Menıŋ öz äkemnıŋ dünieden ötkenıne de on jylǧa juyqtady. Keide auylǧa barǧanda äkemdı saǧynyp, suretterın qaraimyn, qara diplomatyn aqtaramyn. Būrynda «diplomat» atalatyn qol sömke ūstau sän bolatyn. Sol diplomatyna jeke qūjattaryn, özıne ūnaǧan gazet qiyndylaryn jäne özınıŋ qoljazbalaryn ūqyptap, jinap jüretın. Auylda zeinetke şyqqanşa tarih pänınen sabaq bere jürıp te, odan keiın de auyldyŋ äraluan äleumettık-ekonomikalyq mäselelerın köterıp, respublikalyq gazetterge üzbei maqala jazyp tūrdy. Maqalalarynda elge eŋbegı sıŋgen azamattardy, el qorǧany bolǧan batyrlardy, soǧys ardagerlerın de jas ūrpaqqa ülgı-önege etıp jazǧan edı. Ūlt ädebietı, halyq tarihy ony ömır boiy qyzyqtyrdy. El auzyndaǧy eşkım estımegen şejıre-aŋyzdardy jinaqtap, gazet betıne jariialaityn da ädetı bar-dy. Qajet bolǧan jaǧdailarda äkım-qaralardyŋ aldyna baryp, özınıŋ emes, auyldyŋ mäselesın asqan ädeptılıkpen jetkıze alatyn sözge şeşendıgı de, qoǧamşyl batyldyǧy da bar edı. Sonyŋ nätijesınde, ondaǧan jyl boiy jyrtyǧy jamalmaǧan auylǧa kıretın küre jol jöndelıp, auyl, köşe ataulary özgertılıp, jaŋa uaqyt talabyna sai kelbet ielendı. Eŋbegı eleusız qalǧan joq, äkem Mämi Äbdıqūlūly Şu audanynyŋ qūrmettı azamaty atandy, QJO müşesı de bolatyn. Sol aiauly äkemnıŋ qol sömkesınde saqtalyp qalǧan 300-ge tarta jariialanymdaryn saǧyna aqtaryp, qaitara oqyp otyrǧanymda, sarǧaiyp, jūlymdanǧan qoljazbaǧa közım tüstı. O basta äjepteuır qomaqty kündelık bolǧanyn merzımderınen aŋǧaruǧa bolady. Oqi jöneldım. Orysşa jazylǧan Ūly Otan soǧysy maidangerınıŋ kündelıgı! Sezgenım..
Äkem būl kündelıktı tauyp alǧan da, jazyp-jariialap ülgermei ömırden ozǧan... Ne degen ökınıştı, odan berı de onşaqty jyl ötıptı. Auylda qalǧan ınım kördı me, körmedı me, şaruaqor oǧan ne kınä?.. Men de jūmysbastymyn, qaladan anda-sanda ǧana at ızın salamyn. Qoişy, jerden jetı qoian tapqandai boldym desem qatelesermın! Bırese quandym, bırese jyladym. Ärı kımge ne derımdı bılmeimın, bala-şaǧymda auyl balalarymen soǧys oiynyn oinaityn, äkem äkep beretın on san soǧys turaly kıtaptardy oqyǧanda, soǧys turaly kinolar körgende, atalarymnyŋ soǧys jaily äŋgımelerın tyŋdaǧanda, äjemnıŋ soǧysta habarsyz ketken tuys-bauyrlaryn joqtaǧanda eŋırep qosyla jylaityn menıŋ osy sättegı köŋıl-küiımdı eşkım tüsıne almas. Sonau «Ūly Otan soǧysy atalǧan» qan maidannan jetı jyl degende elge aman oralǧan qazaq sarbazy, maidanger atam, aiauly äkem ǧana emes, özım de közın körgen, tızesıne otyrǧyzyp, basymnan talai sipap, meiırlene qaraityn auyldyŋ ardaqty aqsaqaly atanǧan Jambyl oblysy, Şu audany, Aqsu auylynyŋ tülegı Satar Ysqaqovtyŋ 75 jyl saqtalǧan maidanger kündelıgı!.. Bügın menıŋ qolymda!.. Erıksız közımnen jas tögıldı. Kölemı osy küngı ülken jalpy däpterdei ūzynşa, bastapqy betterı men soŋǧy betterı joǧalǧan, sarǧaiyp, tozyǧy jetkenmen, qalǧan ortaŋǧy betterı äjepteuır kölemdı, bıraq jyrymdalǧan. Alaida, ziialy ofiserdıŋ kök siialy avtoqalammen qalypqa salǧandai äsem jazuy aiqyn oqylady. Şaruaqor ınımmen qoştasyp, Almatyǧa jedel jürıp kettım.
Üige jetken soŋ, kündelık iesı maidanger Satar Ysqaqov turaly mektep qabyrǧasynda jürgenımde 1974 jyldyŋ 11 jeltoqsanynda audandyq «Şu öŋırı» (№148, 4313) gazetınde jariialanǧan «Erlık eskırmeidı» degen maqalamdy tauyp aldym. Būl maqalanyŋ jazyluyna özımnıŋ atam sebepker bolǧan edı. Auylda maidangerler jiı bas qosatyn. Äsırese, şolaq köşede tūratyn Satar aǧa (men ol kısını aǧa deitınmın, jasy äkemnen ülken, atamnan azdap kışı bolatyn) menıŋ atama sälem berıp, jiı keletın. Dastarqan jaiylyp, şai kelgende, basqa körşı maidangerler de jinalyp qalady. Küreŋ şaimen, aq sudy qosa ışken maidangerler äŋgımesı qyza tüsedı. Bız oiyn balasy bolsaq ta, olardyŋ soǧys turaly äŋgımelerıne qūlaq sala jüremız. Faşisterdıŋ konslagerınde bolǧan (ol da erlık eken, keiın bıldık) Astarqūl Tuǧanbaev degen bır aǧaiyndas atamyz ataqty Mūstafa Şoqai kömegımen tūtqynnan azat etılgenderın, Şoqaidy konslagerge kelgende öz közımen körgenın ylǧi aityp otyratyn. Ol kezde Şoqai esımın estıgenmen, bız – bala, ne ūqtyq deisız? Bıraq, ol atamyz basqalardyŋ äŋgımesıne köp qosylmaityn, tıptı soǧys jaǧdailary turaly jaq aşpaityn. Tek aşy sudy jūtyp alsa, ünsız jylai beretın. Ony körıp, kinolardan nebır soǧys tragediiasyn körıp, qatty äserlenetın bız de jylap alatynbyz. Keiın qonaqtar tarqaǧan soŋ, atamnan Astarqūl ata nege jylaidy dep sūrasam, Astarqūl atanyŋ faşistermen qandy şaiqasta qapyda tūtqynǧa tüsıp qalyp, köp azap körgenın, alaida sol erlıgı men örlıgın eşkımge aita almai ıştei tūnşyǧyp jylaitynyn ūqtyryp edı. Keiın bılsek, Keŋes tūsynda soǧys tūtqyndary qandai qankeşulerdı bastan ötkızıp, şaiqassa da, aqtalyp, elge oralsa da, stalindık qatal tärtıptıŋ qūrbandary bolyp, būǧyp ömır keşken eken. Al, Satar aǧa men menıŋ atam soǧysta qyrşyn ketken qarulas dostaryn eske alǧanda ǧana qamyǧyp qalatyn. Men būl jailardy bılgen soŋ, ol kısıler kelesı bır jiynda taǧy jylasa, qosyla jylaityndy şyǧardym. Äsırese, köp azap şekken atany aiap jylaitynmyn. Būndaida äjem menı syltaumen syrtqa jūmsap jıberetın edı.
Menıŋ atam da, Satar aǧa da maidanger, auyldyŋ köp adamdarynan bılım-bılıgı, sauaty da artyq, ekeuı de kıtap oqyǧyş, ärı kolhozdyŋ betke ūstar belsendılerı, ekeuı de keŋsede qyzmet ısteidı. Kiım kiısterı de ūqsaidy, äskerde bolǧandyqtan ba, boilaryn tık ūstap, taza jüredı. Özge auyl adamdarynan özgeşe körınedı. Ekeuı de orysşa kiımnen görı, kitel men galife kiedı. Menıŋ atam basyna qyrym şliapa, jyl mezgılıne qarai aiaǧyna tufli ne hrom etık kietın. Al, boiy atamnan äldeqaida biık, sūŋǧaq denelı Sattar aǧa kitel, galifege qosa, basyna ylǧi äskeri furajkaǧa ūqsas bas kiımın kiıp jürgende, äskeri qolbasşyǧa ūqsaityn, äskerdegı daǧdysymen keide orysşa da söilep ketetın. Jūrt olardy «sypa adamdar» dep erekşe qūrmet tūtatyn. İä, olar menıŋ esımde osy beinelerınde qalyp qoidy.
Bırde menıŋ atam men Satar aǧa oŋaşa otyrysty. Sırä, jūmys babymen bolsa kerek. Bärıbır, olar qan keşken maidandaǧy ömırlerın eske almai qoimady. Men atamnyŋ erke nemeresı bolǧandyqtan, ädettegıdei tızesıne şyntaqtai otyryp, soǧys jaiyna qūlaq tıktım. Sonda atam äŋgımesın üzıp, maǧan: «Qaraǧym, men soǧysta ūzaq bolǧanym joq. Aiaǧymnan jaralanyp, tez qaittym. Al, myna Satar aǧaŋ qandy soǧysty köp kördı. Äŋgımesın aitsyn, sen jazyp al da, maqala jaz», – dedı. Älgı «Erlık eskırmeidı» degen maqalam osylaişa jeŋıstıŋ 30 jyldyǧyna arnalyp jazylǧan edı.
