Nelıkten qazır, mister Jovtis?
Öz sözınde E.Jovtis özınıŋ patriottyq sezımın jäne azamattardyŋ – öz otandastarynyŋ qūqyǧy üşın küresuge degen ūmtylysyn däleldeuge tyrysady. Degenmen, Jovtistıŋ esımı Wikileaks-tıŋ bırşama tanymal materialdarynda jiı aitylady, būl köpşılıkke körsetılmeuı kerek faktılerdıŋ boluyn bıldıredı.
Jaǧdaidy tolyq köru üşın üş negızgı sūraqqa jauap beru kerek.
Bırınşıden, E.Jovtiske būl ne üşın qajet?
E.Jovtistıŋ şeteldık serıktester aldyndaǧy ūzaq merzımdı mındettemelerı bar. Būǧan resmi saitynda är brifing pen aqparattyq biulletennıŋ sanalyp, Biuronyŋ qyzmetı turaly köptegen esep beruler dälel bola alady.
E.Jovtistıŋ Adam qūqyqtary jäne zaŋdylyqty saqtau jönındegı biurosy 2003 jyldan bastap AQŞ memlekettık departamentınen Soros qory, Open Society Foundation men USAID arqyly janama kömek aluşy bolyp keledı.
AQŞ-tyŋ Qazaqstanda adam qūqyqtarynyŋ būzyluyna qarsy tūru jäne demokratiiany nyǧaitu jönındegı strategiiasy men äreketterınıŋ qysqaşa sipattamasyna säikes, 2003 jyly Adam qūqyqtary men zaŋdylyqty saqtau jönındegı Qazaqstan halyqaralyq biurosy (KIBHR) DRL AQŞ Memlekettık departamentınıŋ biurosynan adam qūqyqtary jäne azamattyq qoǧamdy damytu boiynşa jobaǧa 50 000 AQŞ dollary kölemındegı on granttyŋ bırın aldy.
2004 jyly USAID 252,000 AQŞ dollary kölemınde institusionaldyq granttar böldı. Azamattyq qoǧamdy damytuǧa arnalǧan granttar Qazaqstandaǧy jastar, äielder, qarttar men mügedekterge baǧyttalǧan ÜEŪ baǧdarlamalaryna baǧyttaldy.
Bıraq Jovtiske ötken kezeŋderde ǧana aqşa bölınıp qoiǧan joq. Open Society Foundation bergen granttary boiynşa esebıne säikes, adam qūqyqtary men zaŋdylyqty saqtau jönındegı biurosy (KIBHR) 2017 – 2019 jj. 250 000 AQŞ dollary mölşerınde institusionaldyq qoldau aldy (grant: OR2017-38344). Būl turaly www.opensocietyfoundations.org/grants/ resmi saity maqtanyşpen habarlaidy.
Ekınşıden, nege naqty E.Jovtiske?
E. Jovtis şeteldık serıktester üşın jeke tūrǧydan maŋyzdy.
E.Jovtistıŋ kölıgmen jaiau jürgınşını qaǧyp ketkenı turaly sot prosesı kezınde şeteldık serıktester qarapaiym Qazaqstan azamatynyŋ sot ısıne aralasuǧa mäjbür boldy. Sot ısı tolyǧymen azamattyq sipatta bolyp, eşqandai jaǧdaida şet memleketterdıŋ, äsırese halyqaralyq ūiymdardyŋ müddelerın qozǧamaǧanyna qaramastan, EQYŪ-nyŋ Astanadaǧy ortalyǧy (qazırgı Nūr-Sūltan) osy oqiǧa turaly esep beru jariialady.
Nätijesınde Ortalyq basşysy Kelchevskii men Qazaqstan Respublikasynyŋ EQYŪ janyndaǧy tūraqty ökılı Q.Äbdırahmanov arasynda äŋgıme bolyp, onyŋ barysynda Kelchevskii EQYŪ ıstı qarau üşın qazaqstandyq zaŋgerlık firmasyn jaldaǧanyn moiyndady. Būl turaly Wikileaks-te aidan anyq jazylǧan.
Sonymen qatar, Kelchevskii EQYŪ-ǧa müşe memleketterdıŋ osy «maŋyzdy» mäsele boiynşa «bırtūtas maidan» qūru turaly bastamalaryn qoldady. Ol Jovtistıŋ adam qūqyqtary jönındegı biurosynyŋ jūmysy üşın qaraşada Fransiiada syilyqqa ie bolatynyna senımdı boldy, sonymen qatar: «Mümkın būl bız oinai alatyn oiyn şyǧar? Bız Jovtis pen onyŋ ūiymyn äigılı ärı meilınşe tanymal etu arqyly kömektese alamyz» dep atap öttı.
