27 säuırde Donald Tramp: «Bız öte baiypty tergeu jürgızıp jatyrmyz. Bız Qytaiǧa narazymyz. Būl jaǧdaiǧa riza emespız, öitkenı ony bastapqyda toqtatuǧa bolatyn edı, tez toqtatqanda ol bükıl älemge taralmas edı ...» dep mälımdeme jasady.
AQŞ Qytaiǧa koronavirustyŋ keltırgen şyǧyny üşın 130 milliard euro töletken Germaniia siiaqty äreket ete me degen jurnalistıŋ sūraǧyna Tramp: «Bızde būǧan qaraǧanda äldeqaida jeŋıl joldary bar. Bız Germaniiaǧa qaraǧanda öte ülken, öte köp aqşa turaly äŋgıme qozǧaityn bolamyz» dep jauap berdı.
Germaniia ükımetı mūndai ultimatum qoimaǧanyn jäne ötemaqy turaly nūsqany Bild tılşılerı şyǧarǧanyn jazǧanymen, BAQ Tramptyŋ sözderın taldai bastady. Keibır nūsqalar boiynşa AQŞ-tyŋ Qytai aldyndaǧy qaryzyn joiu mümkındıgı talqylanuda. AQŞ-tyŋ keibır ştattarynda ūjymdyq sotqa beru prosesterı bastalyp ta kettı.
Memlekettık hatşy Maik Pompeo 29 säuırdegı baspasöz mälımdemesınde Qytai syrtqy ıster ministrlıgı men türlı qytai aqparat qūraldary koronavirus turaly jalǧan aqparat taratyp jatqanyn aityp, «būl virus Qytaidan bırınşı ret şyǧyp tūrǧan joq» degendı basa aitty.
Pentagon qūrǧaq sözben qorqytyp qana qoimai, «keme qatynasy erkındıgın qamtamasyz etu» degen syltaumen Oŋtüstık Qytai teŋızıne äskeri kemelerdı jıberdı. 28 säuırde USS Barry zymyran ūşaǧy Parasel araldaryna jaqyndady (qytaişa Sişa siundao). Kelesı künı USS Bunker Hill zymyran kreiserı Spratli araldaryna (Nanşa) bet aldy. Qytai eskertu jasaumen şektelıp, AQŞ äskeri küşterın aimaqty tastap ketudı sūrady.
«Qytai virusy» turaly aŋyzdy taratqan AQŞ Pekindı özınıŋ erejelerı boiynşa oinauǧa mäjbürleuge ümıttenedı.
AQŞ prezidentınıŋ ūlttyq qauıpsızdık mäselelerı jönındegı keŋesşısı, general Gerbert Makmasterdıŋ 2017-2018 jj. mälımdemelerı simptomatikalyq bolyp tabylady. «The Atlantic» gazetınıŋ mamyr aiyndaǧy sanynda ol Qytaiǧa qatysty kölemdı saiasi maqala jariialady. MakMaster: «Qytaiǧa qauıp töndı, öitkenı onyŋ basşylary demokratiialyq basqaruǧa jäne erkın naryqtyq ekonomikaǧa balama retınde jabyq, avtoritarlyq modeldı alǧa tartady. Qytai Kommunistık partiiasy adamnyŋ erkındıgın şekteitın jäne avtoritarlyq baqylaudy keŋeitetın ışkı jüienı nyǧaityp qana qoimaidy, sonymen bırge ony eksporttamaqşy. Olar älemdı qol astynda ūstau üşın jaŋa erejeler men jaŋa halyqaralyq tärtıptı äzırleidı jäne basqarady ... Äskeri-ekonomikalyq strategiialardyŋ integrasiialanǧan sipaty Qytai tarapynan Amerika Qūrama Ştattary men basqa da erkın jäne aşyq qoǧamdar üşın ol asa qauıptı. Qytai kommunistık partiiasynyŋ maqsattary amerikandyq mūrattar men amerikalyq müddelerine qarsy baǧyttalǧan" dep jazǧan bolatyn.
Qytaidyŋ üş strategiialyq jospary (Qytaida jasalǧan 2025, Beldeu jäne Jol jäne Azamattyq-äskeri bırıgu), bır-bırımen tyǧyz bailanysty dep jazady MakMaster.
Bırınşı jospar Qytaidyŋ ǧylym men tehnikada tolyq täuelsızdıkke qol jetkızuge baǧyttalǧan; ekınşısı - Ündı-Tynyq mūhity aimaǧynyŋ infraqūrylymynyŋ investisiialarymen bailanysty; Üşınşı jospar jahandyq barlau jelısın qūruǧa jäne kiberşabuyldar jasauǧa baǧyttalǧan.
«Qytaidyŋ agressivtı saiasatynyŋ qaterın tömendetudıŋ kez-kelgen strategiiasy AQŞ pen basqa da syrtqy küşterdıŋ Qytaidyŋ ışkı evoliusiiasyna qanşalyqty äser etetının naqty baǧalauǧa negızdeluı kerek ... Bızde äskeri küş pen sauda saiasatynan basqa da maŋyzdy qūraldar bar». degen edı.
Mūndai qūraldar üşın prezident Tramptyŋ būrynǧy ūlttyq qauıpsızdık jönındegı keŋesşısı liberaldy ideialardy, aşyq qoǧamdaǧy toleranttylyqty jäne eldı tastap ketken qytai dissidentterın qamtidy.
Sonymen qatar, MakMaster Qytaidaǧy adam qūqyǧyn būzumen ainalysatyn kez-kelgen qytailyq kompaniialarǧa qatysty qataŋ şaralar qoldanuǧa, Qytaidyŋ arnaiy qyzmetterı men yqpal etu agentterınen qorǧanuǧa, barlyq qytai dissidentterın tartuǧa jäne elden köbırek jastardyŋ ketuıne yqpal etuge, osy jastardy liberalizm ruhynda tärbieleuge şaqyrady.
Geosaiasat turaly bırqatar kıtaptardyŋ tanymal avtory jäne federaldy prokuror Frensis Sempa MakMasterdıŋ ūsynysyn 1947 jylǧy Djordj Kennannyŋ «ūzaq telegrammasymen» salystyrdy, onda būl diplomat Keŋes Odaǧynyŋ keŋeiuın qamtyǧan «ülken strategiiany» ūsyndy. Sonymen bırge Sempa MakMasterdıŋ ūsynystaryn «jūmsaq» dep ataidy jäne «Euraziia qūrlyǧyndaǧy negızgı küş ortalyqtaryna qarsylasu küşterın baqylaudy ornatuǧa jol bermeu» maqsatymen «Ündı-Tynyq mūhity aimaǧyndaǧy Qytai tarihy men geografiiasyn tüsınuge negızdelgen qataŋ jäne qyraǧy ūstau saiasatymen» qarsy boludy ūsynady.
AQŞ-tyŋ qazırgı äkımşılıgı şyǧys jarty şardaǧy dästürlı serıktesterın - Oŋtüstık Koreia, Ündıstan, Taivan, sondai-aq ASEAN elderın tarta otyryp, Qytaiǧa qarsy strategiiany jüzege asyruǧa köp köŋıl böledı dep kütılude. Vaşington būrynǧy Keŋes Odaǧy elderıne nazar audarudy jalǧastyrady. Al, Europada Amerika Qūrama Ştattary Qytaidyŋ ekonomikalyq yqpalynyŋ keŋeiuıne qarsy odaqtastardyŋ qoldauyna ie boluǧa tyrysady.
Oŋǧar Qabden,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Basqalarmen bölıse
otyryŋyz
