Älemdı jailaǧan qaterlı ındetke Qytaidy kınälaǧan resmi Vaşington kınälap qana qoimai, endı jedel ıs-şaraǧa kırıspek. Būl turaly "Adyrna" "Ria Novostige" sılteme jasaidy. "Ekı tüie süikense ortasynda şybyn öledı" negızınde qarar bolsaq ekı jaqtyŋ ekonomikalyq soǧysy qanşalyqty qauıptı?
«Koronavirustyq ındet Qytaidyŋ kınäsı» taqyryby Amerikanyŋ saiasi diskursynda jiı aityla bastaǧannan keiın, bız būl AQŞ-tyŋ QHR-ǧa qarsy sanksiialarymen aiaqtalady dep boljaǧanbyz. Būl AQŞ senatorlary men Respublikalyq partiianyŋ kongresmenderı daiyndaǧan ssenariiı dep aittyq ta. Prezidentke COVID-19 ındetı üşın Qytaiǧa qarsy sanksiialar saluǧa mümkındık beretın zaŋ jobasyn jäne amerikandyq parlamenttıŋ ekı palatasynda da maqūldanuǧa barlyq mümkındık tolyǧymen bar.
"The Hill" arnaiy basylymy AQŞ-tyŋ Qytaidy «jazalauǧa» jıberetın naqty iezuit tūjyrymdamasyn bylai dep tüsındıredı:
«Respublikalyq senatorlar seisenbıde prezident Trampqa koronavirustyŋ paida boluyn tergeude yntymaqtastyqtan bas tartuǧa, Qytaidy sanksiialauǧa rūqsat beretın zaŋ jobasyn ūsyndy. Senator Lindsi Gremem engızgen "COVID-19 üşın jauapkerşılık turaly zaŋ", Trampqa Qytaiǧa qarsy sanksiialar qoldanuǧa rūqsat beredı. Amerika Qūrama Ştattarynyŋ, Amerika Qūrama Ştattarynyŋ odaqtastarymen nemese BŪŪ qamqorlyǧymen jūmys ısteitın ūiymdarmen jürgızıletın tergeumen bırlesıp jūmys ıstemegen jaǧdaida ǧana.
Qytai ümıtsız jaǧdaida qalyp otyr. Sanksiia zaŋynyŋ avtorlarynyŋ josparyna säikes, resmi Pekin AQŞ-tyŋ Qytai bilıgınıŋ äreketterın tergeuge qūqyǧy bar ekenın moiyndau arqyly amerikandyq tergeuşılermen (jäne Amerikanyŋ sputniktık elderınıŋ Estoniiaǧa deiıngı elderınıŋ tergeuşılerımen) belsendı türde yntymaqtasuy tiıs. Būndai jaǧdaida Qytaida ekı jol bar. Ūlttyq qorlanu men ūlttyq qadır-qasiettıŋ saqtaluy. Qytai amerikandyq tergeuşıler aldynda özın kemsıtuden bas tartady, söitıp Pekin "şyndyqty jasyrdy" degen jeleumen sanksiiaǧa ūşyraidy.
Aitpaqşy, sanksiia avtorlaryna aqiqattyŋ aşyluy mülde qyzyǧuşylyq tudyrmaidy, öitkenı olar Reseige qarsy sanksiialar engızu äreketterı kezınde de olardy şyndyq qyzyqtyrmady. Mäselen, körnektı respublikaşyl senator Lindsei Grem bırneşe anti-reseilık zaŋ jobalarynyŋ avtory jäne Qytaiǧa qarsy sanksiialardyŋ negızgı jaqtauşysy bolyp tabylady jäne ekı bırdei jaǧdaida da bırdei şara qoldanady dep eseptesek, Pekinnıŋ sanksiialardan qaşuǧa mümkındıgı joq.
Qytai diplomatiiasynyŋ senuı mümkın jalǧyz närse (tıkelei jäne janama sebeptermen) Tramp äkımşılıgınıŋ neǧūrlym qataŋ sanksiialar salǧan saiyn Reseidegı jaǧdai AQŞ-ta taǧy qaitalanady. Vaşington barlyq şaralardy qoldanǧan künde amerikandyq ekonomikanyŋ özıne aitarlyqtai ziian keltıredı.
Respublikalyq senatorlar mūny jasyrmaǧanymen: olardyŋ zaŋ jobasynyŋ basty maqsaty - Qytai kommunistık partiiasynyŋ tūlǧasyndaǧy Qytaidyŋ saiasi jäne äkımşılık jüiesın älsıretu. Zaŋ jobasynyŋ avtorlarynyŋ bırınıŋ resmi mälımdemesı būǧan eşqandai kümän keltırmeidı: «Qytai kommunistık partiiasynyŋ koronavirustyŋ örşu jaǧdaiynda da öz saiasatyn jalǧastyruynyŋ jolyn kesu, nazardan tys qaluy mümkın emes. Būl zaŋ prezidentke bolaşaqta osyndai qaitalanudy boldyrmau üşın Qytai ükımetıne qarsy tiıstı şaralar qabyldauǧa mümkındık beredı».
Būl sanksiialyq tızımge «keibır qytai şeneunıkterındegı aktivterdı toqtatu», «keibır qytai şeneunıkterı üşın saparǧa jäne vizaǧa tyiym salu», «Qytai azamattaryna studenttık viza beruge tyiym salu», «AQŞ-taǧy kez-kelgen qarjy instituttaryna nesie beruge nemese jyljytuǧa tyiym salu» siiaqty şaralar kıredı. Qytailyq kompaniialardyŋ nemese Qytai Halyq Respublikasynyŋ baqylauyndaǧy kompaniialardyŋ baǧaly qaǧazdaryn ornalastyru, amerikandyq diplomattarǧa HVQ men Düniejüzılık bank qarajatyn qytai qūrylymdaryna böluge jäne amerikandyqtardyŋ tızımıne tyiym saluǧa qarsy dauys beruge baǧyttau qytailyq bırlesken menşık ielerı bar qytailyq kompaniialardyŋ nemese kompaniialardyŋ birjalaryna tiym salu da kün tärtıbınde.
