Qytaidyŋ «koronavirus» astaryndaǧy jymysqy saiasaty. Osyndai atpen "Qazaq Times" portaly bügın maqala jariialady. Koronovirus saiasat pa, älde virus pa? Maqalamen Sızder de tanys bolyŋyzdar Qūrmettı Oqyrman!
Koronavirustyŋ elımızde taralǧanyna da aidan asty. Sodan berı virus turaly aqpar otandyq aqparat qūraldary betınen bır tüsken emes. Özım de osy aqparat salasynda qyzmet atqaratyndyqtan şynaiy derekközdı jetkızu üşın meilınşe mälımetterdı ärtürlı közderden oqyp-bıluge tyrysamyn. Qazaq tılınen tys, qytai, aǧylşyn tılındegı kontentterdı üzbei qadaǧalaimyn. Osy bır aiǧa juyq uaqytta otandyq jäne şeteldık BAQ-tardy salystyra kele, keibır jaittardyŋ ärtürlı sebeptermen qarapaiym köpşılıkke jetpei jatqanyn ūǧyndym.
Qytaidyŋ maska saiasaty
Aldymen maska turaly aitaiyn. Nauryz aiynyŋ basynan berı, elmızdegı därıhanalarda maska joq degen sözder aityla bastady. Būl kezde men būǧan asa män bere qoimadym. Halyq jappai maskany satyp alǧan şyǧar dep oilaǧan edım. Bıraq jaqynda myna jaŋalyqty oqydym. «Daily Mail» saitynda “The true scale of China's medical stockpile is revealed: More than TWO BILLION masks were imported into Wuhan in just one month as the coronavirus crisis escalated” degen taqyryppen mynandai mälımet jariialandy: Qytai ükımetı qaŋtar aiynan bastap, bır aidyŋ ışınde älem elderınen 20milliiard maska satyp alypty. Al ol kezde olar aurudy jasyryp, adamǧa jūqpaidy dep älemdı aldaǧan. Bıraq özderı jappai maska satyp aluǧa köşken, basqa elge virus jetkende maskanyŋ tapşylyǧy bılıne bastady. Indet älemge jaiylyp, qajettı maskadan taryǧu baiqalǧanda Qytai ükımetı osyny paidalanyp maskamen diplomattyq jūmystaryn jürgıze bastady. Jan-jaqqa masqa jıberıp, özın osy älemnıŋ qūtqaruşysy retınde saiasi sahnada röl somdai bastady. Myna bır aqparatqa qaraŋyz, Fransiia Qytaiǧa 10milliiard maskaǧa tapsyrys bergen, al Qytai basşysy: “Maska beremız, bıraq Huawei kompaniiasynyŋ 5G tehnologiiasyn paidalanyŋdar», – dep talap qoiǧan. Bärımız Huawei-dı bılemız, bıraq onyŋ tübı Qytai ükımetınıŋ kompaniiasy ekenın köbı bıle bermeidı. Bızdıŋ Qazaqstanǧa da Qytai ükımetı maska jäne basqa da kömek berıp jatyr. İä, būl jaqsy ıs, Qytaida virus tarap jatqan kezde bızdıŋ elge kömek qolyn sozǧany qūptarlyq. Bıraq Qytai ükımetı tegın kömek bermeidı, bız qarapaiym halyq bilıkte otyrǧan kısıler olarmen qalai kelıskenın bılmeimız. Sony aşyq halyqqa jetkızu kerek dep oilaimyn.
