Qazaqstannyŋ eks premer-ministrı Äkejan Qajygeldinnıŋ jurnalist Sergei Duvanovqa bergen sūhbatyn tyŋdap jaǧamdy ūstadym.
Äkejan aǧamyz Atyrau oblysynyŋ eks äkımı Bergei Rysqalievtı mysalǧa keltıre otyryp äkkı arandatuşylyqpen separatizm otyna mai qūiypty.Eŋ soraqysy Qajygeldinnıŋ būndai separatistık arandatuy osymen bırneşe ret qaitalanuda.Ökınışke orai Batys Qazaqstandaǧy ruşyldyq-aimaqşyldyq separatizmnıŋ örşuıne, iaǧni mūnaily Batys Qazaqstannyŋ öz aldyna derbes bolyp böluıne müddelı el Resei memleketı. Qajygeldinnıŋ Reseimen Qazaqstannyŋ arasyndaǧy elımızge tiımsız saiasi-ekonomikalyq euraziialyq keden odaǧyn qoldauy Äkejan Maǧjanūlynyŋ Resei imperşıl küşterınıŋ yqpalynda iaki tyǧyz olarmen qarym-qatynasta ekenın körsetedı.
https://echo.msk.ru/programs/sorokina/2620331-echo/
Ötken tarihtyŋ qatparly astaryna üŋılsek, qazaq qoǧamynda ruşyldyq, jüzşıldık siiaqty ūlt tūtastyǧyna köleŋke tüsıretın jaman ädet (keide ol maqsatty äreketke ūlasyp jatady) būrynnan bar. Tılı bır, dını men dästürı bır qazaqty jüzge jıktep, sodan saiasi ūpai tügendeu anda-sanda baiqalyp qalady. Ärine, mūndai qiiampūrys ärekettı tyiyp tastuaǧa memlekettıŋ de, qoǧamnyŋ da äleuetı jetedı. Äleumettık, ekologiialyq qiyn jaǧdai men qoǧamdaǧy jappai ädıletsızdık sebepşı bolyp, sonyŋ kesırı qobalju tudyratyn separatistık köŋıl-küidıŋ ūşqynyna mai qūiyp jıberetın geosasi müdde küittegen syrtqy küşter paidalanyp ketse, onda qauıptıŋ qara tünegı qoiulana tüsedı, territoriialyq tūtastyqqa kädımgıdei qater tönedı. Mūnyŋ mysalyn Ukrainanyŋ batysyndaǧy Lugansk jäne Donesk oblystarynda tūtanyp ketken separatizmnen körıp otyrmyz. Ärine, «DHR» (DNR), «LHR» (LNR) siiaqty psevdorespublikalardyŋ qūryluyna Reseidıŋ imperşıldıgı, Şyǧys Europadaǧy saiasi yqpalynan aiyrylyp qalǧysy kelmeitın öpıremdıgı sebepşı boldy. Desek te, Resei Ukrainanyŋ şyǧysynda tūratyn halyq ışındegı belsendı separatisterge arqa süiegenı esepke alynuy qajet. Separatistık ideialardy saiasatqa qosyp, saiasi ūpai tügendeitınder barlyq qoǧamda bar. Bilıktı qolyna aludy ünemı aŋsap jüretın keibır adamdar tıptı separatistık ideiasyn jalaŋ ūrandarmen ǧana kömkermei, tarihi oqiǧalardyŋ jelısınde teoriia qorytyp, onyŋ ekonomikalyq, äleumettık jäne mädeni negızdemesın de jasap alady. Mūnyŋ bärı separatistık ideiany jüzege asyrudyŋ şapşaŋdyǧy men tiımdılıgın qamdauǧa saiady.
Osy tūsta bır oqiǧany aita ketkım kelıp tūr. Men «qūranşylardyŋ» liderı sanalatyn Asylbek Musinmen jaqyn aralastym. Ol ekeuara äŋgıme kezınde lauazymdy qyzmet atqaryp jürgen äkesı Orynbordaǧy qazaq tarihyna qatysty mūraǧatty aqtaryp, qazaqtardyŋ orys patşasynyŋ bodandyǧyna ötu mäselesın, Äbılhaiyr hannyŋ Resei bilıgımen jasaǧan kelıssözın, odan keiıngı kezeŋdegı Bökei ordasy men Jäŋgır hannyŋ soltüstıktegı alyp imperiiaǧa yqpaldasu jönındegı mälımetterdı zerttegenın aitqan bolatyn. Ärine, sol kezdegı joǧary lauazymdy orysqol şeneunıktıŋ Qazaqstan men Reseidıŋ ǧasyrlarǧa ūlasqan «otarşyl däuırdı» ne üşın zerttegenın, mūnyŋ bärın qandai maqsatqa paidalanbaqşy bolǧanyn bılmeimın. Desek te, Aslan Musinnıŋ eldıŋ basqa qiyryna emes, mūnaily oblystarǧa köz tıkkenın, sol aimaqtan äldebır erekşelık ızdegenın baiqaimyz.
