26 sáýir – Asylbek Qılymovtyń týǵan kúni!
Asylbek Qılymov - SSRO chempıony (1984), SSRO chempıonatynyń eki dúrkin kúmis júldegeri (1985, 1986), SSRO kýbogynyń jeńimpazy (1984).
1984 jyl. Tashkent. Aqpannyń naýryzǵa ulasar tusy. Kún azynap tur. Boksshylardyń salmaǵyn ólsheıtin aýmaǵy atshaptyrym bólmeniń qabyrǵasyn qyraý basqan. Ton, jyly shekpen kıgen qazylar men mamandar qorbań-qorbań etedi.
Asylbek tuttaı jalańash kúıinde kirge aıaq saldy. Muzdaı temir tabanynan ótip, mıdan bir-aq shyqty. 75,700 kg!
- Qılymov, 40 mınýtta 700 gramnan arylýyń kerek! – Qasqabas tóreshiniń únin qulaǵy dyńyldap áreń estidi. Kózi buldyrap, aıaǵynda áreń tur. Tisi tisine tımeı saqyldaıdy. Bapkeri Aleksandr Drach munyń ıyǵyna tulybyn jaýyp, qoltyqtaǵan kúıi buryshqa alyp ketti.
-Tez kıin! – Aleksandr Aleksandrovıch Asylbekti balasha kıindire bastady.
-Tez,tez!
Asylbektiń basy aınalyp, aınala dóńgelenip barady.
- Ne boldy?! Tur, azdap sekir! – Aleksandr Drach Asylbekti belden qapsyra qushaqtaǵan kúıi aıaǵynan tik turǵyzdy.
Bul bolsa , qas-qaǵymda qalaısha kıinip úlgerdim dep, óz-ózine tań. Turǵan ornynda sekirgen bolady. Býyn-býyny dir-dir etedi. Tili aýzyna syımaı keýip barady. Taǵy da kózi qaraýytyp, dúnıe shyr aınaldy. Aleksandr Aleksandrovıch jaǵynan tartyp-tartyp jibergende esin jıyp aldy da, bapkeri usynǵan qolǵapty kıdi.
Tulybyn sheshpegen kúıi Drach kóldeneń tartqan tospany urǵan bolady. Qolda qýat joq. Ekeýi jarty saǵat azaptanyp, azynaǵan sýyqta taǵy da anadan jańa týǵandaı kúıde salmaǵyn ólshedi. 75,200!
Bul joly tabanyn qaryǵan sýyqty elegen joq. Esi-derti temir beldeýdiń boıynda zyr qaqqan barmaq basyndaı belgide. Kózin ashyp-jumyp, taǵy qadaldy:75,200!
Sharasyz kúıde bapkerine qarady. Aleksandr Aleksandrovıchtiń aqsary júzi sup-sur. Asylbek temir tabaqshanyń ústinde áli tur. Drach bileginen ustap tartqanda baryp, esin jıdy.
- Aleksandr Aleksandrovıch! Bir- eki ret uraıyn. Bolmasa, qoıa salaıyq.- Drachtyń janary jarq ete qaldy.
- Sen ne, eresekter chempıonatyna túsýge qorqyp tursyń ba?! - Aleksandr Aleksandrovıch ilki sát únsiz qaldy. - Asylbek, baıaǵyda maǵan aıtpaı Kaspııdiń jaǵasynda temir súırep júgirip bara jatqanyń áli kóz aldymda. Sen ne, jeńilý úshin , sheginý úshin júgirdiń be sonda?!
Bireý dyraý qamshymen osyp-osyp jibergendeı jon arqasy shym ete qaldy. Kókirek tusy shymyrlap, ishte asaý sezim lap etti. Janary jalt-jult etip, bala qyrandaı eki ıyǵyn kezek qomdap, bapkerine tesile qaraǵan. « Mássaǵan! On-aq mınýt ýaqyt bar. 200 gramdy sylyp úlgermesem, dalada qalamyn!»
Bapkeri ózine qaratyp ustaǵan bylǵary tospany óshi ketkendeı túıgishtedi. Kúni boıy zorlyqpen terlese, endi mańdaıyna monshaq-monshaq ter tundy. Tula boıy jep-jeńil. Kóz aldynda Kaspıı jaǵalaı júgirgen bala shaǵy quldyrańdap óte shyqty. ...Teńiz tósi dúrkireı kóship, alaı-túleı kúıge túsken. Taýdaı tolqyndar birin-biri enteleı qýyp, kúrkirep, burq-sarq qaınap, jaǵaǵa asyǵady. Salmaǵy 25-27 kg. tartatyn úshkil temir súıretken qara bala teńiz jaǵalaı qan sorpasy shyǵyp, ebil-debil júgirip keledi. Eki ushy temir súıretpege baılanǵan qyl arqan keýde tusynda. Qos qolymen arqandy qysa ustaǵan boıda tistenip, órshelenip júgiredi. Daýyl shaıqaǵan teńiz beti qalaı býyrqana doldansa, armanshyl bala júregi keýdesin jaryp shyǵardaı tynymsyz týlaıdy.