Onymen bırge, 2009 jylǧy 28 qyrküiektegı Wikileaks mälımetterıne säikes, Qazaqstandaǧy Soros qorynyŋ direktory Anna Aleksandrova s.j. 22 qyrküiek künı AQŞ missiiasy basşysynyŋ orynbasaryna «Aşyq qoǧam» instituty (OSI) AQŞ-tyŋ tanymal zaŋgerı Skott Hortondy Jovtistıŋ zaŋ tobyna kömektesu üşın Qazaqstanǧa jıbergenı turaly habarlady. Aleksandrovanyŋ aituynşa, Horton būl ıske «keŋ mümkındık» alu üşın Jovtistıŋ qorǧau tobynan tys adamdarmen de kezdesuge tiıs bolǧan. AQŞ elşısı Qazaqstan Respublikasy Syrtqy ıster ministrınıŋ orynbasary Omarovqa Hortonnyŋ aldaǧy 11 qyrküiekte keletını turaly eskerttı jäne būl AQŞ ükımetı emes, «Aşyq qoǧam» institutynyŋ bastamasy ekenın basa aitty.
Sonymen, nege Jovtis däl qazır belsenıp kettı?
Qazaqstan Respublikasynyŋ Ükımetı KVİ men ekonomikalyq daǧdarysqa qarsy küres jūmystarymen ainalysyp jatqan kezde, auditoriia kez-kelgen aqparattyq oqiǧany mäjbürlı türde üide jatu künderınde tym ötkır qabyldaidy. Sonymen qatar, aldaǧy kezekten tys sailau turaly üdep kele jatqan sybystar E. Jovtistıŋ şeteldık serıktesterınıŋ de belsenuın tudyrady.
Esterıŋızge sala keteiık, AQŞ Qazaqstandaǧy kez-kelgen sailauǧa belsendı qatysuşy bolyp tabylady, būǧan kelesı faktıler dälel bola alady.
USAID ükımettık emes ūiymdar men būqaralyq aqparat qūraldaryna köptegen şaǧyn granttar ūsynady. Ärı granttardyŋ köp bölıgı sailauşylardyŋ qūqyqtary boiynşa aqparattyq nauqandarǧa bölınedı. Atap aitqanda, baiqau ūiymdastyrylyp, onyŋ barysynda sailauǧa qatysty äleumettık jarnama (PSAs) bar rolikter jariialanady.
USAID-tıŋ ıske asyru boiynşa ekı serıktesı – Ūlttyq Demokratiialyq İnstituty jäne Halyqaralyq Respublikalyq İnstitut bükıl Qazaqstan boiynşa tırkelgen barlyq saiasi partiialardy qamtyǧan 58-den astam trening ötkızdı. Memlekettık departamenttıŋ granty jergılıktı sosiologtar men saiasattanuşylar qauymdastyǧyna (ASIP) sailauşylar arasynda bükılhalyqtyq saualnama jürgızuge mümkındık berdı.
Sondai-aq, AQŞ-tyŋ granttyq kömegı Qazaqstannyŋ ükımettık emes jastar aqparattyq qyzmetı jüzege asyratyn joba – Jastar sailauşylar ligasyna körsetıldı; AQŞ-tyŋ basqa qorlary «Jastar sailauda» Ūlttyq pıkırsaiys turnirın qoldady.
Qazaqstandaǧy AQŞ Elşılıgınıŋ Demokratiia mäselelerı jönındegı komissiiasy ÜEŪ jobalaryna, sonyŋ ışınde ÜEŪ qauymdastyqtary men jergılıktı özın özı basqaru organdary lauazymdyq tūlǧalarynyŋ bılıktılıgın arttyruǧa, ÜEŪ men ükımet arasyndaǧy yntymaqtastyqty jaqsartuǧa, sondai-aq lauazymdyq tūlǧalarǧa bılım beruge baǧyttalǧan jobalarǧa qosymşa $ 220,000 böldı.
Sondyqtan Evgenii Jovtistıŋ ūmtylysy jalǧan patriottyq jäne tek käsıbi müddelerımen bürkelgen, oǧan salynǧan aqşany eŋbekpen öteuge degen ūmtylys.
Mahambet Erǧali,
Feisbuk paraqşasynan