Endıgı sätte Satar aǧanyŋ kündelıgındegı derekterdı baiaǧy bala kezımde jazǧan maqalamdaǧy mälımettermen salystyryp oqi bastadym. Maqalada: «El basyna kün tuǧanda Satar aǧa tuǧan auylynan jastai maidanǧa attanyp, Oŋtüstık Don maidandarynda, sondai-aq, Stalingrad pen Belorus maidandaryna qatysyp, öz Otanyn qandy qol faşisterden azat etken bolatyn. Söitıp, Satar aǧa bükıl halyq aŋsap kütken jeŋıs künın Latviia respublikasynyŋ Şauliai qalasynda qarsy alǧan edı», – deppın. Būǧan qosa, Satar aǧanyŋ belsendı kommunist, auyldyq sovettıŋ deputaty, kolhozdyŋ partorgı, odan soŋ kadrlar bölımınıŋ meŋgeruşısı bolyp qyzmet atqarǧanyn da qaldyrmai jazǧan ekenmın. Sondai-aq, maidangerdıŋ keudesı tolǧan orden-medaldaryn da auyz toltyra aityppyn. İä, solai deiık.
Al, 75 jyldan berı sarǧaiyp jatyp, oida joqta tabylǧan äigılı Ūly Otan soǧysynyŋ saŋlaq sarbazy, talai qan keşulerden ötken maidanger Satar Ysqaqovtyŋ nebır sūrapyl künderdı bastan keşırse de, joǧalmai elge özımen bırge jetken, qandy soǧystyŋ syn saǧattarynda janyn pida etuge bar jas jauynger etjüregınıŋ ystyq taby saqtalǧan eskı kündelık ne deidı?!.
Kündelıktıŋ bastapqy, ortaŋǧy, soŋǧy bölıkterı jyrymdalyp, solardan qalǧandary ǧana saqtalǧany mälım. Kündelık zamanyna sai orysşa söileidı, oǧan renışıŋız bolmasyn.
Jauynger kündelıgınıŋ qolymyzǧa tigen jyrtyndysy 48, 74, 126, 143 better bolyp, jamalyp-jasqalǧan. Osyndai betterdıŋ boluy o basta kündelıktıŋ öte qomaqty bolǧanyn körsetedı. Joǧarydaǧy azat joldy oqi bastaǧannan-aq, maidan ışıne enıp ketkendei boldym. Jasymnan maidangerler äŋgımesıne qanyq, onyŋ üstıne «Iаrost» atty kinohittı qaitalap körıp alǧan men Satar aǧanyŋ sap-cary bop sarǧaiyp ketken, soǧystan oralǧan jarymjan jauyngerdei jarym-jartylai osy künge jetken, maidanger atalarymnyŋ meiırban isın tanauyma äkelıp, jüregımdı eljıretken kündelıgın kürsıne otyryp, oqi bastadym.
Kündelıkte 1944 jyly Litva derevnialaryn azat etken kezderındegı faşisterdıŋ tūrǧylyqty halyqty qorlap, azaptaǧan jantürşıgerlık äreketterın aşyna jazady. «Bır üige kırdık. Şal men qorlanǧan on jetı jasar qyz ǧana qalǧan. Olar bızdı tüsınbeidı. Jaqsy adamdar» deidı.
Kündelık iesı tabiǧatty da adam sezımıne qabystyra suretteuge şeber-aq. Bıraq, şyny solai. «Tört küz boiy soǧystamyz. Küzgı soǧys künderın suretteuge söz tappaimyn. Azapty künder. Keide ölgıŋ keledı, al ol jauyz ölım künde senıŋ töbeŋde jäne barlyq sūmdyqty köruge mäjbür etedı. Bıraq, nege osyndai sūmdyq künderde ötken jaqsy künder eske tüsedı. Qaityp kelmeitın...», – dep qamyqqanmen, armanşyl jas qazaq jıgıtınıŋ ruhy myǧym sekıldı. Kündelıktıŋ keibır betterıne orysşa äskeri lirikalyq öleŋder de jiı kezdesedı:
«Noch temna ne vidno v nebe luna,
Kak ustalyi soldat dremlet taiga,
Tolko vdali za rekoi, gde-to boes molodoi
Pesniu poet i zvuchit tiho ona...»
Ärine, jauynger Satar sol kezdegı naǧyz «sovet soldaty» edı ǧoi. Maidanda orysşa söilesken, orysşa ändetken. Sırä, būǧan ol kınälı me?.. Degenmen, jazbalarynyŋ kei tūstarynda mynadai joldar kezdesedı: «Köŋıl-küiım onşa emes. Auyldan hat joq». Rasynda, jetı jyldan keiın oralǧan sarbazdyŋ saǧynyşy tolastar ma?!
Kündelıktıŋ endı bır betınde, 1944 jyldyŋ mausymynda nemısterdıŋ Vitebsk qorǧanyn būzǧandaryn, Kaunasty alǧandaryn, şıldedegı Vilniustegı sūrapyl soǧystardy sipattaidy, 600 tūtqyndy qolǧa tüsırgenderın baiandaidy. Nemıs tylyna tereŋ kırgende, taǧy bır Sidorov degen qarulasy köz jūmady. Şatailo alty nemıstı jairatady. Osy bır sät turaly kündelık iesı mynadai joldar qaldyrypty: «Bır fris Şatailoǧa jalynyp: «Arbaiten Moskou» dep äielı men balalarynyŋ suretın körsettı. Ony da atty». Osy kezde öz basy közboiauşylyqpen äreket ıstep, orys soldaty formasyn kiıp alǧan «ekı fristı torǧaidai top» etkızgenın jazǧan.
Būdan ary qaraiǧy kündelık mazmūnyn berer bolsaq, polk ūrys salyp, batysqa qarai jylji beredı. Polk komandirlerı jiı auysady: Kovrigin-Kurkov. Prussiia şekarasyna jetkende beibıt tūrǧyndar azat etuşılerın quana qarsy alady. Sol kezde diviziia komandirı, gvardiia maiory: «Po faşistskomu logovu ogon!» – degen ūran tastaidy. Sol künı faşistık Germaniia şekarasyna jetkende erekşe quanǧandaryn, soǧys bıttı dep oilaǧandaryn jazady. Nemıs qalalaryn alǧanda, keŋes äskerlerı nemıs halqynyŋ jaily tūrmysta, bai tūratynyna közderı jetkenın, söitıp olardyŋ qaŋyraǧan zäulım sarailary men jailaryn talan-tarajǧa salyp, oljaǧa batqanyn da jasyrmai jazady. Bıraq, qazaq sarbazy Satar ata-babasynan boiyna sıŋgen qasietımen «bülıngennen büldırgı almaidy». Kerısınşe, Satar sekıldı sanaly, tektı jauyngerler nemısterdıŋ sondai sändı, baquatty tūrmystaryna qaramastan basqynşylyqqa barǧanyn aiyptaidy. Sonymen qosa, keŋes ofiserlerınıŋ qaisysy da ūltyna qaramastan, sol kezdegı nemıs tūrǧyndarynyŋ bai, mädeniettı ömırın, tıptı sändı kiım kiısterın körgende, öz ömırlerınen, keŋestık saiasattan tüŋılgenderın de baiqatady.
1944 jyldyŋ 1-10 jeltoqsanynda jazǧan bır jazbasynda S. Ysqaqov özınıŋ vzvod komandirı 1902 jyly tuǧan mordovalyq şal, Karelo-Fin kompaniiasynyŋ 1939 jylǧy qatysuşysy Matrenin ekendıgın körsetedı. Osy tūsta Stalin būiryǧyn oqyp-üirenıp jatqandaryn da keltıredı. Bız būlardy tarihi derek bolǧandyqtan qaperge aldyq. Osy 1944 jyldyŋ 30 jeltoqsanynda nemısterdıŋ qorǧanysyn būzyp, olardy Şyǧys Prussiiadan quu maqsaty közdeledı. «1944 jyldyŋ 31 jeltoqsany jäne 1945 jyldyŋ 1 qaŋtary» dep belgılegen jazbasynda «1945-şı Jaŋa jyl keldı. Bızdıŋ sosialistık Otannyŋ jaudy jeŋetın jyly. Soldattar men ofiserler köz ılmedı, bärı äldeqandai özgerıstı küttı. Daŋqty 1944 jyldyŋ soŋǧy minutynda türlı-tüstı raketalarmen saliut atyp, maidan Jaŋa 1945 jyldy qarsy aldy. Jau alysta emes edı. Ekı saǧattan keiın frister de Jaŋa jyldy qarsy aldy. Saǧat tüngı törtte ölı tynyştyq ornady. Jaŋa jyldy qarsy alu aiaqtaldy. 2-qaŋtar künı nemıster intensivtı türde alysqa atatyn qarumen oq atty» dep jazypty. Maidan dalasy köz aldyŋa keledı. Kündelık ışı toly qan maidan, ışınde jürgendeimın, köz almai oqyp otyrmyn.
1945 jyldyŋ 3-4 qaŋtarynda nemıster küşeie tüsedı, būlar ornalasqan audanǧa şabuyl jasaidy. Osy kezde maşinadaǧy polktyŋ traktor slesary (dänekerleuşısı) jan tapsyrady. Satar sarbaz: «Öte jaqsy maman, joldas edı. Özı qartaŋ edı. Otbasy qaldy» dep ökınış bıldıredı. Osyndai jaǧdailar kezınde jauynger jas Satar auyldan hat alady, uaqyt bolmaǧandyqtan, jauap jaza almaidy. Öitkenı, kezektı operasiiaǧa daiyndalyp jatady. Aimaqqa baǧdar jasau üşın, qarsylastyŋ qorǧanysyn baqylau üşın būlardyŋ polkyna ekı ūşqyş keledı. Blindajda solarmen äŋgımelesedı. Osylaişa solarmen aimaqty baǧdarlap, şarttasyp almasa, jau dep özderın bombalap qoiuy da mümkın eken. Öitkenı, äueden aimaqty anyqtau qiyn eken.
