Qytaıdyń «koronavırýs» astaryndaǵy jymysqy saıasaty. Osyndaı atpen "Qazaq Times" portaly búgin maqala jarııalady. Koronovırýs saıasat pa, álde vırýs pa? Maqalamen Sizder de tanys bolyńyzdar Qurmetti Oqyrman!
Koronavırýstyń elimizde taralǵanyna da aıdan asty. Sodan beri vırýs týraly aqpar otandyq aqparat quraldary betinen bir túsken emes. Ózim de osy aqparat salasynda qyzmet atqaratyndyqtan shynaıy derekkózdi jetkizý úshin meılinshe málimetterdi ártúrli kózderden oqyp-bilýge tyrysamyn. Qazaq tilinen tys, qytaı, aǵylshyn tilindegi kontentterdi úzbeı qadaǵalaımyn. Osy bir aıǵa jýyq ýaqytta otandyq jáne sheteldik BAQ-tardy salystyra kele, keıbir jaıttardyń ártúrli sebeptermen qarapaıym kópshilikke jetpeı jatqanyn uǵyndym.
Qytaıdyń maska saıasaty
Aldymen maska týraly aıtaıyn. Naýryz aıynyń basynan beri, elmizdegi dárihanalarda maska joq degen sózder aıtyla bastady. Bul kezde men buǵan asa mán bere qoımadym. Halyq jappaı maskany satyp alǵan shyǵar dep oılaǵan edim. Biraq jaqynda myna jańalyqty oqydym. «Daily Mail» saıtynda “The true scale of China's medical stockpile is revealed: More than TWO BILLION masks were imported into Wuhan in just one month as the coronavirus crisis escalated” degen taqyryppen mynandaı málimet jarııalandy: Qytaı úkimeti qańtar aıynan bastap, bir aıdyń ishinde álem elderinen 20mıllııard maska satyp alypty. Al ol kezde olar aýrýdy jasyryp, adamǵa juqpaıdy dep álemdi aldaǵan. Biraq ózderi jappaı maska satyp alýǵa kóshken, basqa elge vırýs jetkende maskanyń tapshylyǵy biline bastady. Indet álemge jaıylyp, qajetti maskadan taryǵý baıqalǵanda Qytaı úkimeti osyny paıdalanyp maskamen dıplomattyq jumystaryn júrgize bastady. Jan-jaqqa masqa jiberip, ózin osy álemniń qutqarýshysy retinde saıası sahnada ról somdaı bastady. Myna bir aqparatqa qarańyz, Franııa Qytaıǵa 10mıllııard maskaǵa tapsyrys bergen, al Qytaı basshysy: “Maska beremiz, biraq Huawei kompanııasynyń 5G tehnologııasyn paıdalanyńdar», – dep talap qoıǵan. Bárimiz Huawei-di bilemiz, biraq onyń túbi Qytaı úkimetiniń kompanııasy ekenin kóbi bile bermeıdi. Bizdiń Qazaqstanǵa da Qytaı úkimeti maska jáne basqa da kómek berip jatyr. Iá, bul jaqsy is, Qytaıda vırýs tarap jatqan kezde bizdiń elge kómek qolyn sozǵany quptarlyq. Biraq Qytaı úkimeti tegin kómek bermeıdi, biz qarapaıym halyq bılikte otyrǵan kisiler olarmen qalaı keliskenin bilmeımiz. Sony ashyq halyqqa jetkizý kerek dep oılaımyn.
