Bala asyrap aluşy otaǧasynyŋ äielı ülken bäibışenıŋ köilegın kiız üidıŋ oŋ jaǧyna ūzynynan tastaidy. Bala sol köilektıŋ jaǧasynan kırıp etegınen şyǧady.
Bala asyrap alu dästürı atam qazaq zamanynda öte jiı kezdesedı. Oǧan negızgı sebep eldıŋ basyndaǧy jaugerşılık, qoǧamda üstem bolyp otyrǧan tuysqandyq bailanystar jüiesı, ata balasy ru-taipa ışındegı adam sany köp bolsyn degen müdde, sebebı san keiın sapa tuǧyzady. Qazaq şejıresınıŋ ūzyn-yrǧasy osyndai asyrap alu oqiǧalaryn jiı baiandaidy. Qazırgı qazaq ru-taipalarynyŋ köpşılıgı belgılı bır tarihi kezeŋde bır-bırımen saiasi jäne şaruaşylyq müddenıŋ ortaqtyǧy jaqyndastyrǧan qauym dep esepteuge bolady. Bızdıŋ äkımşılık-territoriialyq qūrylym, iaǧni audan, oblys dep jürgenımızdı baiyrǧy zamanda ru-taipa ūǧymdary almastyryǧan. Bala asyrap aluǧa müddelı qazaq eşkımdı de bötensınbeidı aǧaiyn-tuystyŋ balasy, alys jamaǧaiyn, qolǧa tüsken tūtqyn, at arqasyna mıngesıp kelgen olja, panasyz qalǧan jetım bärı de qazaq ışınde eger pysyq, etı tırı bolsa öz ornyn, iaǧni äkesı men şeşesın tauyp ketedı. Bala asyrap alatyn adam aldymen auyl aqsaqaldaryna aqyldasady, batasyn alady. Sodan keiın auyl-eldı jiyp, bır qoiyn soiyp qazan köteredı. Osy toidyŋ üstınde balanyŋ qolyna qoidyŋ, ne jylqynyŋ ortan jılıgın ūstatyp üige kerege astynan kırgızedı. Ol üşın bırneşe qaruly jıgıt kiız üidı azdap köteredı, sol saŋylaudan bala üige eŋbektep kıredı.
«Ortan jılık ūstady ma eken ?» degen söz osyǧan bailanysty qalǧan, ol jılıktı ūstaǧan bala äkeden qalǧan jan men malǧa mūrager eseptı. Eger balany auyl-aimaq tügel moiyndasyn dese otaǧasy maŋaiyndaǧy ata balasyn tügel şaqyrady. Sol ata balasynyŋ ışındegı ülken bır bäibışenıŋ köilegın daiyndaidy. Bala syrttan kiız üidıŋ ışıne eŋbektep kırgen soŋ ekınşı bır ǧūryp jasalady. Bala asyrap aluşy otaǧasynyŋ äielı ülken bäibışenıŋ köilegın kiız üidıŋ oŋ jaǧyna ūzynynan tastaidy. Bala sol köilektıŋ jaǧasynan kırıp etegınen şyǧady. Būl işara bala sol bäibışenıŋ ışınen şyqty degenmen bırdei. Asyrap alǧan balany osyǧan bailanysty «kiımdı ūl» dep ataidy jäne bäibışenıŋ bauyrynan taraǧannyŋ bärı ony bırge tuǧan tuysyndai qabyldaidy. Eger otaǧasy jäne auyl aqsaqaldary tūtas ru osy balany jatsynbasyn dese, artyq söz aitylmasyn dese ru basy kösem-bilerge osy şeşımdı habarlaidy. Osyǧan bailanysty ru kösemı bastap jinalǧan qalyŋ eldıŋ aldynda üşınşı bır ǧūryp ötkızıledı. Ol auyl-aimaqqa aty belgılı bes bereke atanyp jürgen ülken bäibışelerdıŋ otyz-qyryǧy tızılıp tūra qalyp, asyrap alynatyn bala aiaqtarynyŋ arasynan eŋbektep ötedı. Endı ol osy eldıŋ balasy, eşkım bötensımeidı degen işara. Qyryq bäibışeden taraǧan ūrpaq ony endı tūmsyqtyǧa şoqyttyrmaidy, qanattyǧa qaqtyrmaidy. Ol da öz kezegınde özınıŋ aǧaiyndary üşın janyn beruge daiyn tūrady.
Jambyl ARTYQBAEV, tarihşy-etnograf
"Qazaqstan tarihy"