Taǧy bır qyzyq aqparat, Qytai bır ai būryn İtaliiaǧa gumanitarlyq kömek bergenın köptegen BAQ-tan oqydyq. Būl kezde İtaliiadaǧy jaǧdai uşyǧyp, qiyn hälge duşar bolǧan. Alaida gumanitarlyq kömek degenmen, Qytai İtaliiaǧa bergen medisinalyq jäne basqa da qūraldaryn tegın bermegenı, satqany anyqtalyp otyr. Sondai-aq mediada italiandyqtar Qytai elınıŋ änūranyn şyrqady, “İtaliia Qytai arqasynda viruspen küresıp jatyr” degen jalǧan videolar taratty. Bıraq İtaliia jurnalisterı mūnyŋ ötırık ekenın däleldep, jazyp jatyr. Qytaidyŋ İtaliiaǧa kömektesıp jatqany qalai propoganda qūralyna ainaldy:
Mūndai «gumanitarlyq» kömek Qytaidan elımızge de keldı. Ökınıştısı Qytaidyŋ Qazaqstanǧa gumanitarlyq kömek pen därıgerlerdı jıberuı naǧyz propoganda qūralyna ainaldy. Sol kelgen därıgerdıŋ bırı qazaqstandyq arnalarǧa bergen sūhbatynda “bız virusty jeŋıp keldık” dep senımdı türde kesıp aitty. Eger virustan aiyqtyratyn därı şyqpasa, nemese onyŋ aldyn alatyn vaksina älı qoldanysta bolmasa, onda ony qalai jeŋdık dep aituǧa bolady?! Kerısınşe «virusty jeŋdık» degen Qytaidyŋ basqa elge jıbergen maska, test, kostiumdary sapasynyŋ tömen boluyna bailanysty kerı qaitaryluda. Mäselen, Chehiia Qytaidan alǧan test 80% qate körsetetının aitty. Bızdıŋ elge bergen zattardyŋ sapasy qandai, ıske jarai ma? Būl älı belgısız... Bırqatar elder Qytaidyŋ tömen sapaly kömekterınen bas taryp, qaitaryp jıberdı: Koronavirusqa bailanysty bır qatar elderdıŋ qytaidyŋ medisinalyq jabdyqtarynan bas tartqany, Los Angeles Times-taǧy "jaramsyz maskalar men jalǧan testter turaly material, iä bolmasa Niderlandtaǧy myŋdaǧan jaramsyz maskalar nemese "Praga taŋyndaǧy" materialdardy qazaq oqyrmandarynada ūsynu kerek.
Qazaqstan ne üşın Qytaidy sotqa beru kerek?
Qytai bilıgınıŋ qazırgı äreketı virustyŋ özderınen şyqqanyn moiyndamai, jauapkerşılıkten qaşyp, kerısınşe özın älemdı qūtqaruşy retınde körsetuge saiady. Olar tıptı bastapqyda virus AQŞ-tan şyqty, İtaliiadan şyqty degen jalǧan aqparat taratuǧa tyrysty. Onysy önbegen soŋ ǧana ǧylymǧa jügıneiık dep toqtaǧan boldy.
Amerika, Ūlybritaniia, Ündıstan t.b. elderdıŋ advokattary bastap, Qytai ükımetın halyqaralyq sotqa berudı qolǧa alyp jatyr, sebebı Qytai ükımetı bastapqyda virusty jasyryp, adamǧa jūqpaidy dep älemdı aldady. Eger eŋ basynda jasyrmai älemge şyndyqty jariialasa, qazır mūndai köp adam ölımı bolmaityn edı, qanşama eldıŋ ekonomikasyna da mūndai ülken ziian äkelmeitın edı. Amerika saiasatkerlerınıŋ aituy boiynşa, eger Qytai ükımetı şyǧyndy tölemese, onda basqa da amalmen tölem jasatuǧa bolady. Mysaly: 1.Qytaidyŋ Amerikadaǧy jyljymaityn mülıkterın tärkıleu; 2. Qytaidan kıretın tauardyŋ baj salyǧyn köteru; 3. Qytaiǧa bereşek qaryz aqşadan alyp qalu.
