baqylady.

Sot şeşım şyǧarardyŋ aldynda soŋǧy sözın aitty.

“Sot bilıktıŋ maŋyzdy tarmaǧy ärı bügıngı qoǧamnyŋ ökılı. Menı qoldauǧa jinalǧan adamnyŋ qarasy öte köp.

Men osy qoǧamǧa qanşalyqty qauıptımın? Menıŋ bostandyqqa şyǧuym qoǧamǧa qater töndıre me?

Būǧan jauap alǧyŋyz kelse bügıngı otyrysqa menı qoldauǧa jinalǧan qalyŋ elden sūraŋyz. Menıŋ Qazaqstan azamaty retındegı basty ötınışım – Qazaqstan Respublikasynda qabyldanǧan zaŋdar maǧan da qoldanylsa deimın”, -dedı Jäkışev.

Tüneukünı aqparat qūraldarynyŋ bırıne sūhbat bergen Toqaev Jäkışev ısındegı sot şeşımı ädıl bolady degen.

Al osy Jäkışevtıŋ üstınen aryz tüsırgen kım? Ol Mūhtarǧa nendei aiyp taqty?

Osydan 10 jyl būrynǧy oqiǧany oi elegınen ötkızeiık.

Jäkışev “QazAtomÖndırıske” 1998 jyly ūlttyq kompaniianyŋ bereşegı 85 mln dollardan asyp, qaryzǧa belşeden batqan almaǧaiyp kezeŋde keldı.

Araǧa bır jyl salyp kompaniianyŋ adymyn aştyrmai otyrǧan kedergılerden arylyp, qaryzyn ötedı. Qazaqstan uranyn eksportqa şyǧarmai otyrǧan şekteu alynyp tastaldy.

Arada 10 jyl ötkende “QazAtomÖndırıs” uran öndırude älemdegı alpauyt kompaniianyŋ bırıne ainaldy.

2009 jyldyŋ säuırınde Mäjılıs deputaty, Nur Otan müşesı Tatiana Kviatkovskaia Jäkışevtı “Qazaqstannyŋ uran kenışterın Mūhtar Äbliazovtıŋ menşıgındegı kompaniialarǧa su tegınge satyp jıberdı” dep aiyptady.

Ol tūsta Äbliazov Londonda boi tasalap jürgen-tın.

“Ol ma, ol (Jäkışevtı aitady, red.)  “Aqdala, “Oŋtüstık Iŋkäi”, “Qorasan” sekıldı uranǧa bögıp jatqan kenışterdı nebärı 64 myŋ teŋgege baǧalap, äzır ızdeude jürgen Äbliazovtyŋ “Betpaq dala” atty kompaniiasyna satyp jıberdı”, – dedı Kviatkovskaia.

Deputat älgı kompaniiany Äbliazovtyŋ senımdı serıgı  – Rifat Rizoev basqarady dep tūspaldaǧan.

Jäkışev mūny özıne jabylǧan jala dep tüsındırıp, Kviatkovskaia äldebıreulerdıŋ tapsyrysyn oryndap otyrǧanyn aitty.

Deputattyŋ aryzynan keiın “QazAtomÖndırıstı” Bas prokuratura, ŪQK, Qarjy baqylauy komitetınıŋ ökılderı nysanaǧa alady. Alaida közge ūrar kemşılık tappaidy.

Soǧan qaramai 2009 jyldyŋ mamyrynda Jäkışev jūmysynan bosap, Bas prokuraturanyŋ nūsqauy boiynşa qamauǧa alynady. Mūhtardan bölek, onyŋ üş orynbasary – Asqar Qasabekov, Malhaz Sosorii jäne Dmitrii Parfenovtıŋ üstınen ıs qozǧalady.

Sol jyldyŋ jazynda ŪQK ūlttyq kompaniianyŋ top-menedjerlerı Jäkışevtyŋ jemqorlyqqa qatysyn baryn moiyndaǧan videony elge jariialaidy.

“2004-2007 jyldary Jäkışevtıŋ jön sılteuımen bırneşe offşor kompaniiasy, astyrtyn jūmys ısteitın firmalar aşylyp uran satudan tüsken aqşa sol jaqqa audarylǧan. 200 myŋ tonna urannyŋ aqşasy Jäkışevtıŋ jemsauyna tüsken”, – dep mälımdegen edı sol tūsta ŪQK baspasöz-hatşysy Kenjebolat Beknazarov.

14 jylǧa sottalǧan Jäkışev jazasynyŋ 10 jylyn tolyq ötedı. Biyl 11-şı jylǧa aiaq basty.

Jäkışevtıŋ ärıptesı, ärı jaqyn joldasy Ǧalym Nazarov  deputat Kviatkovskaianyŋ mälımdemesınde tüiırdei negız joǧyn aitqan.

“Bos sandyraq dese de bolady.

Nege deseŋız, ekı jyl būryn kompaniiada keşendı türde tekseru jürdı. Däl osy T.Kviatkovskaianyŋ tura osy mälımdemesı boiynşa.