1945 jyldyŋ säuırınen ärı üzbei jazyp otyrady. «1945 jyl 9 säuır» dep bastalady. Būdan joǧaryda bır azat jol bar, osy azat jol kündelıktıŋ basy būl better emes ekenın tolyq däleldeidı. Al, älgı azat jolda: «Gorod Kenigsberg ne prestupnoi krepost – gorit vo vsiu. Etot dym, nastoiaşii vid Kenigsberga vspominaet mne, Stalingradskie dni, kogda frisy byli v Stalingrade» dep jazylǧan. Men üzındını ädeiı, audarmai berıp otyrmyn. Satar sarbazdyŋ jazuy qandai äsem ekenı, söilem qūrudaǧy sauattylyǧy, orys tılıne jüirıktıgı bylai tūrsyn, soǧys keipın janymen sezıngen suretkerlıgın aitsaŋyzşy?!. Demek, derekter S. Ysqaqovtyŋ Stalingrad maidanynda bolǧanyn däiekteidı.
Bır qyzyǧy, kündelık jazylǧan jalpy däpterdıŋ baspa qoiǧan bet sandary bar eken. Joǧalǧan betterdı soǧan qarap ajyratuǧa bolady.
1945 jyldyŋ 16 qaŋtarynda polkty oŋ flangıge laqtyrǧanyn, leitenant Şişkomen bırge Şyǧys Prussiiada täulık boiy faşisterge qarsylasyp ūrys jürgızıp jatqandaryn, podpolkovnik Kimnıŋ jaiau äsker polkın qoldap kele jatqandaryn baiandaidy. «Kim şynynda naǧyz batyr, būndai komandirdı körgenım joq» dep taŋyrqaidy. «Tünı boiy frister basyp alǧan 1-şı tranşeiada otyrdyq. Öte suyq. Eşteŋe ıstei almaisyŋ. Būiryq solai» dep jazady. Prussiiada nemıs tranşeiasy qasynda jedel punktte (OP) otyrady. Sūmdyq boran. Qarsylastary alystai bastaidy. Polk qar üstıne tünep şyǧady. «Qar astynda jatqanda jel soqpaidy, jyly» degenın qaitersıŋ.
Kündelık iesınıŋ baiandauynşa, kelesı künı oŋ flangıden nemıster qarsy şabuylǧa şyǧady. Būlardyŋ bölımşesı oq jaudyryp, jau şabuylyn toitarady. Jaiau äsker seldırep qalady. Şabuyl jalǧasa beredı. Endı batysqa bet alady. «Nemısterdıŋ, bızdıkılerdıŋ ölıkterı jatyr. Sūmdyq kartina!» dep jüregı ezıle jazady. Osy sätter turaly bylai deidı: «Men qaşan tamaq ışıp, ūiyqtaǧanymdy ūmyttym. Zeŋbırekte otyrmyn, kereŋ siiaqtymyn. Volodkanyŋ dausyn äzer estıdım. Ol «Iа umru, ia umru..» degen ändı aityp jatyr...». Osylai Prussiiada ūrys salumen kele jatqan äsker qalanyŋ bır syqaǧan bailyqqa toly ülken saraiynyŋ jertölesıne qaşyp tyǧylǧan avtomatşy fristerdı on snariad jıberıp, talqandaidy. Polk soǧys äreketterın jürgızıp, künı-tünı jürıp kele jatady. Jol jiegınde qiraǧan tehnika, ölıkter. Kenigsbergke bettep bara jatady. İnstenburg qalasyn da jaudan azat etedı. «Qalada eşkım joq. Bır şal ǧana qalǧan eken...» deidı. Osy künı jau artilleriiasy oq jaudyryp, snariad bes şarşydai jerden jarylyp, Satar jaralanady. Köptegen qarulastary mert bolady. Söitıp, Darkemen degen bırde-bır tūrǧyn qalmaǧan qalaǧa jetedı. Bır iesız üige kırıp, jylynady. Būdan ärı oŋtüstıkke bet alady. Keşke qarai qaşyp bara jatqan prussaktardy qolǧa tüsıredı. Kündelık iesı prussaktardyŋ öte jaqsy kiınetındıgıne nazar salady.
Sarbaz kündelıgınıŋ baiandauynşa, polk äskerlerı Kenigsbergtıŋ oŋtüstık-batysyna qarai jyljyp keledı. «Jaudy tyqsyrǧan jauyngerler köŋıl-küiı jaqsy. Jau qarsylyǧy joq. Aua-raiy ylǧaldy». Bır qyzyǧy, aşyqqan äskerler jolda kezdesken siyrlardyŋ bauyryn alyp jep, etterın şūŋqyrǧa tastap ketedı eken. Öitkenı, olardyŋ ettı pısırıp jeuge mūrsaty joq ekenı tüsınıktı ǧoi. Satar jauynger kündelıgınıŋ osy bır tūsynda Grişa Oksylenko degen qaşannan bırge jürgen dosynyŋ traktor şynjyrtabanyna börene qoimaq bolǧanda, taǧy bır sausaǧynan airylǧanyn küiınışpen jazady.
Baianşynyŋ aituynşa, aqpan aiynda aviasiia jaqsy äreket etedı. Ekı kün qatty soǧys bolady. Nemıster de öltıre ot şaşady. Jaiau äsker, artilleriia jäne minomet küşımen jaudy alady. Bıraq, jaiau äsker qatty qyrylady. Osyndai bır jaudy yqtyryp, säl tynystaǧan bır sätterdı eske alyp: «Orman ışındemız. Şalaş, peş jyly siiaqty. Bastan snariad jauǧanda şalaş qauıptı» dep jazady.
1945 jyldyŋ 13 qaŋtaryndaǧy jazbasynda jaŋa komandirı podpolkovnik Spesipsevty tanystyrady. Sondai bır säl damyldaǧan kezde, ekı jüz gramm «därı» ülesıp alatyndaryn da jasyrmaidy. Auylǧa hat ta jazady. Kündelıktıŋ osy bır tūsynda: «Qorǧanysqa köştık. Volodia Kurochkin ekeumız jaqsy blindaj jasadyq. Barlau küşeiedı. Būl köp närseden habar beredı. Qys suyq emes, qar jūqa. Aua raiy keremet. Osyndai jaǧdaida, bärın ūmytyp, ömır sürgıŋ keledı, ömır sürgıŋ keledı. Är soldat ainalasynda köleŋkedei jürgen ölımdı ūmytady. Mümkın, ömır solai şyǧar. Är adam osylai bolaşaǧyn oilaidy jäne öz basynda qiialdaidy. Men oilaimyn, ärbır adam ainalasynda jürgen ölımge senbeidı. Är soldat soǧysqa bara jatyp, tek ömırdı armandaidy» dep jazady-ai, qairan jas. Dosynyŋ ölımın, armanyn aitady. «Ol menıŋ aldymda jatyr. Jau minasy jüregıne tigen, basyn jaryp ketken, miy bas süiegınen şyǧyp jatyr... Ol endı armandai almaidy. Ol jas ömırın berdı. Ol tabiǧat bergen mahabbatyn berdı, mäŋgıge süiıktı äielımen qoştasty. Äielı de onyŋ oraluyn armandaidy ǧoi!..», – dep äldebır dosyn zar şege joqtaidy.
Maidanger S. Ysqaqovtyŋ öz auzynan jazyp alǧan menıŋ bala kezdegı maqalamdaǧy mälımetter onyŋ öz qolymen jazǧan derekterımen säikesıp jatyr: «1945-jyldyŋ 14-qaŋtarynda armiia generaly Cherniahovskiidıŋ qolbasşylyǧymen üşınşı Belarus maidanyna ötu turaly būiryq alyndy» dep jazady. Sol küngı soǧys jaǧdaiyn orys tılınde anyq ta qanyq jazady. Derekter naqty kündelık betınen alynyp otyrǧandyqtan, üzındıler bergende sandar men tynys belgılerın, söilem qūrylysyn, söz ekpının özgertpeuge tyrystyq: «Saǧat 7-de artdaiyndyq bastaldy, myŋdaǧan snariadtar men minalar ysqyryp, ökırıp frister basyna jauyp jatty. Jer jarylyp, aspan qaqyrady. Äuede bızdıŋ şturmovikterdıŋ bırınşı toby paida boldy, olar da özderınıŋ ajal qūştyratyn ottaryn qarǧys atqyr fristerdıŋ basyna jaudyryp barady. Oŋbaǧan nemıster özınıŋ soŋǧy ottaryn bızdıŋ jaqqa baǧyttauda. Bes minuttan keiın bızdıŋ jaiau äsker köterıluı kerek. Nemısterdıŋ aldyŋǧy qorǧanysyna şabuyl jasaityn bolamyz». Mıne, Satar sarbazdyŋ osy jazu mänerınen-aq, onyŋ tektı adamnyŋ ūrpaǧy ǧana emes, sana-sezımı, oi-örısı öte joǧary azamat bolǧandyǧy tanylady.