Taǵy bir qyzyq aqparat, Qytaı bir aı buryn Italııaǵa gýmanıtarlyq kómek bergenin kóptegen BAQ-tan oqydyq. Bul kezde Italııadaǵy jaǵdaı ýshyǵyp, qıyn hálge dýshar bolǵan. Alaıda gýmanıtarlyq kómek degenmen, Qytaı Italııaǵa bergen medıınalyq jáne basqa da quraldaryn tegin bermegeni, satqany anyqtalyp otyr. Sondaı-aq medıada ıtalıandyqtar Qytaı eliniń ánuranyn shyrqady, “Italııa Qytaı arqasynda vırýspen kúresip jatyr” degen jalǵan vıdeolar taratty. Biraq Italııa jýrnalısteri munyń ótirik ekenin dáleldep, jazyp jatyr. Qytaıdyń Italııaǵa kómektesip jatqany qalaı propoganda quralyna aınaldy:
Mundaı «gýmanıtarlyq» kómek Qytaıdan elimizge de keldi. Ókinishtisi Qytaıdyń Qazaqstanǵa gýmanıtarlyq kómek pen dárigerlerdi jiberýi naǵyz propoganda quralyna aınaldy. Sol kelgen dárigerdiń biri qazaqstandyq arnalarǵa bergen suhbatynda “biz vırýsty jeńip keldik” dep senimdi túrde kesip aıtty. Eger vırýstan aıyqtyratyn dári shyqpasa, nemese onyń aldyn alatyn vakına áli qoldanysta bolmasa, onda ony qalaı jeńdik dep aıtýǵa bolady?! Kerisinshe «vırýsty jeńdik» degen Qytaıdyń basqa elge jibergen maska, test, kostıýmdary sapasynyń tómen bolýyna baılanysty keri qaıtarylýda. Máselen, Chehııa Qytaıdan alǵan test 80% qate kórsetetinin aıtty. Bizdiń elge bergen zattardyń sapasy qandaı, iske jaraı ma? Bul áli belgisiz... Birqatar elder Qytaıdyń tómen sapaly kómekterinen bas taryp, qaıtaryp jiberdi: Koronavırýsqa baılanysty bir qatar elderdiń qytaıdyń medıınalyq jabdyqtarynan bas tartqany, Los Angeles Times-taǵy "jaramsyz maskalar men jalǵan testter týraly materıal, ıá bolmasa Nıderlandtaǵy myńdaǵan jaramsyz maskalar nemese "Praga tańyndaǵy" materıaldardy qazaq oqyrmandarynada usyný kerek.
Qazaqstan ne úshin Qytaıdy sotqa berý kerek?
Qytaı bıliginiń qazirgi áreketi vırýstyń ózderinen shyqqanyn moıyndamaı, jaýapkershilikten qashyp, kerisinshe ózin álemdi qutqarýshy retinde kórsetýge saıady. Olar tipti bastapqyda vırýs AQSh-tan shyqty, Italııadan shyqty degen jalǵan aqparat taratýǵa tyrysty. Onysy ónbegen soń ǵana ǵylymǵa júgineıik dep toqtaǵan boldy.
Amerıka, Ulybrıtanııa, Úndistan t.b. elderdiń advokattary bastap, Qytaı úkimetin halyqaralyq sotqa berýdi qolǵa alyp jatyr, sebebi Qytaı úkimeti bastapqyda vırýsty jasyryp, adamǵa juqpaıdy dep álemdi aldady. Eger eń basynda jasyrmaı álemge shyndyqty jarııalasa, qazir mundaı kóp adam ólimi bolmaıtyn edi, qanshama eldiń ekonomıkasyna da mundaı úlken zııan ákelmeıtin edi. Amerıka saıasatkerleriniń aıtýy boıynsha, eger Qytaı úkimeti shyǵyndy tólemese, onda basqa da amalmen tólem jasatýǵa bolady. Mysaly: 1.Qytaıdyń Amerıkadaǵy jyljymaıtyn múlikterin tárkileý; 2. Qytaıdan kiretin taýardyń baj salyǵyn kóterý; 3. Qytaıǵa bereshek qaryz aqshadan alyp qalý.