Qarjy, Esep komitetındegı auditorlyq tekseru, ŪQK, prokuratura sekıldı türlı memlekettık oryndary jürgızgen būl tekserıs bır jylǧa sozyldy. Osy tekserısterde kompaniiada eşqandai zaŋsyzdyqtyŋ bolmaǧany anyqtaldy”, – degen edı osydan 10 jyl būryn “Jas Alaşqa” jedel sūhbat bergen Nazarov.

Onyŋ aityp ötkenındei, «Qazatomprom» öz qalauy boiynşa mülkın ärkımge bölıp bere salatyn jekemenşık kompaniia emes.

“Bızde direktorlar keŋesı bar. Qūramyna ükımettıŋ, tiıstı ministrlıkterdıŋ basşylary kıredı. Tabystyŋ barlyǧy sol keŋeste talqylanady.

Is-äreketınıŋ bärı memlekettıŋ qadaǧalauyndaǧy kompaniianyŋ basşylyǧyn ǧana qudalap, aiyptau aqylǧa syimaityn qylyq. M.Jäkışev barlyq uaqytta kompaniianyŋ jüzege asyratyn bar jūmysyn joǧarǧy jaqpen aqyldasyp şeştı. Öz betınşe äreket etken emes. M.Jäkışevtıŋ eşqandai kınäsınıŋ joqtyǧyna senımdımın. Jäne eks-deputattyŋ mälımdemesın aqqa küie jaǧu dep bılemın”, – degen Ǧalym Nazarov.

Osy sūhbattan az-kem üzındı ūsynsaq.
– Sız M.Jäkışevtı jaqsy bılesız be?

– Mūhtardy öte jaqsy bıletın ekı adam bolsa, sonyŋ bırı men desem, artyq aitqanym emes.

Sebebı Mūhtarmen 1977 jyldan berı dospyn. Mūhtardyŋ otbasyn, bala-şaǧasyn jaqsy bılemın. Mūhtarmen mektepte bırge oqydyq, Mäskeude bırge bılım aldyq. Uaqyt öte bır jerde qyzmet ıstedık. Ziialy otbasynyŋ balasy. Äkesı QazŪU-de mūǧalım. Dosent, kafedra meŋgeruşısı. Şeşesı ǧylym jolyna tüsken adam. Mūhtar oraiy kelgen jerden paida körıp qalu, qymqyryp, jymqyryp qalu degendı müldem bılmeitın öte mädeniettı, adal, taza jürektı adam. «Qazatompromda» ol ünemı memleket pen kompaniianyŋ müddesın qorǧady.

– M.Jäkışev osy kompaniiaga kelgelı jūmysyna qatysty ükımet tarapynan qandai da bır eskertu alyp pa edı?

– Joq. Kerısınşe, byltyr ǧana ony «Qūrmet» ordenımen marapattady. Mūhtar būl kompaniiaǧa 1998 jyldyŋ küzınde keldı. Ol kezde kompaniia bankrot bolǧaly tūrǧan. Jalpy somasy 805 million dollardai, bankterge dollarmen alynǧan 29 paiyzdyq nesie (43 milliondai), jūmysşylardyŋ jarty jylǧy jalaqysyna qaryz bolatyn. Iаǧni kompaniiany satsaŋ da eşkım almaityn kez edı.

Ras, 1998 jyl öte qiyn jyl boldy. Daǧdarys uran öndırısınen ainalyp ötpedı. Uran baǧasy ünemı qūldyrap, 2001 jylǧa deiın tek tüsumen, tömendeumen boldy.

Jalpy, älemde tabiǧi uran öndıretın sol kezde 30 şaqty ǧana kompaniia bar. 1998 jyldary «Qazatomprom» osy kompaniialardyŋ eŋ soŋynda tūrdy. Sol kezderı kompaniia 890 tonna tabiǧi uran öndırse, biyl 8,5 myŋdai tonna uran öndırdı. Iаǧni sodan berı kompaniia öndırısı 10 ese östı. Beinelep aitsaq, M.Jäkışev jerde jatqan kompaniiany qabyldap aldy.

Al bügıngı künı tabiǧi uran öndıruşılerdıŋ qatarynda «Qazatomprom» älemdegı eŋ bedeldı kompaniialardyŋ qatarynda. Kompaniianyŋ bedelı öte joǧary. Qarjylyq jaǧdaiy tūraqty. Kompaniianyŋ älı de qaryştap ösuıne barlyq jaǧdai, kerektı baspaldaqtyŋ bärı jasaldy.

Osynyŋ bärı Mūhtar Jäkışevtıŋ strategiialyq baǧdarlamasynyŋ arqasynda jüzege asty. Iаdrolyq otyn naryǧynda kompaniia jerasty bailyǧyn şikızat retınde satuǧa maşyqtanyp, jatyp alǧan joq. Qaita sol şikızattan önım jasaudy jolǧa qoiuynyŋ arqasynda älemdegı iadrolyq otyn naryǧynda airyqşa oryn aldy.
Aqparat  Dalanews.kz   saitynan tılşı Duman BYQAIdyŋ jazbasynan alyndy