AQŞ prezidentı ūsynǧan eŋ agressivtı sanksiialar - būl Reseige qarsy «ışkı sanksiialardyŋ» köşırmelerı nemese keibır reseilık kompaniialarǧa qarsy engızılgen sanksiialardyŋ analogtary. Qytaidyŋ belgılı bır şeneunıkterı men käsıpkerlerıne jasalǧan jeke sanksiialar resmi Beijıŋge aitarlyqtai äser etuı mümkın emes, bıraq amerikandyq bankterdıŋ qytailyq kompaniialarǧa nesie beruge tyiym saluy jäne qytai kompaniialarynyŋ (tıptı qytailyq kompaniialardyŋ qatysuymen) AQŞ qor naryǧyna kıruıne naqty tyiym salu Qytai üşın qauıptı. Jahandyq investisiialyq qoǧamdastyqtyŋ edäuır bölıgın basqaratyn jetekşı qytailyq kompaniialarǧa aitarlyqtai materialdyq ziian keltıruge arnalǧan ekonomikalyq auyr zardap bodlmaqşy būl sanksiia qazırdıŋ özınde qytailyq käsıpkerlerdı ǧana emes, resmi Beijıŋdı de şoşytyp otyr.
Zaŋ jobasynda respublikalyqtar arasynda Qytaidan kek aludyŋ mūndai tanymal ädısı turaly aitylmaidy, öitkenı onyŋ QHR-daǧy özınıŋ valiutalyq rezervterındegı AQŞ obligasiialaryna defolt jasaldy, bıraq būl zaŋ jobasynyŋ avtorlaryn tejeu belgısı emes, tehnikalyq qiyndyq bolyp tabylady. AQŞ konstitusiiasy mūndai tiptegı mındettemelerdı oryndauǧa tyiym salady, jäne şekteudı jeŋu üşın köp uaqyt pen arnaiy zaŋ şyǧaru qajet. Talqylanyp jatqan zaŋ jobasynan alynǧan sanksiialar Vaşington men Pekinnıŋ arasyndaǧy naqty qaqtyǧysty bastau üşın jetkılıktı.
Qytai tarapynyŋ jaqynda Pekinge qarsy zaŋ jobalaryna, sonyŋ ışınde AQŞ sottarynyŋ QHR ükımetıne qarsy ındetke bailanysty ötemaqyny öndırıp alu turaly sot ısın qarauǧa mümkındık beretın zaŋ jobasynyŋ avtorlaryna narazylyǧy sebep bolǧandyqtan, zaŋ jobasynyŋ avtorlaryn da kütpegen jaǧymsyz jaǧdai kütıp tūr. Memlekettık ükımettıŋ syrtqy ıster boiynşa sarapşylardyŋ bırınıŋ "Global Times" basylymyna sūhbat bergen kezde «bız jai ǧana simvoldyq jauap qaitaru ereuılın ötkıze almaimyz, bıraq bız olardyŋ jandy jerın auyrtyp jıberetın qarsy şaralar qoldanuymyz kerek» dep atap körsettı.
"Global Times" gazetınde paida bolǧan ūsynystarǧa süiensek, jauaptyŋ mänı Kongresstegı jäne Senattaǧy antiqytai ökılderı qytailyq investisiialardy joǧaltu negızınde jäne jūmys oryndaryn qytai aqşasymen joǧaltu arqyly jazalau bolyp tabylady. Būl öte tiımdı täsıl boluy mümkın, äsırese epidemiiadan tuyndaǧan ekonomikalyq daǧdarys jaǧdaiynda, bıraq būl uaqytşa şara degenge senu qiyn. Erte me, keş pe, AQŞ prezidentınıŋ özı sanksiialardy engızıp, qoldana bastaidy, sodan keiın sız bükıl prezident äkımşılıgı men barlyq sailauşylarǧa Qytaiǧa «ziian tigızudıŋ» tiımdı jolyn tabuǧa tura keledı. Demek, jalpy sanksiialar soǧysynyŋ bastaluy uaqyttyŋ mäselesı jäne taraptardyŋ qanşalyqty oǧan tez daiyndaluyna bailanysty. Amerikandyq saiasatkerler ekonomikalyq daǧdarys jaǧdaiynda Qytaimen öndırıstık jäne qarjylyq bailanystardyŋ tolyq nemese jartylai būzyluynan tuyndaǧan qosymşa problemalardy eşkım baiqamaidy dep sanaityn şyǧar, bıraq būl qate pıkır. Vaşington özın ǧalamnyŋ ortalyǧy dep sanaǧanymen qoimai prezidentınıŋ jarlyqtaryn özındık siqyrly taiaqşa retınde qabyldauǧa daǧdylanǧan, bıraq sanksiialar saiasatynda aitarlyqtai şekteuler bar: AQŞ prezidentı Qytai, Resei nemese Marsqa qarsy sanksiialar sala alady. Alaida, AQŞ öndırudı äldeqaşan ūmytyp ketken negızgı därı-därmekterdı Qytai jauap retınde jıbermei qoisa būl Vaşingtonnyŋ saiasi elitasy üşın ülken qiyndyq tuǧyzbaq.
Oŋǧar Qabden,
"Adyrna" ūlttyq portaly