Bala armany tolqynmen jarysa týlaıdy. Qara balanyń kishkentaı bilegi qaıyńnyń bezindeı. Judyryqtaı júregi asaý teńizdeı shalqyp jatyr. ...Tulypty sheshken boıda aıaǵynyń ushymen júgire basyp, kirge tura qaldy. 75.00 keli!
Aleksandr Drachtyń júzine lyp etip qan júgirdi. Asylbek óz kózine ózi sener emes. Ashanaǵa bapkeriniń súıeýimen áreń jetti. Aleksandr Aleksandrovıch bir kese sháı ishkizip, bir tilim et asatty. Sosyn bólmege ákelip, balasha óbektep tósegine jatqyzdy. Tiliniń astyna bir tilim lımon salyp, «uıyqta» dedi. Silekeıi shubyryp biraz jatqan Asylbek kirpigi qalaı aıqasqanyn bilgen joq.
Tashkent sharshy alańyndaǵy alǵashqy aıqasynda ataqty Vıacheslav Chepaıkınmen qolǵap túıistirdi.Úshinshi raýndta Asylbektiń oń judyryǵy Chepaıkındi murttaı ushyrdy.
Ózbekstandyq Hákim Matchanovty eki ret nokdaýnǵa túsirgen Asylbekti jartylaı fınalda Sovet odaǵy birinshilikteriniń birneshe dúrkin júldegeri reseılik Egor Ilınzeer kútip turdy. Qazaq jigiti qarsylasyn alystan kózdeı uryp, saýatty aıqasty. Asylbektiń tik soqqylary Egordyń esin aldy. Ilınzeer Qılymovty torǵa túsire almaı, barmaq shaınady. Qazylar biraýyzdan Asylbekti jaqtady.
Alda - sheshýshi aıqas. Qarsylasy- SSRO chempıony, Sovet odaǵy spartakıadasynyń kúmis júldegeri, mınskilik Aleksandr Belıaev. Buǵan deıin sharshy alańda 224 ret aıqasqa túsken kókjaldyń ózi.
Asylbektiń aıqas sany Aleksandrdan eki esedeı kem. Biraq rıngte bári kerisinshe órbidi. Belıaev úsh raýnd boıy Asylbektiń shoqpardaı judyryǵynan qashýmen boldy. Qılymov bir sát tizgin tartqan joq.
Úshinshi raýndtyń aıaq jaǵynda esesi ketip bara jatqan Belıaev shabýylǵa shyqty. Aleksandrdyń eki soqqysy aýa qarmap qaldy. Asylbektiń sol judyryǵy qas pen kózdiń arasynda Belıaevtiń ıegine saq ete qaldy. Kirpik qaqqansha oń qol týra tumsyqtan tıdi.Qılymov –SSRO chempıony!
1984 jyl. Los-Andjeles olımpıadasyna qatysýdan bas tartqan soıalıstik memleketter «Dostyq-84» dodasynyń tusaýyn kesti. Boksshylar básekesi Gavanadaǵy «Kollızeo» saraıynda ótti.
Sovet odaǵynyń atynan 75 keli salmaqta synǵa túsken Asylbektiń joly shúý degennen 1982 jylǵy álem chempıony Bernardo Komaspen (Kýba) túıisti.Komas óte tegeýrindi, aılaly sportshy. Rıngte shıyrshyq atyp, qoldy-aıaqqa turmaıtyn naǵyz jampozdyń ózi. Shirep ursa, dónen ógizdi sespeı qatyratyn soqqysyn bokstyń basy-qasyndaǵylar jyr ǵyp aıtady.
Asylbek qarsylasynyń ataq-dańqyna pysqyryp ta qaraǵan joq. Allaǵa sıynǵan boıda keýdesin tik ustap, jutynyp shyqty. Áýeli ekeýi alystan arbasyp kórgen. Asylbek aldyrmady. Birinshi raýnd Qılymovtyń paıdasyna sheshildi. Qyzýqandy kýbalyqtar sport saraıyn dúrkiretip-aq tur. Kýba patshasy Fıdel Kastro qos qyrannyń aıqasyn kirpik qaqpaı qadaǵalap otyr.
Esesi ketip bara jatqanyn sezgen Komas Qılymovty qoıan-qoltyq urysqa shaqyrdy. Asylbek tartynǵan joq. Qos batyrdyń judyryqtary sart-surt, jarq-jurq etip, kórermendi elite tústi. Bir sát alǵa órshelene umtylǵan Komas qapy qaldy. Qapy qaldyrǵan qarsy aldyndaǵy óndirdeı qazaq. Komas judyryq siltegen kezde bult etip qarsylasynyń oń búıirine bult ete qalǵan Qılymov sol qolmen týra ıekten salyp jiberdi. Komas shalqasynan tústi. Nokdaýn! Álde... nokaýt! Jer dúnıeni kóshirip jibererdeı gýildesip turǵan qalyń jankúıer qas-qaǵymda siltideı tyna qaldy. Bernardo Komas tóreshi júgirip jetkende basyn zorǵa kóterdi. Tóreshi saýsaǵyn shoshaıtyp sanaı bastaǵanda ǵana esin jıdy. Ǵulama bapker Alsıdes Sagarra qap-qara bop tútigip ketken.
