Örkeniettı elderde qalyptasqan saiasi partiialar, olardy qoldaityn täuelsız öz biznesmenderı, elektoraty bar. Demokratiialyq partiiada bolsaŋ onyŋ öz saiasattanuşysy, eşkımge baǧynyşty emes ekonomist mamandary, saiasatkerlerı jeterlık. Ärbır partiia qalyptasqan tūtas bır institut. Sol partiianyŋ qūndylyqtaryna berık halyq öz dausyn beredı. Ömır boiy sol pozisiiany qoldaityndar da nemese myqty baǧdarlama ūsynǧan partiiany qoldap dauys beru de üirenşıktı närse. Būl Respublikalyq partiiaǧa da, Demokratiialyq partiiaǧa da qatysty dünie.
Türkiiada bilıktıŋ "Aq partiiasy" men oppozisiialyq "SNR" men "MNR" sekıldı ūltşyldar partiiasy qalyptasqan. "SNR" partiiasynyŋ Atatürk qūryp ketken 80-90 jyldyq tarihy, qalyptasqan fundamentı, prinsipterı bar. Halyq sol jolda pozisiia ūstanady. Keide "Aq partiia" dūrys aitsa ony da qoldaidy. 2010 jyly "SNR"-ge dausyn bergen el azamattary, 2020 jyly Atatürıktıŋ partiiasy älsız baǧdarlama ūsynsa "Aq partiiany" qoldap dauys beredı. Tıptı bır-bırıne ölerdei jau bolǧan "Aq partiia" men "MNR" qazır saiasi koalisiia da qūryp jatyr. Būl da qalypty prosess. Belgılı bır saiasi kezeŋde sol kezdegı qalyptasqan jaǧdaiǧa orai ortaq müdde üşın bırıgedı. Keiın joldary ekıge airylyp, bırı ekınşısın yǧystyryp, tek basyna bilıkke keluı de mümkın.
Bızde partiialyq jüie 30 jylda qalyptaspady. Saiasi mädeniet köterılmedı. Öz aldyna täuelsız partiialar şyqpady. Biznesmender aşyq ambisiiasyn bıldırıp, partiia qūrar deŋgeide emes. Qazaqstandyq saiasi qūndylyqtar qalyptasqan joq. Bıraq qalyptasu jolynda kele jatyrmyz. Eşkım eşkımnıŋ aldyna şyǧyp kelgen de joq. Kımnıŋ joly tura ekenın de tolyq bılmeimız. Bızdıŋ qoǧamda saiasi oi, pıkır aluandylyǧy örkeniettı deŋgeige deiın pısıp jetılmedı. Tek qana bilık tarapy jäne oǧan qarsy tarap degen ekı pozisiia bar.
Osydan bır jyl būryn qoǧamdyq qarsylyq öte küştı boldy. Sailau sonyŋ däl körsetkışı. Bıraq ömır ornynda tūrmaidy. Soŋǧy bır jylda oppozisiia eldegı prosestı öz müddesıne būra almady. Auyzbırşılık bolmady. Myqty alternativa da ūsyna almady. Qazır elde bytyraŋqy qoǧamdyq közqaras bar. Däl osy tūsta senım kreditı tausylǧan bilık tarapy da bar.
Şarttar men saiasi prosester özgergen mūndai jaǧdaida ne ıstemek kerek? Qazaqstandyq qūndylyqtar men saiasi mädeniet qalyptasu prosesındegı qazırgı pozisiiany ekı tarapqa bölıp qarastyruǧa bolady:
Bırınşısı, halyq tarapy. Qoǧam saiasi reformany talap ete otyryp, pıkır aluandylyǧyn prinsipke ala kele, bilık saiasatynyŋ dūrysyn dūrys, būrysyn būrys dep, örkeniettı oppozisiialyq saiasi partiialardyŋ qūryluyna jol aşu, saiasi reformany tabandy talap etu baǧytynan taimauy qajet. Saiasi partiialardyŋ özara saiasi deŋgeiı joǧary bäsekesı biıgıne jetuge ūmtylu qajet. Sol kezde qoǧamda saiasi oi, pıkır, jaŋa qūndylyqtar pısıp jetıledı. Halyq özıne keregın ızdep tabady. 18 mln halyqtyŋ saiasi mädenietı men prinsipterı, qūndylyqtary qalyptasady. Bızdıŋ soŋǧy bır jyldaǧy deŋgeiımızge ökınışke orai şala pısken, şaşyraŋqy da bytyraŋqy küi degen baǧa beruge bolady. Qoǧamdyq qarsylyqtyŋ logikalyq tüiını jasalmai, feisbukte par şyǧarumen öttı. Älı künge deiın 30 jylda ekınıŋ bırıne belgılı bolǧan kemşılıkterdı tızıp jaza beretın sanadan asa almadyq. Bärı bıletın dünienı sözın özgertıp ärtürlı formatta aita beretın jolmen saiasi qūndylyqtar qalyptaspaidy. Halyq odan da jalyǧady. Oǧan jetkızbei sauatty saiasi konkurensiiany, saiasi reformany sauatty talap eter jolǧa baǧyt aluymyz qajet.
Ekınşısı, bızge ūlttyq burjuaziianyŋ, saiasi elitanyŋ sauatty partiia qūru üşın alǧaşqy qadamdardy jasauy auadai qajet. Partiia qūru üşın eŋ maŋyzdy 3 närse kerek. Olar:
1. Qarjy.
2. Partiianyŋ är saladan sauatty kadrlary.
3. Täjıribe.
Osy üşeuı boiynan tabylǧan azamattardy halyq qoldauy kerek. Olardyŋ bäsekesı Qazaqstandyq saiasi ömırge jaŋa qūndylyqtardy äkeledı. Ömırşeŋderı qalady. Tek būl feisbuktegı aiqai şu deŋgeiınde ötpeuı tiıs. Sauatty, qarjysy bar, täjıribelı burjuaziiadan şyǧuy kerek. Qazaqstannyŋ reali jaǧdaiyn moiyndauǧa tiıspız.
Aldaǧy uaqytta osy ekı baǧytta bilıkten saiasi reformalardy tabandy talap etu qoǧamdyq qūndylyǧymyz ben prinsipterımız boluy tiıs. Prezident saiasi reformalardy uäde etkenın eskersek ony qoldai otyryp uädenıŋ oryndaluyn da halyqtyŋ belsendılıgımen tıkelei talap etuge tiıspız. Osy baǧyt bızge saiasi qūndylyqtar men damudyŋ jaŋa joldardyn aşatyn bolady.
Qazırgı Qazaqstan bır jyl būrynǧy sailauda tūtas bırıkken Qazaqstan emes. Yrdu-dyrdu qoǧam. Joǧaryda atalǧan ekı joldan basqa alternativa körıp tūrǧan joqpyn.
Bauyrjan Serıkbaev,
saiasattanuşy
