26 säuır – Asylbek Qilymovtyŋ tuǧan künı!
Asylbek Qilymov - SSRO chempiony (1984), SSRO chempionatynyŋ ekı dürkın kümıs jüldegerı (1985, 1986), SSRO kubogynyŋ jeŋımpazy (1984).
1984 jyl. Taşkent. Aqpannyŋ nauryzǧa ūlasar tūsy. Kün azynap tūr. Boksşylardyŋ salmaǧyn ölşeitın aumaǧy atşaptyrym bölmenıŋ qabyrǧasyn qyrau basqan. Ton, jyly şekpen kigen qazylar men mamandar qorbaŋ-qorbaŋ etedı.
Asylbek tūttai jalaŋaş küiınde kırge aiaq saldy. Mūzdai temır tabanynan ötıp, midan bır-aq şyqty. 75,700 kg!
- Qilymov, 40 minutta 700 gramnan aryluyŋ kerek! – Qasqabas töreşınıŋ ünın qūlaǧy dyŋyldap äreŋ estıdı. Közı būldyrap, aiaǧynda äreŋ tūr. Tısı tısıne timei saqyldaidy. Bapkerı Aleksandr Drach mūnyŋ iyǧyna tūlybyn jauyp, qoltyqtaǧan küiı būryşqa alyp kettı.
-Tez kiın! – Aleksandr Aleksandrovich Asylbektı balaşa kiındıre bastady.
-Tez,tez!
Asylbektıŋ basy ainalyp, ainala döŋgelenıp barady.
- Ne boldy?! Tūr, azdap sekır! – Aleksandr Drach Asylbektı belden qapsyra qūşaqtaǧan küiı aiaǧynan tık tūrǧyzdy.
Būl bolsa , qas-qaǧymda qalaişa kiınıp ülgerdım dep, öz-özıne taŋ. Tūrǧan ornynda sekırgen bolady. Buyn-buyny dır-dır etedı. Tılı auzyna syimai keuıp barady. Taǧy da közı qarauytyp, dünie şyr ainaldy. Aleksandr Aleksandrovich jaǧynan tartyp-tartyp jıbergende esın jiyp aldy da, bapkerı ūsynǧan qolǧapty kidı.
Tūlybyn şeşpegen küiı Drach köldeneŋ tartqan tospany ūrǧan bolady. Qolda quat joq. Ekeuı jarty saǧat azaptanyp, azynaǧan suyqta taǧy da anadan jaŋa tuǧandai küide salmaǧyn ölşedı. 75,200!
Būl joly tabanyn qaryǧan suyqty elegen joq. Esı-dertı temır beldeudıŋ boiynda zyr qaqqan barmaq basyndai belgıde. Közın aşyp-jūmyp, taǧy qadaldy:75,200!
Şarasyz küide bapkerıne qarady. Aleksandr Aleksandrovichtıŋ aqsary jüzı sūp-sūr. Asylbek temır tabaqşanyŋ üstınde älı tūr. Drach bılegınen ūstap tartqanda baryp, esın jidy.
- Aleksandr Aleksandrovich! Bır- ekı ret ūraiyn. Bolmasa, qoia salaiyq.- Drachtyŋ janary jarq ete qaldy.
- Sen ne, eresekter chempionatyna tüsuge qorqyp tūrsyŋ ba?! - Aleksandr Aleksandrovich ılkı sät ünsız qaldy. - Asylbek, baiaǧyda maǧan aitpai Kaspiidıŋ jaǧasynda temır süirep jügırıp bara jatqanyŋ älı köz aldymda. Sen ne, jeŋılu üşın , şegınu üşın jügırdıŋ be sonda?!

Bıreu dyrau qamşymen osyp-osyp jıbergendei jon arqasy şym ete qaldy. Kökırek tūsy şymyrlap, ışte asau sezım lap ettı. Janary jalt-jūlt etıp, bala qyrandai ekı iyǧyn kezek qomdap, bapkerıne tesıle qaraǧan. « Mässaǧan! On-aq minut uaqyt bar. 200 gramdy sylyp ülgermesem, dalada qalamyn!»