Säuırde Prussiiany azat etkenderın, faşisterdı tūtqyndaǧandaryn baiandaidy. Al, mamyr aiynda polk äskerlerı Latviiaǧa jol tartady. Jeŋıs künın kışkentai stansiiada qarsy alady. Sol jyldyŋ 10 mausymynda būl polk eşalonǧa otyryp, belgısız bır jaqqa bet alady. Jauyngerler özdıgınşe japon soǧysyna bara jatqandaryn boljaidy. Jol boiy Grişa, Volodia atty dostarymen äzıl-äŋgıme aitysyp, jol qysqartyp kele jatady. Äskeri eşalon Smolensk, Saratov qalalaryn t.b. eldı mekenderdı basyp ötıp qazaq dalasyna jetkendegı keudesı saǧynyşqa tolǧan saŋlaq Satardyŋ qandai köŋıl-küide bolǧanyn men sızderge aityp jetkıze almaspyn. Äsırese, 1945 jyldyŋ 11-mausymy künı Şu stansiiasynan poiyz jüitkıp ötıp bara jatqanda terezesınen telmırıp, jeŋısten soŋ da tuǧan jerınıŋ topyraǧyn süie almai, öz üiıne bas sūǧyp kıre almai oralar-oralmasy belgısız alys saparǧa attanyp bara jatqan jauynger Satardyŋ kündelıgınde köz jasymen jazylǧan joldardy menıŋ de oquǧa dätım şydamady.
Söitıp, eşalon şıldede Monǧoliia jerıne jetedı. Susyz dalamen jüredı, bırde ystyq, bırde suyq, aua raiy ainymaly eken.
Kündelık baianynşa, 1945 jyldyŋ 9 tamyzynda Japoniiada bolady. Taŋǧy uaqytta Manchjuria şekarasyna ötedı. «Eşkımdı kestestıre almaisyŋ. Adam ǧana emes, japondy da, tıptı töbeşık, qyrattan basqa eşteŋe joq. Ülken Hingan qyraty alys emes. Tamyz tügel jer kezu boldy, azapty joldar. Stalin soldaty üşın eş qiyndyq bolmauǧa tiıs» dep «sovet soldaty» özın jıgerlendırıp qoiady.
Kündelıktıŋ bır tūsynda: «17 tamyz 1945 jyl. Hingan tauynda tūrmyn. Barlaudamyz. Onşa tereŋ emes özen aǧyp jatyr. Men Zadorinmen derevniaǧa bardym. Ekeumız qaŋǧyryp jürgen samuraidy ūstap aldyq, öltırmedık. Bız ony kiındırdık, tamaq berdık...» dep jazypty. Osy jyly tamyzda Manchjurianyŋ Vanemiao qalasyna kelgen äskerler lager qūrady. Osy tūsta jat elde körgenderın baiandap: «Baratyn jer joq. Grişa, Volodia üşeumız suretke tüstık. Būl qalada men qytai qiiaryn kördım. Ūzyndyǧy bır metr, enı jeŋnen säl qysqa» dep jazady. Jäne 3 qyrküiektegı jazbasynda: «Sovet halqynyŋ japondy jeŋgen künı! Jylyna ekı tarihi jeŋıs!» dep quanyşyn bıldıredı. Osy jyly özınıŋ auyldan elu segız hat alǧan quanyşyn da türtıp qoiady.
Atalmyş jyldyŋ qazan aiynda Şyǧysqa qarai 180 şaqyrym jyljyp, taǧy lager qūrady. Bıraq, qatarlaryndaǧy qart jauyngerlerdı üilerıne qaitarady. Al, öte ūqypty, jauapkerşılıgı men patriottyǧy erekşe S. Ysqaqovqa äskeri qyzmet boiynşa kursanttarǧa sabaq jürgızu mındetı jükteledı.
Sonymen, sarbaz S.Ysqaqov öz bölımşesı qūramynda 1946 jyly 15 qaŋtarda Koreianyŋ Heidzio qalasyna keledı. Būnda da kursanttar mektebıne sabaq beredı. Sondaǧy sıbırlık Viktor Piantoev, Vladimir Andreevskii, Viktor Paseka degen süiıktı şäkırtterın yqylaspen ataidy. Önegelı saiasi jetekşılıgı üşın vzvod komandirı, gvardiia leitenanty Kovikovtyŋ, gvardiia kapitany Kurkovtyŋ alǧys hattaryn alady.
Al, 21 qaŋtar küngı jazbasynda «sovet soldaty» bylai deptı: «Traurnyi den dlia nas. Den smerti V.İ. Lenina. Byl miting». Būl künı Satar şäkırtterımen bırge teatrǧa da barmai, auyldan zaryǧa hat kütıp, köŋılsızdeu küi keşedı. Alty jylǧa sozylǧan äskeri jaǧdai, äskeri tärtıp, bıryŋǧai sūrqai ömır kımde de bolsa sarǧaitpai ma?! Bylai qaraǧanda, Şyǧysta siyr qūimyşaqtanyp bıtpei qoiǧan sol sūm soǧystyŋ aiaǧynda da talai keleŋsız jailar bolǧanǧa ūqsaidy: «17-nauryz künı Sovet Odaǧynyŋ batyry, kapitan Kurkov oida-joqta özın-özı atyp mert boldy». Küiınış bıldıredı.
1946 jyldyŋ 23 aqpanyndaǧy jazbasynyŋ orysşa nūsqasyn keltıreiık: «Parad prinial chlen voennogo soveta 25 armii General-maior... Vruchil tam je orden I Kutuzova i 2/3 brigady orden Suvorova. Radostnyi den. Teper u naşei gvardeiskii znamia prikreplen 3 ordena». Osy tūstaǧy «2/3» degendegı «2» nemese «ch» ärıpı ekenı belgısızdeu ekenın, boljammen jazǧanymdy aşyq aituǧa tiıspın. Degenmen, Satar maidangerdıŋ gvardiia bölımşesı ordender ielengenı anyq deuge negız bar.
Nauryz aiynda da sol Heidzioda bolady. Qalany baqylaidy. Är jerde kısı öltıru baiqalady. Soǧystyŋ soŋǧy ünı öşer emes. Sabaq beretın äskeri mektebı halyq garnizonyna ötedı. Qalada komendanttyq baqylau jürgızu S. Ysqaqovqa tapsyrylady. Mıne, künder osylai syrǧi bergenge ūqsaidy. Kündelıktıŋ aiaǧy saqtalmaǧan. Sondyqtan, jaujürek jauynger Satardyŋ soǧystan naqty qai künı elge qaitarylǧany mälım emes. Alaida, osy 1946 jyly elge oraldy dep jobalauǧa äbden bolady. Soǧystyŋ sūmdyǧyna onyŋ kündelıgı arqyly köz jetkıze otyryp, Satar sarbazdyŋ osyndai ot maidannan elge aman oralǧanyna taŋqalasyŋ, täube etesıŋ.
Men bala şaǧymda ardaqty el aǧasy bolǧan, jaujürek maidanger Satar Ysqaqovtyŋ közın körıp, az-kem tıldesıp qalǧanyma özımdı baqytty sanaimyn. Bıraq, men 1976 jyly mekteptı bıtırıp, Almatyǧa oquǧa attanǧannan keiın soǧys ardagerı Satar Ysqaqovty körmedım desem bolady. Ol jiı ızdep keletın atam da sol jyly dünie saldy. Auylǧa bır kelgenımde, äjemnen atamnyŋ syrdeske joldasy, ärı ınısı Satar aǧa jaiyn sūrap edım: «E-e, Satar aǧaŋdai narkesken jıgıtterdıŋ baǧasyn bıletın adamdar būl zamanda azaidy ǧoi. Zeinetke şyǧyp, auruhana küzetşısı bolyp ıstep jür. Otbasy qamy ǧoi. Anda-sanda: «Jeŋeşe, qalaisyz?» – dep töbe körsetıp qoiady. Özı dımkästau ma, qalai?..», – dedı. Būdan ärı qozǧamadym. Ūzaq jyldardan keiın abzal azamattyŋ özı de, aiauly jary Mariiagül apaidyŋ da dünieden ötkenın estıdım. Artynda qalǧan ūly Rahat, qyzdary Raia men Läzzat audan ortalyǧy Şuǧa qonys audarypty. Jaqynda maidangerdıŋ ūly Rahatty ızdep tauyp, telefon arqyly habarlastym. Şükır, aibyndy sarbazdyŋ nemere-şöberelerı bar eken. Sūraǧyma orai, Rahat ardaqty äkesı Satar Ysqaqovtyŋ 1988 jyly 69 jasynda dünieden ötkenın aitty. Bıraq, men sodan bergı uaqytta Jambyl oblysy Şu audanynyŋ Aqsu auylynda ömır sürıp, qyzmet etken maidanger Satar Ysqaqovtyŋ esımı eşbır eskerusız-eleusız qalǧanyn sezındım.
Al, Satar Ysqaqovtyŋ ūrpaqtary ǧana emes, qalyŋ Şu elı sonau Ūly Otan soǧysynyŋ qan maidanynda ot pen su keşıp, qandyauyz basqynşylarmen betpe-bet şaiqasta aibaryn asyra bılgen, batystaǧy faşist pen şyǧystaǧy samuraidy jeŋu jolynda jer tösenıp, mūz jastansa da qazaq degen batyr babalarynyŋ namysyn bermei, elge jetkende de eleulı eŋbegımen el aǧasy bola bılgen, bekzat mınezdı, bılımdar azamat, qabyrǧasy qaiyspas qaisar maidanger Satar Ysqaqovtyŋ asyl beinesın aldaǧy Ūly Jeŋıstıŋ 75 jyldyǧynda ǧana emes, qaşanda ūmytpai, ūrpaqqa ülgı eter degen senımdemız. Sebebı, beibıt ömırde de eleulı eŋbek etken, qan maidanda da qajyr tanytyp, sandaǧan medaldar men ekı bırdei Daŋq ordendın ielengen S. Ysqaqovtyŋ ruhy bügıngı taŋda qandai qūrmetke de laiyqty bolsa kerek.