Dūrys pıkır qorytu üşın täuelsız Qazaqstanyŋ alǧaşqy jyldaryn Oral kazaktarynyŋ öpırım äreketın eske alǧan artyq bolmaidy. Resei imperiiasynyŋ jerın keŋıtuge ǧasyrlar boiy qyzmet jasaǧan kazaktar Qazaqstannyŋ öz aldyna el bolǧanyna kelıse almai, separatistık äreketke köşken. Osy qauıptıŋ jolyn kesken Jasaral Kuanyşalin bastaǧan qazaq ūltşyldarynyŋ qairatkerlıgı edı. Olar der kezınde Oraldyŋ separatist kazaktarynyŋ aptyǧyn basyp, ornyna qoidy. Osyndai oqiǧalaradyŋ bärın tızbektep, oi elegıne salsaq, Qazaqstannyŋ täuelsızdıgı men tūtastyǧyna tönetın qauıptıŋ nobaiy aiqyndala tüsedı.
Qazaq qoǧamynda memlekettıŋ tūtastyǧyna qauıp töndıretın separatistık aimaq jönınde qate pıkır qalyptasqan. Köbıne Qazaqstannyŋ soltüstık-şyǧysy men terıskeiındegı oblystarǧa küdıktene qarau ädetke ainalǧan. Būl qate pıkır älgı aimaqtaǧy qazaqtardyŋ ülesınıŋ az boluy jäne Reseige emınıp jatqan territoriialyq ornalasuyna qatysty aitylyp jür. Şyntuaityna kelsek, atalǧan aimaq Soljenisyn aitqandai onsyz da «Reseidıŋ qarnynyŋ astynda» («podbriuşe») emınıp, ışkerılep jatyr jäne Qazaqstan ekonomikasy üşın strategiialyq maŋyzǧa ie emes. Sondyqtan oŋtüstıktegı körşısın saiasi jäne ekonomikalyq yqpalynan şyǧarǧysy kelmeitın Resei Qazaqstannyŋ energetikalyq resurstarǧa bai batys ölkesıne köz tıgedı, däl osy aimaqty Qazaqstandy tyrp etkızbeitın «jandy jerı» dep bıledı. Resei aqparat qūraldarynyŋ ünemı Qazaqstannyŋ batysynda bolyp jatqan oqiǧalarǧa erekşe män beruınıŋ sebebı de osy mäseleden tuyndap jatyr. Eŋbek tölemı jäne basqa da äleumettık tüiındı problemadan tuyndaityn bolmaşy narazylyqtyŋ bärın separatistık köŋıl-küige telitın maqalalar Resei aqparat qūraldarynda sūranysqa ie ekenı baiqalady.
Osydan bes-alty jyl būryn qazaq ūltşyldyǧyn «bas köterıp kele jatqan neofaşizmge» teŋegen bırneşe belsendı äleumettık jelıde «antifaşistık top» qūrǧan. Osy nauqannyŋ bel ortasynda qazaqstandyq jurnalister Mihail Pak pen Dastan Mūqyşev özınıŋ belsendılıgımen közge tüstı. Keiın olardy «qazaq qoǧamynyŋ bılgırı» sanaǧan Resei aqparat qūraldary Mäskeuge jūmysqa şaqyrdy. «Regnum», «Lenta.ru» siiaqty basylymdarda qyzmet jasaǧan Mihail Pak ünemı «Qazaqstandaǧy orys mäselesı» taqyrybyna qatysty qozdyruşy maqalalarymen tanylyp, basşy qyzmetterge köterıldı.
https://regnum.ru/news/1567375.html
Al Dastan Mūqyşev Resei memlekettık telearnalarynyŋ bırınde TMD aimaǧyna jauapty redaktor qyzmetın atqaryp jür. Ukrainanyŋ şyǧysyndaǧy oqiǧalarǧa ünemı bırjaqty baǧa berumen ainalysqan qazaqstandyq būl ekı jurnalist soŋǧy kezde Qazaqstannyŋ batysyndaǧy «özektı problemalardy» jiı qozǧaidy. Osy jaǧdaidyŋ özınen Reseidıŋ Kaspiidıŋ batys jaǧyn jıtı baqylap otyrǧanyn baiqaimyz.
https://m.lenta.ru/articles/2013/02/28/mangistau/
«Jurnalister men saiasattanuşylardyŋ problemalyq aimaqtar jönınde jasaityn zertteuınde tūrǧan däneme joq» degen pıkır basym. Separatizmnıŋ belgılerı közge ūryp tūrsa da, būl köbıne söz bostandyǧy men pıkır aluandyǧyna balanady. Al aŋqau halyq aldynda ūran tastap söileitın saiasatkerlerdıŋ separatistık ideialardy özderınıŋ saiasi tehnologiiasynda paidalanuy otpen oinaǧanmen bırdei. Äsırese elektoraldy kezeŋde mūnyŋ saldary öte qauıptı. Būiyǧyp jatqan byqsyqty ürleu äpsätte ainalany tügel şarpyǧan jalynǧa ūlasyp ketuı mümkın.
Avtordyŋ pıkırı redaksiianyŋ közqarasyn bıldırmeidı.
Tūrarbek Qūsaiynoa
"Demos" QB töraǧasy