Bapkerı özıne qaratyp ūstaǧan bylǧary tospany öşı ketkendei tüigıştedı. Künı boiy zorlyqpen terlese, endı maŋdaiyna monşaq-monşaq ter tūndy. Tūla boiy jep-jeŋıl. Köz aldynda Kaspii jaǧalai jügırgen bala şaǧy qūldyraŋdap öte şyqty. ...Teŋız tösı dürkırei köşıp, alai-tülei küige tüsken. Taudai tolqyndar bırın-bırı entelei quyp, kürkırep, būrq-sarq qainap, jaǧaǧa asyǧady. Salmaǧy 25-27 kg. tartatyn üşkıl temır süiretken qara bala teŋız jaǧalai qan sorpasy şyǧyp, ebıl-debıl jügırıp keledı. Ekı ūşy temır süiretpege bailanǧan qyl arqan keude tūsynda. Qos qolymen arqandy qysa ūstaǧan boida tıstenıp, örşelenıp jügıredı. Dauyl şaiqaǧan teŋız betı qalai buyrqana doldansa, armanşyl bala jüregı keudesın jaryp şyǧardai tynymsyz tulaidy.
Bala armany tolqynmen jarysa tulaidy. Qara balanyŋ kışkentai bılegı qaiyŋnyŋ bezındei. Jūdyryqtai jüregı asau teŋızdei şalqyp jatyr. ...Tūlypty şeşken boida aiaǧynyŋ ūşymen jügıre basyp, kırge tūra qaldy. 75.00 kelı!
Aleksandr Drachtyŋ jüzıne lyp etıp qan jügırdı. Asylbek öz közıne özı sener emes. Ashanaǧa bapkerınıŋ süieuımen äreŋ jettı. Aleksandr Aleksandrovich bır kese şäi ışkızıp, bır tılım et asatty. Sosyn bölmege äkelıp, balaşa öbektep tösegıne jatqyzdy. Tılınıŋ astyna bır tılım limon salyp, «ūiyqta» dedı. Sılekeiı şūbyryp bıraz jatqan Asylbek kırpıgı qalai aiqasqanyn bılgen joq.
Taşkent şarşy alaŋyndaǧy alǧaşqy aiqasynda ataqty Viacheslav Chepaikinmen qolǧap tüiıstırdı.Üşınşı raundta Asylbektıŋ oŋ jūdyryǧy Chepaikindı mūrttai ūşyrdy.
Özbekstandyq Häkım Matchanovty ekı ret nokdaunǧa tüsırgen Asylbektı jartylai finalda Sovet odaǧy bırınşılıkterınıŋ bırneşe dürkın jüldegerı reseilık Egor İlinzeer kütıp tūrdy. Qazaq jıgıtı qarsylasyn alystan közdei ūryp, sauatty aiqasty. Asylbektıŋ tık soqqylary Egordyŋ esın aldy. İlinzeer Qilymovty torǧa tüsıre almai, barmaq şainady. Qazylar bırauyzdan Asylbektı jaqtady.
Alda - şeşuşı aiqas. Qarsylasy- SSRO chempiony, Sovet odaǧy spartakiadasynyŋ kümıs jüldegerı, minskılık Aleksandr Beliaev. Būǧan deiın şarşy alaŋda 224 ret aiqasqa tüsken kökjaldyŋ özı.
Asylbektıŋ aiqas sany Aleksandrdan ekı esedei kem. Bıraq ringte bärı kerısınşe örbıdı. Beliaev üş raund boiy Asylbektıŋ şoqpardai jūdyryǧynan qaşumen boldy. Qilymov bır sät tızgın tartqan joq.