Jalpy, bız osy maqalamyzda daŋqty ardager S. Ysqaqovtyŋ Ūly Otan soǧysyndaǧy Jeŋıstıŋ 75 jyldyǧy qarsaŋynda tabylǧan, osynşama uaqyt boiy maidangerdıŋ özı tuǧan auylynda jatsa da, köptıŋ közıne ılınbegen qūndy da qūpiia, jürek qany, köz jasy tamǧan kündelık-mūrasynyŋ jalpy mazmūnyn, memlekettık soǧys mūraǧattaryna qajettı maidan şyndyǧy jaily derekterın jäne kündelık iesınıŋ jan sezımı men mändı oilaryn barynşa tolyq beruge tyrystyq. Söz soŋynda aitarymyz, maitalman maidanger Satar Ysqaqovtyŋ 75 jyl saqtalǧan qolymyzdaǧy sap-sary sarbazdai sarǧaiǧan kündelıgın memlekettık mūraǧatqa tabystaudy jön köremız.
Äkem būl kündelıktı tauyp alǧan da, jazyp-jariialap ülgermei ömırden ozǧan... Ne degen ökınıştı, odan berı de onşaqty jyl ötıptı. Auylda qalǧan ınım kördı me, körmedı me, şaruaqor oǧan ne kınä?.. Men de jūmysbastymyn, qaladan anda-sanda ǧana at ızın salamyn. Qoişy, jerden jetı qoian tapqandai boldym desem qatelesermın! Bırese quandym, bırese jyladym. Ärı kımge ne derımdı bılmeimın, bala-şaǧymda auyl balalarymen soǧys oiynyn oinaityn, äkem äkep beretın on san soǧys turaly kıtaptardy oqyǧanda, soǧys turaly kinolar körgende, atalarymnyŋ soǧys jaily äŋgımelerın tyŋdaǧanda, äjemnıŋ soǧysta habarsyz ketken tuys-bauyrlaryn joqtaǧanda eŋırep qosyla jylaityn menıŋ osy sättegı köŋıl-küiımdı eşkım tüsıne almas. Sonau «Ūly Otan soǧysy atalǧan» qan maidannan jetı jyl degende elge aman oralǧan qazaq sarbazy, maidanger atam, aiauly äkem ǧana emes, özım de közın körgen, tızesıne otyrǧyzyp, basymnan talai sipap, meiırlene qaraityn auyldyŋ ardaqty aqsaqaly atanǧan Jambyl oblysy, Şu audany, Aqsu auylynyŋ tülegı Satar Ysqaqovtyŋ 75 jyl saqtalǧan maidanger kündelıgı!.. Bügın menıŋ qolymda!.. Erıksız közımnen jas tögıldı. Kölemı osy küngı ülken jalpy däpterdei ūzynşa, bastapqy betterı men soŋǧy betterı joǧalǧan, sarǧaiyp, tozyǧy jetkenmen, qalǧan ortaŋǧy betterı äjepteuır kölemdı, bıraq jyrymdalǧan. Alaida, ziialy ofiserdıŋ kök siialy avtoqalammen qalypqa salǧandai äsem jazuy aiqyn oqylady. Şaruaqor ınımmen qoştasyp, Almatyǧa jedel jürıp kettım.
Üige jetken soŋ, kündelık iesı maidanger Satar Ysqaqov turaly mektep qabyrǧasynda jürgenımde 1974 jyldyŋ 11 jeltoqsanynda audandyq «Şu öŋırı» (№148, 4313) gazetınde jariialanǧan «Erlık eskırmeidı» degen maqalamdy tauyp aldym. Būl maqalanyŋ jazyluyna özımnıŋ atam sebepker bolǧan edı. Auylda maidangerler jiı bas qosatyn. Äsırese, şolaq köşede tūratyn Satar aǧa (men ol kısını aǧa deitınmın, jasy äkemnen ülken, atamnan azdap kışı bolatyn) menıŋ atama sälem berıp, jiı keletın. Dastarqan jaiylyp, şai kelgende, basqa körşı maidangerler de jinalyp qalady. Küreŋ şaimen, aq sudy qosa ışken maidangerler äŋgımesı qyza tüsedı. Bız oiyn balasy bolsaq ta, olardyŋ soǧys turaly äŋgımelerıne qūlaq sala jüremız. Faşisterdıŋ konslagerınde bolǧan (ol da erlık eken, keiın bıldık) Astarqūl Tuǧanbaev degen bır aǧaiyndas atamyz ataqty Mūstafa Şoqai kömegımen tūtqynnan azat etılgenderın, Şoqaidy konslagerge kelgende öz közımen körgenın ylǧi aityp otyratyn. Ol kezde Şoqai esımın estıgenmen, bız – bala, ne ūqtyq deisız? Bıraq, ol atamyz basqalardyŋ äŋgımesıne köp qosylmaityn, tıptı soǧys jaǧdailary turaly jaq aşpaityn. Tek aşy sudy jūtyp alsa, ünsız jylai beretın. Ony körıp, kinolardan nebır soǧys tragediiasyn körıp, qatty äserlenetın bız de jylap alatynbyz. Keiın qonaqtar tarqaǧan soŋ, atamnan Astarqūl ata nege jylaidy dep sūrasam, Astarqūl atanyŋ faşistermen qandy şaiqasta qapyda tūtqynǧa tüsıp qalyp, köp azap körgenın, alaida sol erlıgı men örlıgın eşkımge aita almai ıştei tūnşyǧyp jylaitynyn ūqtyryp edı. Keiın bılsek, Keŋes tūsynda soǧys tūtqyndary qandai qankeşulerdı bastan ötkızıp, şaiqassa da, aqtalyp, elge oralsa da, stalindık qatal tärtıptıŋ qūrbandary bolyp, būǧyp ömır keşken eken. Al, Satar aǧa men menıŋ atam soǧysta qyrşyn ketken qarulas dostaryn eske alǧanda ǧana qamyǧyp qalatyn. Men būl jailardy bılgen soŋ, ol kısıler kelesı bır jiynda taǧy jylasa, qosyla jylaityndy şyǧardym. Äsırese, köp azap şekken atany aiap jylaitynmyn. Būndaida äjem menı syltaumen syrtqa jūmsap jıberetın edı.
Menıŋ atam da, Satar aǧa da maidanger, auyldyŋ köp adamdarynan bılım-bılıgı, sauaty da artyq, ekeuı de kıtap oqyǧyş, ärı kolhozdyŋ betke ūstar belsendılerı, ekeuı de keŋsede qyzmet ısteidı. Kiım kiısterı de ūqsaidy, äskerde bolǧandyqtan ba, boilaryn tık ūstap, taza jüredı. Özge auyl adamdarynan özgeşe körınedı. Ekeuı de orysşa kiımnen görı, kitel men galife kiedı. Menıŋ atam basyna qyrym şliapa, jyl mezgılıne qarai aiaǧyna tufli ne hrom etık kietın. Al, boiy atamnan äldeqaida biık, sūŋǧaq denelı Sattar aǧa kitel, galifege qosa, basyna ylǧi äskeri furajkaǧa ūqsas bas kiımın kiıp jürgende, äskeri qolbasşyǧa ūqsaityn, äskerdegı daǧdysymen keide orysşa da söilep ketetın. Jūrt olardy «sypa adamdar» dep erekşe qūrmet tūtatyn. İä, olar menıŋ esımde osy beinelerınde qalyp qoidy.
Bırde menıŋ atam men Satar aǧa oŋaşa otyrysty. Sırä, jūmys babymen bolsa kerek. Bärıbır, olar qan keşken maidandaǧy ömırlerın eske almai qoimady. Men atamnyŋ erke nemeresı bolǧandyqtan, ädettegıdei tızesıne şyntaqtai otyryp, soǧys jaiyna qūlaq tıktım. Sonda atam äŋgımesın üzıp, maǧan: «Qaraǧym, men soǧysta ūzaq bolǧanym joq. Aiaǧymnan jaralanyp, tez qaittym. Al, myna Satar aǧaŋ qandy soǧysty köp kördı. Äŋgımesın aitsyn, sen jazyp al da, maqala jaz», – dedı. Älgı «Erlık eskırmeidı» degen maqalam osylaişa jeŋıstıŋ 30 jyldyǧyna arnalyp jazylǧan edı.
Endıgı sätte Satar aǧanyŋ kündelıgındegı derekterdı baiaǧy bala kezımde jazǧan maqalamdaǧy mälımettermen salystyryp oqi bastadym. Maqalada: «El basyna kün tuǧanda Satar aǧa tuǧan auylynan jastai maidanǧa attanyp, Oŋtüstık Don maidandarynda, sondai-aq, Stalingrad pen Belorus maidandaryna qatysyp, öz Otanyn qandy qol faşisterden azat etken bolatyn. Söitıp, Satar aǧa bükıl halyq aŋsap kütken jeŋıs künın Latviia respublikasynyŋ Şauliai qalasynda qarsy alǧan edı», – deppın. Būǧan qosa, Satar aǧanyŋ belsendı kommunist, auyldyq sovettıŋ deputaty, kolhozdyŋ partorgı, odan soŋ kadrlar bölımınıŋ meŋgeruşısı bolyp qyzmet atqarǧanyn da qaldyrmai jazǧan ekenmın. Sondai-aq, maidangerdıŋ keudesı tolǧan orden-medaldaryn da auyz toltyra aityppyn. İä, solai deiık.
