Bauyr Boşan elınıŋ Edırei tauyn qonystanǧan Asan äuletınde Maqyştyŋ atbegılıkpen ataǧy şyqqan. Bäige torysyn «Qūlan tūiaqty Qūdai tory» dep atap, Qūdai sözın malǧa qosaqtaǧan jalǧyz qazaq osy deidı. Obaly neşık, sol tory at berısı Qu jerınde, ärısı bükıl Saryarqa öŋırınde aldyna jüirık salmaǧan qas tūlpardyŋ özı bolypty.
Maqyş Dınūly qarşyǧa boily, qaraşūbar öŋdı, bır jaq aiaǧyn sylti basatyn qyzba qandylau serı adam eken. Däuletı jaǧynan orta şarua tabyna jatsa da, örkökırektıgı myŋdy aidaǧan bailardan asyp tüsıptı! Ekı döŋgelektı jeŋıl arbaǧa jürdek at jegıp, soǧan qyzyldy-jasyldy kiıngen ekı qyzyn otyrǧyzyp, qoŋyraulatyp sän-saltanatpen jürudı ūnatypty.
Maqyş tory atty tai künınde atalas aǧaiyny Nūrtazanyŋ Nūrmaǧambetınen qalap alǧan körınedı. Bäigege baptaǧan kezınde su ornyna qulyqtyŋ sütın berıp, sūly ornyna keptırgen qu şöp bergen. Ystyqta maŋdaiynan kün ötpesın dep arnaiy alty qanat kiız üi qūryp ışıne qoiǧan. Qoŋyr salqyn künderı ekı baǧannyŋ ortasyna kısı boiyndai biıktıkten arqan tartyp, soǧan ılıngen şyǧyrşyqqa şylbyryn bailap erkın jürıp tūratyndai etıp jıbergen. Maqyş tory atyn bäigege qosqanynda özınıŋ nemere ınısı Nūǧymannyŋ Ramazanyna ǧana senıp tapsyrǧan. Bylaiǧy jūrtqa jalyn sipatpapty.
Qūdai torynyŋ şu degennen suyrylyp alǧa şyǧar ūşqyrlyǧy joq eken, kıbırtıktep jai şapqan. Bırtındep etı qyzyp, qoltyǧy sögılgenınde aldyndaǧy attardy quyp jetıp ozbaiynşa qarqyny basylmaityn körınedı. Bır qaraǧanda tūrqy köz tartarlyq körkem deuge kelıŋkıremeitın, bauyry jazyq, qoby tūiaqty, ūzyn tory at desedı köne köz qariialar.
Alaman bäigelerde atbegıler «Bap şaba ma, älde baq şaba ma?», «kım bılsın, anyǧy bır Allaǧa aian» dep, degbırsızdenıp tūrady ǧoi. Al Maqyş bolsa nyq senımmen: «Ua, aǧaiyn! Atym qūdaisyz-aq bırınşı keledı! Bosqa aram ter qylmaimyn, şappai bäigemdı berıŋder!!!» – dep, şırenıp otyryp alatyn körınedı. «Sız qyzyq ekensız, aty şappai iesı bäige aluşy ma?» – dep, bıreuler uäj aitsa, «Endeşe, bäs tıgıp, zaqylet aitysaiyq, sonda ǧana atymdy bäigege qosamyn!» –dep, eregesıp qiǧylyq salady eken!
El ışı emes pe, keide bästesetın atbegılerler ūşyrasatyn körınedı. Ondai sätterde Maqyş: «Qūdaitorynyŋ qūiryǧyn jau kestı! Atan tüienıŋ basyn müjır kez jettı!!!» – dep, aiǧai salyp, aqylynan adasqandai küige tüsıptı. Obaly qanşa, Qūlan tūiaqty Qūdai tory qaşanda märege bırınşı jetedı eken.
Bır joly Maqyş bailyǧymen jarym patşa atanǧan äigılı Aqaidyŋ Qasenımen Qoiandy järmeŋkesınde däl solai bäs tıgıp, atyn bäigege qosady. Tory at bäs tıkken bäigede Qasennıŋ ekı arǧymaǧynan da ozyp kelıptı! Sol sätte nasattanǧan Maqyş:
–Aqközıŋnen ozdym, Bırşegıŋnen ozdym, endı äkeŋ Aqaidyŋ basyn äkelıp bäigege qos!!! – dep aiǧai salypty.
Būl sözge Qasen aşu şaqyryp, janjal tuǧan. Äiteuır, aqsaqaldar: «Ekeuıŋ de Şanşardyŋ balasysyŋdar, bırıŋ aǧa, bırıŋ ını bolyp tūryp, bır-bırıŋnıŋ sözderıŋdı kötere almasaŋdar, qaityp el bolasyŋdar?!» – dep, basu aityp, toqtatypty.
Töŋkerıstıŋ aldynda Ertıs boiynda, qazırgı Pavlodar oblysynyŋ Mai audany jerınde Niiaz degennıŋ asy ötıptı. Osy asta Aldoŋǧar degen synşy Qūdai toryny körıp: «Pai, pai, atyna bolaiyn! Ätteŋ, jılıgınıŋ maiy üzılıp, qara qaryn köbeŋ tartypty. Sonda da otyz şaqyrymǧa şapsa aldyna at salmaidy. Nede bolsa, jüirıkterdı qyryq şaqyrymǧa jıberıŋder» – dep, as iesıne keŋes berıptı. Sol joly märege tory at qara terge malşynyp, jele jortyp oqyranyp, közınen jas parlap jetıptı.
Ertıs boiyndaǧy bäigenı közben körgen atqūmar aqsaqaldar bertınge deiın özara qyzylkeŋırdek bolyp aitysyp, bır-bırıne jeŋıstık bermei, keukıldesıp otyratyn-dy. Bırı:
–Qyr tösınde tastaq jerde şauyp daǧdylanǧan Qūdai torynyŋ qoby tūiaǧy oidyŋ borpyldaq topyraǧyna kırıp ketıp otyrdy da, erkın kösıle almady. Al tūiaǧy jalpaq toǧai boiynyŋ attaryna mūndai topyraqtyŋ bögetı joq edı, – deidı.
Ekınşılerı Aldoŋǧar synşynyŋ aitqanyn maqūldap, «Ala jazdai bäigege şapqan atta qandai bap boluşy edı!» – dep, qarsy pıkır bıldıredı.
Aityp-aitpai ne kerek, Keŋes ükımetı ornaǧan kezde bır belsendı tory atty Maqyştan tartyp alypty! Söitıp, şıldenıŋ şılıŋgır ystyǧynda künūzaq şapqylap zoryqtyryp öltırıptı.
Kezınde Edırei elınıŋ ataq-daŋqyn bükıl Saryarqaǧa jaiǧan Qūlan tūiaqty Qūdai torynyŋ öleksesı aqyrynda it-qūstyŋ jemtıgıne ainalyp ai dalada qalǧan körınedı...
Arman QANİ,
Pavlodar qalasy.