Üşınşı raundtyŋ aiaq jaǧynda esesı ketıp bara jatqan Beliaev şabuylǧa şyqty. Aleksandrdyŋ ekı soqqysy aua qarmap qaldy. Asylbektıŋ sol jūdyryǧy qas pen közdıŋ arasynda Beliaevtıŋ iegıne saq ete qaldy. Kırpık qaqqanşa oŋ qol tura tūmsyqtan tidı.Qilymov –SSRO chempiony!
1984 jyl. Los-Andjeles olimpiadasyna qatysudan bas tartqan sosialistık memleketter «Dostyq-84» dodasynyŋ tūsauyn kestı. Boksşylar bäsekesı Gavanadaǧy «Kollizeo» saraiynda öttı.
Sovet odaǧynyŋ atynan 75 kelı salmaqta synǧa tüsken Asylbektıŋ joly şüu degennen 1982 jylǧy älem chempiony Bernardo Komaspen (Kuba) tüiıstı.Komas öte tegeurındı, ailaly sportşy. Ringte şiyrşyq atyp, qoldy-aiaqqa tūrmaityn naǧyz jampozdyŋ özı. Şırep ūrsa, dönen ögızdı sespei qatyratyn soqqysyn bokstyŋ basy-qasyndaǧylar jyr ǧyp aitady.
Asylbek qarsylasynyŋ ataq-daŋqyna pysqyryp ta qaraǧan joq. Allaǧa siynǧan boida keudesın tık ūstap, jūtynyp şyqty. Äuelı ekeuı alystan arbasyp körgen. Asylbek aldyrmady. Bırınşı raund Qilymovtyŋ paidasyna şeşıldı. Qyzuqandy kubalyqtar sport saraiyn dürkıretıp-aq tūr. Kuba patşasy Fidel Kastro qos qyrannyŋ aiqasyn kırpık qaqpai qadaǧalap otyr.
Esesı ketıp bara jatqanyn sezgen Komas Qilymovty qoian-qoltyq ūrysqa şaqyrdy. Asylbek tartynǧan joq. Qos batyrdyŋ jūdyryqtary sart-sūrt, jarq-jūrq etıp, körermendı elıte tüstı. Bır sät alǧa örşelene ūmtylǧan Komas qapy qaldy. Qapy qaldyrǧan qarsy aldyndaǧy öndırdei qazaq. Komas jūdyryq sıltegen kezde būlt etıp qarsylasynyŋ oŋ büiırıne būlt ete qalǧan Qilymov sol qolmen tura iekten salyp jıberdı. Komas şalqasynan tüstı. Nokdaun! Älde... nokaut! Jer dünienı köşırıp jıbererdei guıldesıp tūrǧan qalyŋ janküier qas-qaǧymda sıltıdei tyna qaldy. Bernardo Komas töreşı jügırıp jetkende basyn zorǧa köterdı. Töreşı sausaǧyn şoşaityp sanai bastaǧanda ǧana esın jidy. Ǧūlama bapker Alsides Sagarra qap-qara bop tütıgıp ketken.
Bır kezde dirijer dür etkızgen orkestr tärızdı myŋ-san janküier gür-r-r etıp, bır adamdai oryndarynan atyp tūrdy. Qalyŋ janküierdıŋ quatty serpını Bernardo Komasty ornynan jūlyp aldy. Közıne qan tolǧan Komastyŋ qos jūdyryǧy avtomatşa sartyldaidy. Asylbek te aianǧan joq. Dülei qarsylasyn şyqşyttan, tūmsyqtan, bauyr-büirekten solqyldata ūrdy deisıŋ. Özınıŋ de talmau tūsy tyz-tyz etedı.