Al, 75 jyldan berı sarǧaiyp jatyp, oida joqta tabylǧan äigılı Ūly Otan soǧysynyŋ saŋlaq sarbazy, talai qan keşulerden ötken maidanger Satar Ysqaqovtyŋ nebır sūrapyl künderdı bastan keşırse de, joǧalmai elge özımen bırge jetken, qandy soǧystyŋ syn saǧattarynda janyn pida etuge bar jas jauynger etjüregınıŋ ystyq taby saqtalǧan eskı kündelık ne deidı?!.
Kündelıktıŋ bastapqy, ortaŋǧy, soŋǧy bölıkterı jyrymdalyp, solardan qalǧandary ǧana saqtalǧany mälım. Kündelık zamanyna sai orysşa söileidı, oǧan renışıŋız bolmasyn.
Jauynger kündelıgınıŋ qolymyzǧa tigen jyrtyndysy 48, 74, 126, 143 better bolyp, jamalyp-jasqalǧan. Osyndai betterdıŋ boluy o basta kündelıktıŋ öte qomaqty bolǧanyn körsetedı. Joǧarydaǧy azat joldy oqi bastaǧannan-aq, maidan ışıne enıp ketkendei boldym. Jasymnan maidangerler äŋgımesıne qanyq, onyŋ üstıne «Iаrost» atty kinohittı qaitalap körıp alǧan men Satar aǧanyŋ sap-cary bop sarǧaiyp ketken, soǧystan oralǧan jarymjan jauyngerdei jarym-jartylai osy künge jetken, maidanger atalarymnyŋ meiırban isın tanauyma äkelıp, jüregımdı eljıretken kündelıgın kürsıne otyryp, oqi bastadym.
Kündelıkte 1944 jyly Litva derevnialaryn azat etken kezderındegı faşisterdıŋ tūrǧylyqty halyqty qorlap, azaptaǧan jantürşıgerlık äreketterın aşyna jazady. «Bır üige kırdık. Şal men qorlanǧan on jetı jasar qyz ǧana qalǧan. Olar bızdı tüsınbeidı. Jaqsy adamdar» deidı.
Kündelık iesı tabiǧatty da adam sezımıne qabystyra suretteuge şeber-aq. Bıraq, şyny solai. «Tört küz boiy soǧystamyz. Küzgı soǧys künderın suretteuge söz tappaimyn. Azapty künder. Keide ölgıŋ keledı, al ol jauyz ölım künde senıŋ töbeŋde jäne barlyq sūmdyqty köruge mäjbür etedı. Bıraq, nege osyndai sūmdyq künderde ötken jaqsy künder eske tüsedı. Qaityp kelmeitın...», – dep qamyqqanmen, armanşyl jas qazaq jıgıtınıŋ ruhy myǧym sekıldı. Kündelıktıŋ keibır betterıne orysşa äskeri lirikalyq öleŋder de jiı kezdesedı:
«Noch temna ne vidno v nebe luna,
Kak ustalyi soldat dremlet taiga,
Tolko vdali za rekoi, gde-to boes molodoi
Pesniu poet i zvuchit tiho ona...»
Ärine, jauynger Satar sol kezdegı naǧyz «sovet soldaty» edı ǧoi. Maidanda orysşa söilesken, orysşa ändetken. Sırä, būǧan ol kınälı me?.. Degenmen, jazbalarynyŋ kei tūstarynda mynadai joldar kezdesedı: «Köŋıl-küiım onşa emes. Auyldan hat joq». Rasynda, jetı jyldan keiın oralǧan sarbazdyŋ saǧynyşy tolastar ma?!
Kündelıktıŋ endı bır betınde, 1944 jyldyŋ mausymynda nemısterdıŋ Vitebsk qorǧanyn būzǧandaryn, Kaunasty alǧandaryn, şıldedegı Vilniustegı sūrapyl soǧystardy sipattaidy, 600 tūtqyndy qolǧa tüsırgenderın baiandaidy. Nemıs tylyna tereŋ kırgende, taǧy bır Sidorov degen qarulasy köz jūmady. Şatailo alty nemıstı jairatady. Osy bır sät turaly kündelık iesı mynadai joldar qaldyrypty: «Bır fris Şatailoǧa jalynyp: «Arbaiten Moskou» dep äielı men balalarynyŋ suretın körsettı. Ony da atty». Osy kezde öz basy közboiauşylyqpen äreket ıstep, orys soldaty formasyn kiıp alǧan «ekı fristı torǧaidai top» etkızgenın jazǧan.
Būdan ary qaraiǧy kündelık mazmūnyn berer bolsaq, polk ūrys salyp, batysqa qarai jylji beredı. Polk komandirlerı jiı auysady: Kovrigin-Kurkov. Prussiia şekarasyna jetkende beibıt tūrǧyndar azat etuşılerın quana qarsy alady. Sol kezde diviziia komandirı, gvardiia maiory: «Po faşistskomu logovu ogon!» – degen ūran tastaidy. Sol künı faşistık Germaniia şekarasyna jetkende erekşe quanǧandaryn, soǧys bıttı dep oilaǧandaryn jazady. Nemıs qalalaryn alǧanda, keŋes äskerlerı nemıs halqynyŋ jaily tūrmysta, bai tūratynyna közderı jetkenın, söitıp olardyŋ qaŋyraǧan zäulım sarailary men jailaryn talan-tarajǧa salyp, oljaǧa batqanyn da jasyrmai jazady. Bıraq, qazaq sarbazy Satar ata-babasynan boiyna sıŋgen qasietımen «bülıngennen büldırgı almaidy». Kerısınşe, Satar sekıldı sanaly, tektı jauyngerler nemısterdıŋ sondai sändı, baquatty tūrmystaryna qaramastan basqynşylyqqa barǧanyn aiyptaidy. Sonymen qosa, keŋes ofiserlerınıŋ qaisysy da ūltyna qaramastan, sol kezdegı nemıs tūrǧyndarynyŋ bai, mädeniettı ömırın, tıptı sändı kiım kiısterın körgende, öz ömırlerınen, keŋestık saiasattan tüŋılgenderın de baiqatady.
1944 jyldyŋ 1-10 jeltoqsanynda jazǧan bır jazbasynda S. Ysqaqov özınıŋ vzvod komandirı 1902 jyly tuǧan mordovalyq şal, Karelo-Fin kompaniiasynyŋ 1939 jylǧy qatysuşysy Matrenin ekendıgın körsetedı. Osy tūsta Stalin būiryǧyn oqyp-üirenıp jatqandaryn da keltıredı. Bız būlardy tarihi derek bolǧandyqtan qaperge aldyq. Osy 1944 jyldyŋ 30 jeltoqsanynda nemısterdıŋ qorǧanysyn būzyp, olardy Şyǧys Prussiiadan quu maqsaty közdeledı. «1944 jyldyŋ 31 jeltoqsany jäne 1945 jyldyŋ 1 qaŋtary» dep belgılegen jazbasynda «1945-şı Jaŋa jyl keldı. Bızdıŋ sosialistık Otannyŋ jaudy jeŋetın jyly. Soldattar men ofiserler köz ılmedı, bärı äldeqandai özgerıstı küttı. Daŋqty 1944 jyldyŋ soŋǧy minutynda türlı-tüstı raketalarmen saliut atyp, maidan Jaŋa 1945 jyldy qarsy aldy. Jau alysta emes edı. Ekı saǧattan keiın frister de Jaŋa jyldy qarsy aldy. Saǧat tüngı törtte ölı tynyştyq ornady. Jaŋa jyldy qarsy alu aiaqtaldy. 2-qaŋtar künı nemıster intensivtı türde alysqa atatyn qarumen oq atty» dep jazypty. Maidan dalasy köz aldyŋa keledı. Kündelık ışı toly qan maidan, ışınde jürgendeimın, köz almai oqyp otyrmyn.
1945 jyldyŋ 3-4 qaŋtarynda nemıster küşeie tüsedı, būlar ornalasqan audanǧa şabuyl jasaidy. Osy kezde maşinadaǧy polktyŋ traktor slesary (dänekerleuşısı) jan tapsyrady. Satar sarbaz: «Öte jaqsy maman, joldas edı. Özı qartaŋ edı. Otbasy qaldy» dep ökınış bıldıredı. Osyndai jaǧdailar kezınde jauynger jas Satar auyldan hat alady, uaqyt bolmaǧandyqtan, jauap jaza almaidy. Öitkenı, kezektı operasiiaǧa daiyndalyp jatady. Aimaqqa baǧdar jasau üşın, qarsylastyŋ qorǧanysyn baqylau üşın būlardyŋ polkyna ekı ūşqyş keledı. Blindajda solarmen äŋgımelesedı. Osylaişa solarmen aimaqty baǧdarlap, şarttasyp almasa, jau dep özderın bombalap qoiuy da mümkın eken. Öitkenı, äueden aimaqty anyqtau qiyn eken.
1945 jyldyŋ säuırınen ärı üzbei jazyp otyrady. «1945 jyl 9 säuır» dep bastalady. Būdan joǧaryda bır azat jol bar, osy azat jol kündelıktıŋ basy būl better emes ekenın tolyq däleldeidı. Al, älgı azat jolda: «Gorod Kenigsberg ne prestupnoi krepost – gorit vo vsiu. Etot dym, nastoiaşii vid Kenigsberga vspominaet mne, Stalingradskie dni, kogda frisy byli v Stalingrade» dep jazylǧan. Men üzındını ädeiı, audarmai berıp otyrmyn. Satar sarbazdyŋ jazuy qandai äsem ekenı, söilem qūrudaǧy sauattylyǧy, orys tılıne jüirıktıgı bylai tūrsyn, soǧys keipın janymen sezıngen suretkerlıgın aitsaŋyzşy?!. Demek, derekter S. Ysqaqovtyŋ Stalingrad maidanynda bolǧanyn däiekteidı.