Bir kezde dırıjer dúr etkizgen orkestr tárizdi myń-san jankúıer gúr-r-r etip, bir adamdaı oryndarynan atyp turdy. Qalyń jankúıerdiń qýatty serpini Bernardo Komasty ornynan julyp aldy. Kózine qan tolǵan Komastyń qos judyryǵy avtomatsha sartyldaıdy. Asylbek te aıanǵan joq. Dúleı qarsylasyn shyqshyttan, tumsyqtan, baýyr-búırekten solqyldata urdy deısiń. Óziniń de talmaý tusy tyz-tyz etedi.
... Qazylar uzaq keńesti. Aqyry jeńis 3:2 esebimen Komastyń qanjyǵasynda ketti. Eger Komaspen basqa jerde dál osylaı aıqassa, tóreshi Asylbektiń qolyn kótergen bolar edi. Kýbalyqtar óz topyraǵynda óziniń álem chempıonyn bóten boksshynyń aldyna jyǵyp bermeıdi. Jasy jıyrmadan asqan kókórim Asylbek muny qapysyz uqty. «Dostyq-84» jarysynda 12 salmaqtyń 11-inde kýbalyqtar chempıon atandy.
...Arada birneshe kún ótkende bapkeri Aleksandr Drach erteletip telefon shaldy.
- Estidiń be, - dedi Aleksandr Aleksandrovıch.
- Neni?
- Jýn Sýp Shın Los Andjeles olımpıadasynyń chempıony boldy.
- Qalaısha? - Asylbek bapker sózine sener-senbesin bilmeı tur.
- Solaı. Qılymov pen Komas joq jerde Sýp Shın myqty.
- Taǵdyr degen osy eken ǵoı, Aleksandr Aleksandrovıch. - Asylbektiń úni qumyǵyp shyqty.
- Taǵdyr degen osy, inim.Ádiline júginsek, Olımpıada «altynyna» Qılymov pen Komastyń biri laıyq. Amal ne, kónemiz...
Ótkenniń elesi sanasynda jańǵyryp ótti.
1982 jyldyń qazan aıy. Fınlıandııanyń Tampere qalasynda 13 memlekettiń eń kúshti boksshylary bas qosty. Birinshi jekpe-jekte kanadalyq Jerrı Freızendi taldyryp túsirgen Qılymov ekinshi kezekte Ońtústik Koreıa sportshysy Iýn Sýp Shınmen betpe-bet keldi. Birinshi raýnd Asylbektiń aıqyn basymdylyǵymen aıaqtaldy. Ekinshi raýndta Asylbek qýlyqqa basty. Rıngtiń buryshyna arqasyn berip, qos qolyn salbyratyp jiberdi de, koreıdiń shabýylyn kútti. Namystan kúıgen Iýn Sýp Shın bir-eki ret entelep keldi de, Asylbektiń ıegin dittep, sol judyryǵyn siltedi. Asylbektiń kútkeni osy edi. Koreıdiń sol búıirine jalt berdi de, sál eńkeıip qalǵan Shındi sol qolmen ıekten oraı urdy. Qarsylasy edenge gúrs ete tústi. Nokaýt! Sheshýshi synda 1981 jylǵy Eýropa chempıonatynyń qola júldegeri, polıak Zıgmýnd Gosıevskııdi tas-talqan qylyp utqan 18 jastaǵy Asylbek Qılymov eresekter saıysynyń bas júldesin enshiledi.
Iýn Sýp Shın ekeýi 1983 jyldyń kókteminde Bangkokta «Korol kýbogy» atty iri jarystyń fınalynda taǵy jolyqty. Bul joly da Asylbek koreı jigitin joıqyn soqqymen sulatyp saldy.
...Emenniń ıir butaǵyndaı Asylbek kórpesin tas búrkenip aldy. Ishi alaı-túleı. Keńsirigi ýdaı ashıdy.
... Asylbek Qılymov 1984 jyldyń qorytyndysy boıynsha Eýropa reıtınginde 1-satyǵa, álemdik reıtıngte 3-orynǵa kóterildi. Álemdik reıtıngte alǵashqy eki oryn kýbalyq Bernardo Komas pen koreıalyq Iýn Sýp Shınge buıyrdy. Asylbek Komasty Gavanada nokdaýnǵa túsirse, Iýn Sýp Shındi eki márte nokaýtpen jeńdi. Qılymov osy jyly Olımpıada oıyndaryna, Eýropa chempıonatyna qatysqan joq. Sonyń ózinde qurysh bilek qazaqty álemdik deńgeıdegi boks mamandary ádil baǵalady.
Qydyrbek Rysbek
