(Abai Qūnanbaiūlynyŋ 175 jyldyǧyna)
"Qazaq" degen sözdı estıgen saiyn oiyma Altai men Atyraudyŋ arasyna qonys tepken, qaitpas mınezdı, qaisar ruxty xalyq oralady da tūrady. "Osy bır qaitpas xalyq qanşama düldılderdı, qanşama dara tūlǧalardy düniege äkeldı eken? ",-dep te oilanyp qalamyn. Ras, keŋ baitaq dalamyzdyŋ suyn ışıp, topyraǧyna aunaǧan daralarymyz köp-aq. Solardyŋ bırı, ärı bıregeiı-Abai Qūnanbaiūly desem de artyq bolmas.
Bügınde Abaidy tek qazaq emes, törtkıl dünie tanidy. Abai esımı şeteldıŋ Puşkin, Gete, Bairon sekıldı zaŋǧarlarymen qatar tūrady. Abai- qazaqtyŋ maqtanyşy. Abai- qazaq elınıŋ maŋdaiyna bıtken jūldyzy. Būlai boluynyŋ da sebebı köp qoi.
Aldymen, Abaidyŋ jazylǧan aqylǧa,adamgerşılıkke, bılımge, önerge şaqyratyn öleŋderı. Janyŋdy terbep, sezımıŋdı kernep, oiyŋdy jaŋartyp äketedı.Är bır şumaǧynda ülken män, ülken maǧyna jatqandai. Aqynnyŋ "Qalyŋ elım qazaǧym qairan jūrtym","Köŋıl qūsy qūiqyljyr şartarapqa", Ǧylym tappai maqtanba", "Jarq etpes qara köŋılım ne qylsa da", jyldyŋ tört mezgılı turaly, ūly Äbdıraxman dünieden ötkende tuǧan öleŋderı xalyq jadynan oiyp tūryp oryn alǧan şyǧarmalar.
Sen de bır kırpış düniege,
Ketıgın tap ta bar qalan...
Aqyn osy öleŋ şumaqtar arqyly är jasty elınıŋ güldenuıne qyzymet etuge,ketıgın tapqan jerıne kırpış bolyp qalanuǧa, ūltynyŋ maqtanyşy boluǧa şaqyrady. Aqyn öleŋderı-xalyq qazynasy.
Abaidyŋ taǧy da öşpes mūraladynyŋ bırı- poemalary. "Eskendır", "Mazǧūt", "Äzım äŋgımesı" atty üş poemasyn tek qazaq emes, özge xalyqtyŋ da bıletınıne kämıl senımdımın. Bırınde, aşközdıkten közın şel basqan xan turaly, ekınşnşısı barşa äiel ataulysynyŋ süiıktısı atanyp, aqyr aiaǧy köpke ılesken jıgıt turasynda jazylady. Al soŋǧy şyǧarma aiaǧyna deiın jetpese de, şytyrman oqiǧalarǧa toly, oqyǧan saiyn qyzyǧuşylyǧyŋ aşyla tüsetın tuyndy.
Bas aqynnyŋ qara sözderı de bır töbe. Aqyry oiladym: osy oiyma kelgen närselerdı qaǧazǧa jaza bereiın, aq qaǧaz ben qara siiany ermek qylaiyn, kımde-kım ışınen kerektı söz tapsa, jazyp alsyn, ia oqysyn... Bırınşı qara söz jelısı osylai bastalady. Odan ärı türlı oi, türlı aqyl tastar qyryq bes söz tızbegı jalǧasa beredı. Qyryq bes sözdı oqysaŋ qyryq bes ret tüiın tüiesıŋ. Qazaqtyŋ körkem tılıne, ūly Abai söiletken ǧajap tılıne taŋdana tüsesıŋ. "Qara sözı bır eldıŋ mūrasyndai",- degen söz osydan qalsa kerek.
Bügınde, ūly aqynnyŋ, dana aqynnyŋ, dara aqynnyŋ 175 jyldyǧy da kelıp jettı. Elımızdıŋ tükpır-tükpırınde merekege orai talai jūmystar jasalyndy. Aqynnyŋ alaulaǧan oty öşpesın degen maqsatta, öleŋderın oqudan, änderın şyrqaudan, küilerın tartudan audan, oblys, respublika deŋgeilerınde jarystar ötkızıldı. Bırneşe audan-köşelerge Abai esımı berıldı. Abai ruxyna baǧyştalǧan eskertkışter de boi köterıldı.
Abai-adamdyqtyŋ beinesı, daralyqtyŋ simvoly. Keşegı Abai taǧdyry, bügıngı bızdıŋ tarixymyz. Sondyqtan da erınbei Abaidy oqiyq. Danalyqty közdeiık, daralyqqa qūlaş ūraiyq.
Qazekeş Zärujan, Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU
Filologiia jäne älem tılderı fakultetınıŋ 1-kurs studentı.
Jetekşısı: Smagulov Sabyrxan Smagulovich
Äl Farabi atyndaǧy Qazaq Ūlttyq universitetı tarih jäne arheologiia, etnologiia fakultetınıŋ Qazaqstan tarihy kafedrasynyŋ oqytuşysy.