... Qazylar ūzaq keŋestı. Aqyry jeŋıs 3:2 esebımen Komastyŋ qanjyǧasynda kettı. Eger Komaspen basqa jerde däl osylai aiqassa, töreşı Asylbektıŋ qolyn kötergen bolar edı. Kubalyqtar öz topyraǧynda özınıŋ älem chempionyn böten boksşynyŋ aldyna jyǧyp bermeidı. Jasy jiyrmadan asqan kökörım Asylbek mūny qapysyz ūqty. «Dostyq-84» jarysynda 12 salmaqtyŋ 11-ınde kubalyqtar chempion atandy.
...Arada bırneşe kün ötkende bapkerı Aleksandr Drach erteletıp telefon şaldy.
- Estıdıŋ be, - dedı Aleksandr Aleksandrovich.
- Nenı?
- Jun Sup Şin Los Andjeles olimpiadasynyŋ chempiony boldy.
- Qalaişa? - Asylbek bapker sözıne sener-senbesın bılmei tūr.
- Solai. Qilymov pen Komas joq jerde Sup Şin myqty.
- Taǧdyr degen osy eken ǧoi, Aleksandr Aleksandrovich. - Asylbektıŋ ünı qūmyǧyp şyqty.
- Taǧdyr degen osy, ınım.Ädılıne jügınsek, Olimpiada «altynyna» Qilymov pen Komastyŋ bırı laiyq. Amal ne, könemız...
Ötkennıŋ elesı sanasynda jaŋǧyryp öttı.
1982 jyldyŋ qazan aiy. Finliandiianyŋ Tampere qalasynda 13 memlekettıŋ eŋ küştı boksşylary bas qosty. Bırınşı jekpe-jekte kanadalyq Jerri Freizendı taldyryp tüsırgen Qilymov ekınşı kezekte Oŋtüstık Koreia sportşysy Iýn Sup Şinmen betpe-bet keldı. Bırınşı raund Asylbektıŋ aiqyn basymdylyǧymen aiaqtaldy. Ekınşı raundta Asylbek qulyqqa basty. Ringtıŋ būryşyna arqasyn berıp, qos qolyn salbyratyp jıberdı de, koreidıŋ şabuylyn küttı. Namystan küigen Iýn Sup Şin bır-ekı ret entelep keldı de, Asylbektıŋ iegın dıttep, sol jūdyryǧyn sıltedı. Asylbektıŋ kütkenı osy edı. Koreidıŋ sol büiırıne jalt berdı de, säl eŋkeiıp qalǧan Şindı sol qolmen iekten orai ūrdy. Qarsylasy edenge gürs ete tüstı. Nokaut! Şeşuşı synda 1981 jylǧy Europa chempionatynyŋ qola jüldegerı, poliak Zigmund Gosievskiidı tas-talqan qylyp ūtqan 18 jastaǧy Asylbek Qilymov eresekter saiysynyŋ bas jüldesın enşıledı.
Iýn Sup Şin ekeuı 1983 jyldyŋ köktemınde Bangkokta «Korol kubogy» atty ırı jarystyŋ finalynda taǧy jolyqty. Būl joly da Asylbek korei jıgıtın joiqyn soqqymen sūlatyp saldy.
...Emennıŋ iır būtaǧyndai Asylbek körpesın tas bürkenıp aldy. Işı alai-tülei. Keŋsırıgı udai aşidy.
... Asylbek Qilymov 1984 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa Europa reitingınde 1-satyǧa, älemdık reitingte 3-orynǧa köterıldı. Älemdık reitingte alǧaşqy ekı oryn kubalyq Bernardo Komas pen koreialyq Iýn Sup Şinge būiyrdy. Asylbek Komasty Gavanada nokdaunǧa tüsırse, Iýn Sup Şindı ekı märte nokautpen jeŋdı. Qilymov osy jyly Olimpiada oiyndaryna, Europa chempionatyna qatysqan joq. Sonyŋ özınde qūryş bılek qazaqty älemdık deŋgeidegı boks mamandary ädıl baǧalady.


Qydyrbek Rysbek
https://www.youtube.com/watch?v=-lF4tQyCGG4