Menım oiymşa, bızdıŋ el de Qytaidy sotqa beru jäne tölem turaly mäselenı köteruı kerek. Mūndai mäselenı köterudıŋ kelesı paidalary bar: 1. Öz bilıgımızge Qytaiǧa qatty jaqyndauǧa bolmaitynyn, halyqtyŋ qarsy ekenın sezdırıp, bilıktı soǧan sai saiasi qadamdar jasauǧa mäjbürleuge bolar edı; 2. Qytai ükımetıne de qysym bolady. Olarǧa Qazaq elı qolyndaǧy oiynşyq emes, onyŋ da özındık ünı, pozisiiasy bar el ekenın körsetu kerek; 3. Özımızdıŋ halyqqa osy virustyŋ şyǧuy, bızge äkelgen ziiandar kımnıŋ keselı ekenı tüsındıruge bolady; 4. Bızdıŋ ısımız basqa elderge ülgı bolmaq; 5. Eger paidasy bolyp, tölem jasasa, bızdıŋ osy tötenşe jaǧydaida bolǧan ekonomikalyq şyǧyndarǧa jeŋıldık äkeler edı. Tüptep kelgende, maqsat Qytaiǧa aqşany töletu emes, saiasi täuelsız el ertınde öz müddesın qorǧai aluǧa qauqarly ekenın körsetu. Eger olar tölemdı öteuden bas tartsa, bızdıŋ olarǧa qaryzdan qysqartu jasaudy talap etuımızge de bolady.
«Uhan kündelıgı» şyndyqty äşkereledı
Uhan qalasynda tūratyn Fang Fang degen jazuşy jaqynda özınıŋ “Wuhan Diary” (Uhan kündelıgı) degen kıtabyn jaryqqa şyǧardy, bıraq tek aǧylşynşa jäne nemıs tılderınde basyldy. Qytai öz ışınde būl kıtapty şyǧaruǧa tyiym saldy. Sebebı būl kıtapta Uhan qalasy karantinde bolǧan kezde därıgerlerdıŋ şynaiy oqiǧalaryn körsettı. Būl Qytaidyŋ özınıŋ propagandasyna ülken soqqy. Qazır «Wuhan Diary» degen kıtap Amazon saitynda satylymda bar. Fang Fang-dy qytailyqtar internette jamandap, ony sottau kerek dep şu köterıp jatyr, sebebı ol Uhanda bolǧan şynaiy ısterdı älemge körsettı. Bızdıŋ qazaqstandyqtarǧa Uhanda bolǧan jaǧdaidy osy kıtap arqyly körsetuge bolar edı... Al ökınıştısı, elımızdıŋ ūlttyq arnasy «Qazaqstan» Qytaidyŋ ideologiialyq soiylyn soǧyp, kompartiianyŋ nasihatyn ūrandatatyn qytai bilıgı tarapynan äzırlengen «Uhan» turaly derektı filmdı körsetpek. Būny da bızdıŋ aqparattyq qorǧanys saiasatymyzǧa qaǧylǧan syna dep bılemız.
Osy virus Qytai ükımetı öz qolymen jasaǧan degen derekter şyǧyp jatyr. Eger būl däleldense, ondai Qytai ükımetıne qarsy qylmystyq ıs qozǧalatyny sözsız. Qytai ükımetı qazır älemdegı eŋ ülken qyrǧynnyŋ sebepkerı boluy mümkın. Osy joly virustyŋ tarauy Qytai ükımetınıŋ şynaiy bet-älpetın älemge aiparadai aşty. Qazır AQŞ, Japoniia özderınıŋ Qytaidaǧy zauyttaryn tolyqtai şyǧyndaryn ötei otyryp, öz elıne qaitaruǧa talpynyp jatyr.
Joǧarda aitylǧan aqparattar ösek-aiaŋ, qiial emes, älemdık BAQ-tardan alynǧan aqparat negızınde qorytylyp jazylǧan. Sondyqtan Qytaidan kelgen kömektı (ony bodauynyŋ ne ekenın bılmesten) jatyp kep jarnamalaudyŋ, Qytaidy «qamqorşy», «tatu» körşı etıp äspetteudıŋ öte qauıptı ekenın, beisanaly türde sanaǧa soqqy jasalyp jatqanyn tüisınıp, odan qorǧanatyn uaqyt jettı. Esesıne qazırgı taŋda qaru soǧysynan da aqparattyq soǧystyŋ qauıptı bolatyny äldeqaşan aiqyndalǧan emes pe...
Erbek Aqbaev
Taǧy basqa da maŋyzdy aqparattar sıltemesı: https://edition.cnn.com/2020/04/12/asia/china-coronavirus-research-restrictions-intl-hnk/index.html https://wisconsinexaminer.com/2020/04/10/chinese-government-asks-wisconsin-senate-for-a-commendation / https://wuhanmemo.com/?page_id=230929