Bır qyzyǧy, kündelık jazylǧan jalpy däpterdıŋ baspa qoiǧan bet sandary bar eken. Joǧalǧan betterdı soǧan qarap ajyratuǧa bolady.
1945 jyldyŋ 16 qaŋtarynda polkty oŋ flangıge laqtyrǧanyn, leitenant Şişkomen bırge Şyǧys Prussiiada täulık boiy faşisterge qarsylasyp ūrys jürgızıp jatqandaryn, podpolkovnik Kimnıŋ jaiau äsker polkın qoldap kele jatqandaryn baiandaidy. «Kim şynynda naǧyz batyr, būndai komandirdı körgenım joq» dep taŋyrqaidy. «Tünı boiy frister basyp alǧan 1-şı tranşeiada otyrdyq. Öte suyq. Eşteŋe ıstei almaisyŋ. Būiryq solai» dep jazady. Prussiiada nemıs tranşeiasy qasynda jedel punktte (OP) otyrady. Sūmdyq boran. Qarsylastary alystai bastaidy. Polk qar üstıne tünep şyǧady. «Qar astynda jatqanda jel soqpaidy, jyly» degenın qaitersıŋ.
Kündelık iesınıŋ baiandauynşa, kelesı künı oŋ flangıden nemıster qarsy şabuylǧa şyǧady. Būlardyŋ bölımşesı oq jaudyryp, jau şabuylyn toitarady. Jaiau äsker seldırep qalady. Şabuyl jalǧasa beredı. Endı batysqa bet alady. «Nemısterdıŋ, bızdıkılerdıŋ ölıkterı jatyr. Sūmdyq kartina!» dep jüregı ezıle jazady. Osy sätter turaly bylai deidı: «Men qaşan tamaq ışıp, ūiyqtaǧanymdy ūmyttym. Zeŋbırekte otyrmyn, kereŋ siiaqtymyn. Volodkanyŋ dausyn äzer estıdım. Ol «Iа umru, ia umru..» degen ändı aityp jatyr...». Osylai Prussiiada ūrys salumen kele jatqan äsker qalanyŋ bır syqaǧan bailyqqa toly ülken saraiynyŋ jertölesıne qaşyp tyǧylǧan avtomatşy fristerdı on snariad jıberıp, talqandaidy. Polk soǧys äreketterın jürgızıp, künı-tünı jürıp kele jatady. Jol jiegınde qiraǧan tehnika, ölıkter. Kenigsbergke bettep bara jatady. İnstenburg qalasyn da jaudan azat etedı. «Qalada eşkım joq. Bır şal ǧana qalǧan eken...» deidı. Osy künı jau artilleriiasy oq jaudyryp, snariad bes şarşydai jerden jarylyp, Satar jaralanady. Köptegen qarulastary mert bolady. Söitıp, Darkemen degen bırde-bır tūrǧyn qalmaǧan qalaǧa jetedı. Bır iesız üige kırıp, jylynady. Būdan ärı oŋtüstıkke bet alady. Keşke qarai qaşyp bara jatqan prussaktardy qolǧa tüsıredı. Kündelık iesı prussaktardyŋ öte jaqsy kiınetındıgıne nazar salady.
Sarbaz kündelıgınıŋ baiandauynşa, polk äskerlerı Kenigsbergtıŋ oŋtüstık-batysyna qarai jyljyp keledı. «Jaudy tyqsyrǧan jauyngerler köŋıl-küiı jaqsy. Jau qarsylyǧy joq. Aua-raiy ylǧaldy». Bır qyzyǧy, aşyqqan äskerler jolda kezdesken siyrlardyŋ bauyryn alyp jep, etterın şūŋqyrǧa tastap ketedı eken. Öitkenı, olardyŋ ettı pısırıp jeuge mūrsaty joq ekenı tüsınıktı ǧoi. Satar jauynger kündelıgınıŋ osy bır tūsynda Grişa Oksylenko degen qaşannan bırge jürgen dosynyŋ traktor şynjyrtabanyna börene qoimaq bolǧanda, taǧy bır sausaǧynan airylǧanyn küiınışpen jazady.
Baianşynyŋ aituynşa, aqpan aiynda aviasiia jaqsy äreket etedı. Ekı kün qatty soǧys bolady. Nemıster de öltıre ot şaşady. Jaiau äsker, artilleriia jäne minomet küşımen jaudy alady. Bıraq, jaiau äsker qatty qyrylady. Osyndai bır jaudy yqtyryp, säl tynystaǧan bır sätterdı eske alyp: «Orman ışındemız. Şalaş, peş jyly siiaqty. Bastan snariad jauǧanda şalaş qauıptı» dep jazady.
1945 jyldyŋ 13 qaŋtaryndaǧy jazbasynda jaŋa komandirı podpolkovnik Spesipsevty tanystyrady. Sondai bır säl damyldaǧan kezde, ekı jüz gramm «därı» ülesıp alatyndaryn da jasyrmaidy. Auylǧa hat ta jazady. Kündelıktıŋ osy bır tūsynda: «Qorǧanysqa köştık. Volodia Kurochkin ekeumız jaqsy blindaj jasadyq. Barlau küşeiedı. Būl köp närseden habar beredı. Qys suyq emes, qar jūqa. Aua raiy keremet. Osyndai jaǧdaida, bärın ūmytyp, ömır sürgıŋ keledı, ömır sürgıŋ keledı. Är soldat ainalasynda köleŋkedei jürgen ölımdı ūmytady. Mümkın, ömır solai şyǧar. Är adam osylai bolaşaǧyn oilaidy jäne öz basynda qiialdaidy. Men oilaimyn, ärbır adam ainalasynda jürgen ölımge senbeidı. Är soldat soǧysqa bara jatyp, tek ömırdı armandaidy» dep jazady-ai, qairan jas. Dosynyŋ ölımın, armanyn aitady. «Ol menıŋ aldymda jatyr. Jau minasy jüregıne tigen, basyn jaryp ketken, miy bas süiegınen şyǧyp jatyr... Ol endı armandai almaidy. Ol jas ömırın berdı. Ol tabiǧat bergen mahabbatyn berdı, mäŋgıge süiıktı äielımen qoştasty. Äielı de onyŋ oraluyn armandaidy ǧoi!..», – dep äldebır dosyn zar şege joqtaidy.
Maidanger S. Ysqaqovtyŋ öz auzynan jazyp alǧan menıŋ bala kezdegı maqalamdaǧy mälımetter onyŋ öz qolymen jazǧan derekterımen säikesıp jatyr: «1945-jyldyŋ 14-qaŋtarynda armiia generaly Cherniahovskiidıŋ qolbasşylyǧymen üşınşı Belarus maidanyna ötu turaly būiryq alyndy» dep jazady. Sol küngı soǧys jaǧdaiyn orys tılınde anyq ta qanyq jazady. Derekter naqty kündelık betınen alynyp otyrǧandyqtan, üzındıler bergende sandar men tynys belgılerın, söilem qūrylysyn, söz ekpının özgertpeuge tyrystyq: «Saǧat 7-de artdaiyndyq bastaldy, myŋdaǧan snariadtar men minalar ysqyryp, ökırıp frister basyna jauyp jatty. Jer jarylyp, aspan qaqyrady. Äuede bızdıŋ şturmovikterdıŋ bırınşı toby paida boldy, olar da özderınıŋ ajal qūştyratyn ottaryn qarǧys atqyr fristerdıŋ basyna jaudyryp barady. Oŋbaǧan nemıster özınıŋ soŋǧy ottaryn bızdıŋ jaqqa baǧyttauda. Bes minuttan keiın bızdıŋ jaiau äsker köterıluı kerek. Nemısterdıŋ aldyŋǧy qorǧanysyna şabuyl jasaityn bolamyz». Mıne, Satar sarbazdyŋ osy jazu mänerınen-aq, onyŋ tektı adamnyŋ ūrpaǧy ǧana emes, sana-sezımı, oi-örısı öte joǧary azamat bolǧandyǧy tanylady.
Säuırde Prussiiany azat etkenderın, faşisterdı tūtqyndaǧandaryn baiandaidy. Al, mamyr aiynda polk äskerlerı Latviiaǧa jol tartady. Jeŋıs künın kışkentai stansiiada qarsy alady. Sol jyldyŋ 10 mausymynda būl polk eşalonǧa otyryp, belgısız bır jaqqa bet alady. Jauyngerler özdıgınşe japon soǧysyna bara jatqandaryn boljaidy. Jol boiy Grişa, Volodia atty dostarymen äzıl-äŋgıme aitysyp, jol qysqartyp kele jatady. Äskeri eşalon Smolensk, Saratov qalalaryn t.b. eldı mekenderdı basyp ötıp qazaq dalasyna jetkendegı keudesı saǧynyşqa tolǧan saŋlaq Satardyŋ qandai köŋıl-küide bolǧanyn men sızderge aityp jetkıze almaspyn. Äsırese, 1945 jyldyŋ 11-mausymy künı Şu stansiiasynan poiyz jüitkıp ötıp bara jatqanda terezesınen telmırıp, jeŋısten soŋ da tuǧan jerınıŋ topyraǧyn süie almai, öz üiıne bas sūǧyp kıre almai oralar-oralmasy belgısız alys saparǧa attanyp bara jatqan jauynger Satardyŋ kündelıgınde köz jasymen jazylǧan joldardy menıŋ de oquǧa dätım şydamady.
Söitıp, eşalon şıldede Monǧoliia jerıne jetedı. Susyz dalamen jüredı, bırde ystyq, bırde suyq, aua raiy ainymaly eken.