Menim oıymsha, bizdiń el de Qytaıdy sotqa berý jáne tólem týraly máseleni kóterýi kerek. Mundaı máseleni kóterýdiń kelesi paıdalary bar: 1. Óz bıligimizge Qytaıǵa qatty jaqyndaýǵa bolmaıtynyn, halyqtyń qarsy ekenin sezdirip, bılikti soǵan saı saıası qadamdar jasaýǵa májbúrleýge bolar edi; 2. Qytaı úkimetine de qysym bolady. Olarǵa Qazaq eli qolyndaǵy oıynshyq emes, onyń da ózindik úni, pozıııasy bar el ekenin kórsetý kerek; 3. Ózimizdiń halyqqa osy vırýstyń shyǵýy, bizge ákelgen zııandar kimniń keseli ekeni túsindirýge bolady; 4. Bizdiń isimiz basqa elderge úlgi bolmaq; 5. Eger paıdasy bolyp, tólem jasasa, bizdiń osy tótenshe jaǵydaıda bolǵan ekonomıkalyq shyǵyndarǵa jeńildik ákeler edi. Túptep kelgende, maqsat Qytaıǵa aqshany tóletý emes, saıası táýelsiz el ertinde óz múddesin qorǵaı alýǵa qaýqarly ekenin kórsetý. Eger olar tólemdi óteýden bas tartsa, bizdiń olarǵa qaryzdan qysqartý jasaýdy talap etýimizge de bolady.
«Ýhan kúndeligi» shyndyqty áshkereledi
Ýhan qalasynda turatyn Fang Fang degen jazýshy jaqynda óziniń “Wuhan Diary” (Ýhan kúndeligi) degen kitabyn jaryqqa shyǵardy, biraq tek aǵylshynsha jáne nemis tilderinde basyldy. Qytaı óz ishinde bul kitapty shyǵarýǵa tyıym saldy. Sebebi bul kitapta Ýhan qalasy karantınde bolǵan kezde dárigerlerdiń shynaıy oqıǵalaryn kórsetti. Bul Qytaıdyń óziniń propagandasyna úlken soqqy. Qazir «Wuhan Diary» degen kitap Amazon saıtynda satylymda bar. Fang Fang-dy qytaılyqtar ınternette jamandap, ony sottaý kerek dep shý kóterip jatyr, sebebi ol Ýhanda bolǵan shynaıy isterdi álemge kórsetti. Bizdiń qazaqstandyqtarǵa Ýhanda bolǵan jaǵdaıdy osy kitap arqyly kórsetýge bolar edi... Al ókinishtisi, elimizdiń ulttyq arnasy «Qazaqstan» Qytaıdyń ıdeologııalyq soıylyn soǵyp, kompartııanyń nasıhatyn urandatatyn qytaı bıligi tarapynan ázirlengen «Ýhan» týraly derekti fılmdi kórsetpek. Buny da bizdiń aqparattyq qorǵanys saıasatymyzǵa qaǵylǵan syna dep bilemiz.
Osy vırýs Qytaı úkimeti óz qolymen jasaǵan degen derekter shyǵyp jatyr. Eger bul dáleldense, ondaı Qytaı úkimetine qarsy qylmystyq is qozǵalatyny sózsiz. Qytaı úkimeti qazir álemdegi eń úlken qyrǵynnyń sebepkeri bolýy múmkin. Osy joly vırýstyń taraýy Qytaı úkimetiniń shynaıy bet-álpetin álemge aıparadaı ashty. Qazir AQSh, Japonııa ózderiniń Qytaıdaǵy zaýyttaryn tolyqtaı shyǵyndaryn óteı otyryp, óz eline qaıtarýǵa talpynyp jatyr.
Joǵarda aıtylǵan aqparattar ósek-aıań, qııal emes, álemdik BAQ-tardan alynǵan aqparat negizinde qorytylyp jazylǵan. Sondyqtan Qytaıdan kelgen kómekti (ony bodaýynyń ne ekenin bilmesten) jatyp kep jarnamalaýdyń, Qytaıdy «qamqorshy», «tatý» kórshi etip áspetteýdiń óte qaýipti ekenin, beısanaly túrde sanaǵa soqqy jasalyp jatqanyn túısinip, odan qorǵanatyn ýaqyt jetti. Esesine qazirgi tańda qarý soǵysynan da aqparattyq soǵystyń qaýipti bolatyny áldeqashan aıqyndalǵan emes pe...
Erbek Aqbaev
Taǵy basqa da mańyzdy aqparattar siltemesi:
https://edition.cnn.com/2020/04/12/asia/china-coronavirus-research-restrictions-intl-hnk/index.html
https://wisconsinexaminer.com/2020/04/10/chinese-government-asks-wisconsin-senate-for-a-commendation
/ https://wuhanmemo.com/?page_id=230929