Kündelık baianynşa, 1945 jyldyŋ 9 tamyzynda Japoniiada bolady. Taŋǧy uaqytta Manchjuria şekarasyna ötedı. «Eşkımdı kestestıre almaisyŋ. Adam ǧana emes, japondy da, tıptı töbeşık, qyrattan basqa eşteŋe joq. Ülken Hingan qyraty alys emes. Tamyz tügel jer kezu boldy, azapty joldar. Stalin soldaty üşın eş qiyndyq bolmauǧa tiıs» dep «sovet soldaty» özın jıgerlendırıp qoiady.
Kündelıktıŋ bır tūsynda: «17 tamyz 1945 jyl. Hingan tauynda tūrmyn. Barlaudamyz. Onşa tereŋ emes özen aǧyp jatyr. Men Zadorinmen derevniaǧa bardym. Ekeumız qaŋǧyryp jürgen samuraidy ūstap aldyq, öltırmedık. Bız ony kiındırdık, tamaq berdık...» dep jazypty. Osy jyly tamyzda Manchjurianyŋ Vanemiao qalasyna kelgen äskerler lager qūrady. Osy tūsta jat elde körgenderın baiandap: «Baratyn jer joq. Grişa, Volodia üşeumız suretke tüstık. Būl qalada men qytai qiiaryn kördım. Ūzyndyǧy bır metr, enı jeŋnen säl qysqa» dep jazady. Jäne 3 qyrküiektegı jazbasynda: «Sovet halqynyŋ japondy jeŋgen künı! Jylyna ekı tarihi jeŋıs!» dep quanyşyn bıldıredı. Osy jyly özınıŋ auyldan elu segız hat alǧan quanyşyn da türtıp qoiady.
Atalmyş jyldyŋ qazan aiynda Şyǧysqa qarai 180 şaqyrym jyljyp, taǧy lager qūrady. Bıraq, qatarlaryndaǧy qart jauyngerlerdı üilerıne qaitarady. Al, öte ūqypty, jauapkerşılıgı men patriottyǧy erekşe S. Ysqaqovqa äskeri qyzmet boiynşa kursanttarǧa sabaq jürgızu mındetı jükteledı.
Sonymen, sarbaz S.Ysqaqov öz bölımşesı qūramynda 1946 jyly 15 qaŋtarda Koreianyŋ Heidzio qalasyna keledı. Būnda da kursanttar mektebıne sabaq beredı. Sondaǧy sıbırlık Viktor Piantoev, Vladimir Andreevskii, Viktor Paseka degen süiıktı şäkırtterın yqylaspen ataidy. Önegelı saiasi jetekşılıgı üşın vzvod komandirı, gvardiia leitenanty Kovikovtyŋ, gvardiia kapitany Kurkovtyŋ alǧys hattaryn alady.
Al, 21 qaŋtar küngı jazbasynda «sovet soldaty» bylai deptı: «Traurnyi den dlia nas. Den smerti V.İ. Lenina. Byl miting». Būl künı Satar şäkırtterımen bırge teatrǧa da barmai, auyldan zaryǧa hat kütıp, köŋılsızdeu küi keşedı. Alty jylǧa sozylǧan äskeri jaǧdai, äskeri tärtıp, bıryŋǧai sūrqai ömır kımde de bolsa sarǧaitpai ma?! Bylai qaraǧanda, Şyǧysta siyr qūimyşaqtanyp bıtpei qoiǧan sol sūm soǧystyŋ aiaǧynda da talai keleŋsız jailar bolǧanǧa ūqsaidy: «17-nauryz künı Sovet Odaǧynyŋ batyry, kapitan Kurkov oida-joqta özın-özı atyp mert boldy». Küiınış bıldıredı.
1946 jyldyŋ 23 aqpanyndaǧy jazbasynyŋ orysşa nūsqasyn keltıreiık: «Parad prinial chlen voennogo soveta 25 armii General-maior... Vruchil tam je orden I Kutuzova i 2/3 brigady orden Suvorova. Radostnyi den. Teper u naşei gvardeiskii znamia prikreplen 3 ordena». Osy tūstaǧy «2/3» degendegı «2» nemese «ch» ärıpı ekenı belgısızdeu ekenın, boljammen jazǧanymdy aşyq aituǧa tiıspın. Degenmen, Satar maidangerdıŋ gvardiia bölımşesı ordender ielengenı anyq deuge negız bar.
Nauryz aiynda da sol Heidzioda bolady. Qalany baqylaidy. Är jerde kısı öltıru baiqalady. Soǧystyŋ soŋǧy ünı öşer emes. Sabaq beretın äskeri mektebı halyq garnizonyna ötedı. Qalada komendanttyq baqylau jürgızu S. Ysqaqovqa tapsyrylady. Mıne, künder osylai syrǧi bergenge ūqsaidy. Kündelıktıŋ aiaǧy saqtalmaǧan. Sondyqtan, jaujürek jauynger Satardyŋ soǧystan naqty qai künı elge qaitarylǧany mälım emes. Alaida, osy 1946 jyly elge oraldy dep jobalauǧa äbden bolady. Soǧystyŋ sūmdyǧyna onyŋ kündelıgı arqyly köz jetkıze otyryp, Satar sarbazdyŋ osyndai ot maidannan elge aman oralǧanyna taŋqalasyŋ, täube etesıŋ.
Men bala şaǧymda ardaqty el aǧasy bolǧan, jaujürek maidanger Satar Ysqaqovtyŋ közın körıp, az-kem tıldesıp qalǧanyma özımdı baqytty sanaimyn. Bıraq, men 1976 jyly mekteptı bıtırıp, Almatyǧa oquǧa attanǧannan keiın soǧys ardagerı Satar Ysqaqovty körmedım desem bolady. Ol jiı ızdep keletın atam da sol jyly dünie saldy. Auylǧa bır kelgenımde, äjemnen atamnyŋ syrdeske joldasy, ärı ınısı Satar aǧa jaiyn sūrap edım: «E-e, Satar aǧaŋdai narkesken jıgıtterdıŋ baǧasyn bıletın adamdar būl zamanda azaidy ǧoi. Zeinetke şyǧyp, auruhana küzetşısı bolyp ıstep jür. Otbasy qamy ǧoi. Anda-sanda: «Jeŋeşe, qalaisyz?» – dep töbe körsetıp qoiady. Özı dımkästau ma, qalai?..», – dedı. Būdan ärı qozǧamadym. Ūzaq jyldardan keiın abzal azamattyŋ özı de, aiauly jary Mariiagül apaidyŋ da dünieden ötkenın estıdım. Artynda qalǧan ūly Rahat, qyzdary Raia men Läzzat audan ortalyǧy Şuǧa qonys audarypty. Jaqynda maidangerdıŋ ūly Rahatty ızdep tauyp, telefon arqyly habarlastym. Şükır, aibyndy sarbazdyŋ nemere-şöberelerı bar eken. Sūraǧyma orai, Rahat ardaqty äkesı Satar Ysqaqovtyŋ 1988 jyly 69 jasynda dünieden ötkenın aitty. Bıraq, men sodan bergı uaqytta Jambyl oblysy Şu audanynyŋ Aqsu auylynda ömır sürıp, qyzmet etken maidanger Satar Ysqaqovtyŋ esımı eşbır eskerusız-eleusız qalǧanyn sezındım.
Al, Satar Ysqaqovtyŋ ūrpaqtary ǧana emes, qalyŋ Şu elı sonau Ūly Otan soǧysynyŋ qan maidanynda ot pen su keşıp, qandyauyz basqynşylarmen betpe-bet şaiqasta aibaryn asyra bılgen, batystaǧy faşist pen şyǧystaǧy samuraidy jeŋu jolynda jer tösenıp, mūz jastansa da qazaq degen batyr babalarynyŋ namysyn bermei, elge jetkende de eleulı eŋbegımen el aǧasy bola bılgen, bekzat mınezdı, bılımdar azamat, qabyrǧasy qaiyspas qaisar maidanger Satar Ysqaqovtyŋ asyl beinesın aldaǧy Ūly Jeŋıstıŋ 75 jyldyǧynda ǧana emes, qaşanda ūmytpai, ūrpaqqa ülgı eter degen senımdemız. Sebebı, beibıt ömırde de eleulı eŋbek etken, qan maidanda da qajyr tanytyp, sandaǧan medaldar men ekı bırdei Daŋq ordendın ielengen S. Ysqaqovtyŋ ruhy bügıngı taŋda qandai qūrmetke de laiyqty bolsa kerek.
Jalpy, bız osy maqalamyzda daŋqty ardager S. Ysqaqovtyŋ Ūly Otan soǧysyndaǧy Jeŋıstıŋ 75 jyldyǧy qarsaŋynda tabylǧan, osynşama uaqyt boiy maidangerdıŋ özı tuǧan auylynda jatsa da, köptıŋ közıne ılınbegen qūndy da qūpiia, jürek qany, köz jasy tamǧan kündelık-mūrasynyŋ jalpy mazmūnyn, memlekettık soǧys mūraǧattaryna qajettı maidan şyndyǧy jaily derekterın jäne kündelık iesınıŋ jan sezımı men mändı oilaryn barynşa tolyq beruge tyrystyq. Söz soŋynda aitarymyz, maitalman maidanger Satar Ysqaqovtyŋ 75 jyl saqtalǧan qolymyzdaǧy sap-sary sarbazdai sarǧaiǧan kündelıgın memlekettık mūraǧatqa tabystaudy jön köremız.
Rauşan ÄBDIQŪLOVA,
äl-Farabi atyndaǧy QazŪU-dıŋ dosentı,
Qazaqstan Jurnalister Odaǧynyŋ müşesı
